Written by
- F Rinsangzuali
1st Semester, MSW, MZU

HMEICHHE NAUPANG HLUTNA LEH PAWIMAWHNA

A hmasa berin ‘MI’ hi an hlu tiin bul ṭan phawt teh ang. Siamtu’n duh leh ṭha ti taka a duan, khawvel eng kan hmuh nia lawm tak leh hlim taka an dawnsawn thihna leh nunna kar aṭanga lo piang chhuak ṭheuh kan nih avangin, mi tu pawh mai hi ‘KAN HLU’ em em a ni. Mihring kan nih a, mi nung kan lo nih chiah aṭang hian hlutna nei kan ni a, ṭhenkhat tan chu chu theihnghilhin kan lo indiriamin kan lo inhmusit leh mai ṭhin zawk a ni. Kha lam chu kalsan leh rih ang.

Kumpinu sawrkar aṭanga 1947-a zalenna chang India ramah hian abik takin hmeichhe naupang zalenna leh dikna hi rahbehin a awm nasa hle a. Hmeichhia an nih avang maia mipa naupangin an tih theih tih ve theih loh tam tak an nei nghal a, kum naupang taka pasal neihtir an ni nghal ṭhin. He thil hi India rama a tam lam luahtu, Hindu sakhua be zingah a tam ber a, Uttar Pradesh state-ah hian naupang inneihna hi a hluar hle a ni. India rama Hindu sakhua zuitute zinga zaa paruk (6%) hmeichhe naupangte hian, kum 10 an tlin hmain nupui/pasal inneihna kawngah an hruai lut nghal tiin Home Ministry Census Commission chuan a tarlang.

India ram mihring crore 145 bawr vel awmnaah hian hmeichhe naupang hi an zalen lo hle tih a hriat a. Hei chauh hi a la ni lo, pawngsual tawk hi minute sawmparuk (ni tin/darkar tin) chhung hian India ram pumah hian pakhat zel thleng ang a ni. Hei bakah hian ṭawngkam mei nei taka ṭawng te, mitmeng hmanga hmeichhe naupang an awm nawm lohna tur khawpa chhaih te, an taksa penga pawimawh lai khawihsakte leh khuaikhemna hrang hrang tawk hi ni tin, darkar tin, second tin mai hian an awm reng a ni. Chutiang khawpa thlamuan lohna leh dik lohna tam tak hmeichhe naupangin an tawh avangin India ram danpui chuan kum 2012 khan Protection of child from Sexual offences(POCSO) Act a din a, hemi hnuaiah hian hmeichhe naupang bakah mipa naupang pawh a huam tel a ni. He Act hnuaiah hian hremna dan hrang hrang awmin a khauh hlawm hle bawk. Kum 2019 khan POCSO Act hi siamrem niin, an ennawn bawk.

Mizoram, kan ram chhung bik hi en ve leh lawk ila. India ram chhung state hrang hranga state lian lo tak chhungah pawh hian hmeichhe naupang pawngsual, khuaikhem leh chhaih an nihna hi a bo bik chuang hauh lo. Hmeichhe naupang ruk bona pawh tun hnai maiah kan hria. Kum tlingloa pasal neih luihtir èm chu Mizoramah hian la thleng lo mah se, an nun chhungril tak nghawnga tibuai tur hian mipa, kum lama upa zawkte hnen aṭang hian an tawk nasa hle. Sawi chhuak ngam loa pai dai ta, an thinlunga sernung ni reng tur kawl hi Mizo naupang, nu leh nulaah hian an tam hle.

