Written by
- V.L. Hruaia
Tuikual South.

MIZO KUM THAR I HMANG VE ANG U

Mizote hian kan thlahtute, Pi-pu aṭangin Kum thar ni kan lo nei tawh ṭhin a. Chu Mizo kum thar ni chu tunlaia January ni 1, hi ni lovin a hranga neiin kan pi-puten an lo hmang tawh ṭhin a. Chutiang kum thar ni chu kan nei ṭhin a ni, tih hria kan awm tawh lo maithei. Upa deuh zingah pawh an hman dân hre phâk phei chu an awm tawh kher lo vang. Chuvângin he kan hnam culture RO hlu tak hi kan hloh ta a ni tih a chiang hle âwm e.

Eng nge hman a ṭûlna? :- Mizo hnam ro leh culture pawimawh a ni. Hetianga hunbi pawimawh, kum hlui leh kum thar daidangtu kan lo neih reng si, Mizoram Calendar-ah pawh ziahlan a awm ngai lo hi, kan culture kan hloh zinga pawi pâwl tak a ni âwm e. Hun a rei deuh tawh a, ni 19.6.1998-a Vanapa Hall a, “Ram leh hnam humhalh” seminar-ah chuan, khuallian, Pu Lalfak Zuala, IAS, khatih laia Chief Secretary chuan, culture chungchâng a sawinaah chuan, “Culture-a inchimralna hi chem lova lu lâkna a ni a, Culture hloh chu hnam thihna a ni,” a ti a. He thu hi chanchinbu hrang hrangah lo langin, “Zoram Darthlalang” June ni 20 issue-ah pawh chiang takin a lang a ni. Hun daidangtu lian ber pawh kan hre tawh lo a nih chuan culture-ah chimralin kan awm mêk a, chem lovin kan lû an lain kan hnam pawh a thi mêk a ang hlê mai. He kan hnam ro hlu tak kan hloh tawh hi chhar lehin keini, ṭhangtharte hian i awi nung leh hrâm ang u.

Eng hunah nge? :- Mizo thla chhiar dân hi tunlaia Gregorian calendar ang hi a ni lo va, thlafanga chhiar a ni a. Chuvangin thla de tir lam a nih a rinawm. Engpawh ni se, a ni leh hun kan chhui chhuak zo lo a nih pawhin lehkhabuin a sawi angin, Chapchâr kût ṭiak tûk, ni maiin a lang a. Chapchâr kût chu kan hmang kum tin a, tunlai hi chuan March thla Zirtâwpni hmasa ber hian kan hmang tlangpui awm e. Lehkhabuin a sawi dân chuan, “This is the most important feast in the Lushai year and is to celebrate the arrival of the Lushai new year…” a ti mai a ni.

Eng nge kan behchhan tûr? :- “A monograph on Lushai customs and ceremonies” tih bu, Mizoram bawrhsap, N.E. Parry, ICS, 1924-28 chuan kum 1927 khân a ziak a. Chuta a ziak chapter VIII, para 4, “Chapchâr kût” tihah chuan a chuang a kan sawi tâk ang khian heti hian a ti a, “This is the most important feast in the Lushai year and is to celebrate the arrival of the Lushai New Year. The Lushai clerk and Chaprassis always get two or three days 'Holidays for Chapchar kût',” a ti a. Mizo ṭawng chuan, “Hei hi Mizo kum khat thil thlengah chuan Kût pawimawh ber a ni a, Mizo kum thar lo thleng tûr lo lawmna a ni. Lushai clerk leh Chaprassi-te chuan ni hnih emaw ni thum emaw Chapchâr kût atân hian chawlh an la ṭhin,” tihna a ni âwm e.

He thu hi amah (Parry) hriatna maia ziak a ni lo va, hêng a hnuaia Mizo lalte hi a râwn vek hnua a ziah a ni.

Hmar lam lalte (Aizawl Sub-Division).

1) Vanhnuailiana thlahte - 7. 2) Vuta thlah lalte - 8

3) Manga thlah lalte -2. 4) Rolura thlah lalte - 9

5) Khamliana, Lungleng lal - 1. 6) Laltuaka thlahte - 3

7) Zahau lalte - 2. 8) Hualngo thlah lalte - 2

9) Fanai lal - 1

Chhim lam lalte (Lunglei Sub-Division)

10) Sailo lalte - 16 11) Fanai lalte - 2

12) Hnamchawm lalte - 3

An vaiin - 56

Mizoram hmun ṭhenkhata an tih dan mai ni lovin, ram puma lal hrang hrang awmte râwna ziak a ni a, a dik tâwkin a rinawm.

Eng anga hman tûr nge? :- ‘Hmang’ tih hian Lâwm emaw, Serh tihna te pawh a huap thei tho ang a. Mizoram mipuiin kan hriat theihna tûrin târ chhuahin awm phawt mai se la. Kan hman theihna tûrin State sorkar hian, Govt. holiday-ah puang se la. Tin, chu chu tunah a theih nghâl loh pawhin Restricted holiday-ah min puansak se la. A nih loh pawhin Mizoram Calendar-ah hian, “Mizo kum thar ni” tiin ziak lang ve ngei se. Tun hmaa calendar-a lang ngai lo, “Zirlaite Ni” tih te, “Green Mizoram Day” tihte pawh a lo lang ta a. Sawrkar pisa chawlh a ni chuang lem lo va, chutiangin pisa chawlh ni chuang lo, Mizoram Calendar-ah hian a chuang ṭeuh mai. Tun hmaa August ni 16-a Parsi New year’s day tihte pawhkha rei tak a chuang a, tunah a awm leh tawh lo va. Tun hmaa chuang ngai lo, eng eng ni emaw ni a chuang leh ṭeuh tawh a. Chapchâr kût hman zawha hman a nih phei chuan a inhmeh lehzual a ni. Chapchar Kût ṭiak tûk, Inrinniah te hian “Mizo Kum thar Ni” tih hi han chuang ve se. Chapchar Kût ṭiak tûk a nih chuan Holiday puan kher pawh a ngai lo va, Inrinni chu Pisa chawlh a ni nghâl mai dâwn a.

A hman dân tûr chu a hmangtu tûrte duh dân leh rêl danah innghat se. Pathian hruaina avânga lawmthu sawina ni, tin, a theih chuan kum thar kan hman chhoh zêl tûr atân, Buh-bâl masawmnate leh kan hna thawh tûr ṭheuh hlanna lam hawi ni thei se, a duhawmin a inhmeh hle ang.

Tichuan, Mizoten kan culture-a kan ‘Hnam Ro’ hlu tak, hun pui, kum hlui leh kum thar daidangtu pawimawh ber kan hloh tawh hi chhar lehin awi nung leh ngei ila. Chu chu kan chhawmnun ngei theihna tûrin State sorkar Govt. holiday-ah emaw, holiday an ui a nih pawhin, Restricted holiday-ah tal, chu pawh an ui a nih pawhin Chapchar Kut ni dawtah “Mizo kum thar Ni” tih hi ziak se. Tichuan, chem lova lû min lâksakna tûr leh hnam thihna tûr laka chhanchhuahna tûr kawng khat a ni ngei ang. YMA-ten Ram leh hnam humhalh kuma an puan ṭhin nên pawh a inhmehin, kan kum puan thupuiah pawh kan hlawhtlinna kawng khat a ni ngei ang. Hma la theite chuan nawr zui atan a ṭha ngawt ang.

- V.L. Hruaia, Tuikual South.