Sawi bân theih loh ‘A riang leh a lal hmuna awm’ tih hi

Krismas a lo thleng leh dawn ta. Biak inah leh lênkhawmnaa hla hriltute’n ‘Hlimna ni ropui chu a êng’ tih hla sak apiangin, ‘A riang leh a lal hmun a awm’ tih lai hi inang lo nuaiin a han hril leh ang a. A ṭhenin ‘riang’ hi piang rî anga lamin, ‘lal’ hi lal lai tiha lal angin an lam ang a; a ṭhenin a root form ri anga lam ve vein ‘riang’ hi piang ri angin, ‘lal’ hi a lal hle mai tiha lal ri angin an lam thung ang.

He hlaa ‘riang’ hian Mizo mipui hi min tibuai rei ta hle mai. Kohhran pawh hian tihchian a hun tawh hle a ni. Siam ṭhat a nih loh chuan Zoram mipui hi he hla kan sak apiang hian kan buai reng mai dawn a ni.

A hmasa berin a hla hi kan hre chiang tâwk lo deuh em ni aw a tih theih. ‘A riang leh a lal hmun a awm’ tiha ‘a riang’ leh ‘a lal’ te hi Lal Isua sawina ni lo, khawvela mi retheite leh lal deuhte sawina emaw ti tâwk hi kan awm leh tlat ṭhin.

He hla hi Lal Isua lo pian thu phuahna hla liau liau a ni a; cháng 2-naah pawh,

“A hmêl enin a tlâwm nâa

Van leh khawvel lal ber a ni”

tih a ni a, Isua ngat a kâwk.

Cháng 4-naah pawh,

“A riang leh a lal hmun a awm,

Lei Bethlehem leh vanah khian”

a ti leh a, Lal Isua bawk a sawi zui zel a.

A dawt leha,

“Thinlung a lamah hawn ila,

Ro thil dang a ngai tawh lo vang”

tih pawh hian Lal Isua zel a la sawi zui a ni. A chiang tâwk tawh turah ngai ila.

He hla tlar chungchang hi kum 10 lai kal taah khan Synod Literature & Publication Board-in Aizawl khawpui chhung kohhran tin aiawh mi pahnih zel leh mi sawm bikte a koh khawm ṭum khan Pi Zaii Hall-ah kan sawi tawh a. Pastor zahawm tak pakhat chuan, “He hla cháng hi chu exception-ah i ngai ang u, a inziah dan ang hian i pawm ang u,” ti lamin a rawn sawi a. Pastor meuhvin chutia a rawn tih avang chuan kan sawi zui ngam ta lo va. Mahse, tun thlenga ka han ngaihtuah nawn leh ṭhin pawh hian exception-a ngaih theih dan tur hi ka hre thei lo. A inziah dan ang chu, ‘A riang leh a lal hmun a awm’ tih a ni a, ‘riang’ hi piang ri anga lam a, ‘lal’ hi in lal a ni lo’m ni, tiha lal anga lam chuan Pathian thu nen inremin ka hre thei si lo.

A buaina lai ber chu ‘riang’ hi a ni a, buaina a reh theih nan riang hi tih danglam ngei a ngai a ni. A chhan chu ‘riang’ hi a lam rîk dan pangngai, nau piang tiha piang rîk dan anga lam a nih chhung chuan ‘a lal hmun’ tiha lal hi a lam rîk dan pangngai (a root form), a lal hle mai tiha lal anga lamin emaw a modified form rîk dan, lal lai tiha lal ri anga lam emaw pawhin a hla hian awmzia a neih loh ve ve dawn vang a ni.