Kan han sawi chin aṭang ringawt pawh hian hmeichhia leh naupangte hian humhim an mamawh a, chawikan an ngai a, hmangaih an ngai hle tih a hriat theih. Kan thupui takah kan her lut thei ta. Vawiin nia kan nu, kan nupui, kan ngaihzawngte hi a hma khan hmeichhe naupang niin, thil tam tak hmachhawnin vawiin ni hi an thleng a. Heng chauh mai pawh hian hmeichhe naupang hlutna leh pawimawhna chu a tarlang nghal hlein ka hria. Hmeichhe naupangte hi nakina chhungkaw nu la ni tur te an ni a, an seilenna kawngah hian ṭanpuitu leh duhsaktu an mamawh hle a ni. Kristiante thlirna tlang aṭangin thlir ta ila, Pathian meuh pawhin a fapa Lal Isua pianna atana a kalkawngah, mihring nun zawh kim nana a hman chu Mari, hmeichhia a ni. Lal Isua hunlai pawhin hmeichhiate hian hmun an luah pawimawh hle a, Lal Isua ke bula ṭhu a, amah ngainatute chu hmeichhia leh naupangte an ni. Hmeichhiate hi in chhung sekrek khawih tur ringawta dah hi a dik lo a, khawtlang leh chhungkuaah hian hmeichhiate hian hmun pawimawh tak an chang. Hmeichhe naupangte hi ṭha tak leh uluk taka enkawl chhoh chuan an duhawmin enkawl an nuam em em a, in chhungah nute an pui hma theiin chhungkua an tihlim thei hle. Nu leh pa hmangaihna, laichinte duhsakna leh ngaihnatna hi hmeichhe naupangte hian an ngah bik a, abik takin nu hmangaihna hrethiamtu chu hmeichhia; nu lo ni ve lehte hi an ni.

Pathianin mihring chu mipaah leh hmeichhiaah siamin inmamawh tawn tura a duan a ni a, hei vang hian mipain hmeichhia a mamawh a, hmeichhia pawhin mipa a mamawh zawkna a tam hle. Naupan lai aṭangin hmeichhia leh mipa hi an len huna an awm dan turin an awm chho a, an seilenna boruak azirin atu emaw zawk zawk pawh an nih dan tur tak ni turin an lo inzir chho ṭhin. Hmeichhe naupang pawh a nuna pawimawh hunlai ber, a nakin hun hril a, khawtlangah eng ang dinhmunah nge a din dawn tih lanna leh insiam chho ṭanna chu a naupan lai hun hi a ni.

Ram leh hnam hmasawn nan hmeichhe naupang zirna hi a pawimawh hle a. Hnathawhna hmun hrangah hmeichhe thluak a tel loh hian a kim loin felhlel hi a awm chawk ṭhin. Chuvangin, hmeichhe naupangin lehkha a zir a, thiamna a neih a, a ṭulna hmun taka a hman chhuah theihna atana kawng hawnsak leh kawng sial hi a pawimawh hle a ni.

Hmeichhe naupangte hian lehkha zir tur hian dikna chanvo an nei a, an seilenna hmun pawh him tak ni turin dikna chanvo an nei bawk. Tin, kum naupang taka nupui/pasal inneihna kawnga inthiarfihlim tur leh nei lo turin dikna chanvo an nei a,mipat hmeichhiatna kawng hawi zawnga fiam leh cheibawl lo tura dikna chanvo te, hmasawnna kawngah te, intluktlanna kawngah te, venhimna dawng tura diknate an nei a ni.

Hmeichhe naupang te dikna chanvo hrang hrangte hi humhalh a nih chuan ramin hma a sawn ang a, ram a nuam ang a, dikna leh zalennate a chak lo ber thlengin an dawng dawn tihna a ni. Ram rorelna, zirna sikul , damdawiin, pisa hrang hrang leh sumdawnna lian tham tak takah hmeichhiate chanvo lian tak tak hmuh leh hriat tur a awm a, an thawhhlawk ṭhin hle bawk. Hmeichhe naupang, tuna piang leh seilian mekte pawhin heng chanvo pawimawh hrang hrangte hi an rawn chan chhoh ve zel theih nan, tunah hian an dikna leh an chanvote hre tura fuih a, enkawl a, hruai an mamawh hle a ni.

Nakin atan vawiinah hmeichhe naupangte hi nghaihsakin I enkawl ang u. Chutianga duhsakna leh lainatna nena hma kan lak chuan kan ram hi ram nuamah kan la siam ngei ang a, dikna leh zalenna hi a nih tur ang takin a zalen tawh ang.

- F Rinsangzuali, 1st Semester, MSW, MZU