Awmzia a neih loh dan tur chu lo sawi zui ila. A ‘riang’ (piang anga lam) leh a ‘lal’ (a lal hle tiha lal anga lam) anga kan sawi chuan, a thu awmzia chu a retheite leh a lalte tan Bethlehemah leh vanah hmun a awm tihna a ni ang a, thu dik a ni si lo. ‘A riang’ (piang ri anga lam) leh ‘a lal’ (lal lai tiha lal ri ang) tia kan sawi chuan riang hi root form a ni a, lal hi modified form a ni a, root form leh modified form chu hman kawp theih a ni bawk si lo. ‘A riang’ tiha riang hi a hawrawp danglam lo, a rîk dan chauh danglam ang chiin lo modify dawn ta ila, riang hi Thanghlianga tiha hliang ri ang hian kan lam ri ang a, tu motorah nge in chuang, tih ang maia ṭawng dik lo a ni dawn bawk si.

Chutiang a nih ṭhûm avang chuan ‘riang’ tih lai ber hi tihdanglam ngei a ngai a ni. Tihdanglam a nih loh chuan he hla hi chu a dik lo kumkhua dawn a ni. Pu Thangkima Ralte-in Vanglaini Dec 16 chhuaka Ralte ṭawnga riang an lam dan anga kun deuhva lam tur nia a sawi pawh hi lehlin a ni tawh a, Ralte ṭawnga an lam dan la chhawmtir tum chu dikin a lang thei lo. Duhlian ṭawng ngeia chinfel chi a ni.

Aw le, ‘riang’ tih chinfel a ṭul thu kan han sawi ta a; engtia chin fel tur nge ni ang tih lo sawi leh ila. Mizo hla hlui kan han zir hian tun hmaa Mizo hla hlui chi hovah hi chuan riang tih modify-na kan hmu hlek lo mai hlawm. Chuvangin, Pu Kamlala te hun lai velte pawh khan an lo la modify ngai lo a ni mai thei. Riang tih modified form atana ‘rian’ tih hmang hmasa ber nia kan hriat chu Writer of the Century meuh dawngtu Zikpuii Pa kha a ni. ‘Ka rian khua sei mah se Parte’ tiin a lo hmang a, Vanapa tih hla hrilah a hmang bawk. Zikpuii Pa’n a lo hman aṭang hi chuan a mi malin kan hmang ve emaw, hmang ve lo emaw, ‘riang’ modified form chu ‘rian’ tih turah kan ngai tlâng hlawm nî chuan a lang.

Chutichuan, he hla hi a phuahtu Pu Kamlala’n a phuah dan tak ni ngei awma lang, Lal Isua chu a rianna (retheihna) hmun leh a lalna hmun a awm; a retheihna hmun chu lei Bethlehem a ni a, a lalna hmun chu van a ni tih hi Mizo thinlungah fiah taka a lan theih nan leh tu mahin an hril sual tawh lohva, an ngaih sual tawh loh nan a tibuaitu ber ‘riang’ hi siam ṭha ila, Zikpuii Pa’n a lo hman dan ang hian ‘rian’ tiin thlak ila, kan buaina hi a reh thei ang.

Chutia thlâk han sawi chuan, a phuahtu RL Kamlala kha a zahawm khawp mai. Nimahsela, heti taka Mizo hnam pum pui kan buai phahzia leh ‘rian’ tih hi tunlai chuan kan hre thiam tlâng zawk deuh vang tih han hria se chu, amah ngei khan “I thlâk tak ang u” a tih duh ngei a rinawm hle a ni.

A tawp nan, he hla châng thumna, tun hma zawnga ‘He kawlkilahte lo thovin’ tih lo ni ngar ngar tawh ṭhin siam ṭhaa ‘He! Kawlkilahte lo thovin’ tih ni ta chungchang hi han sawi leh lawk ila. Kristian Hla Bua hla thute ennawna siam ṭha sia lehlin loh Ralte ṭawng ‘Hê!’ (kê tih ri anga lam tur) han dah thar tlat mai hi chu eng nge a chhan ni ang tih ngaihtuah mi tam tak an awm âwm e. Tu mah lah chuan ‘He!’ tiin an chhiarin an hril chuang dêr si lo va, a hmaa mi angin ‘He kawlkilahte lo thovin’ an la ti reng bawk si. He hlaa a Ralte ṭawng ‘Kawlkila ke hawng thoving’ tih nena inmil lo lai an tih lah chu tidanglam chuang lovin ‘Kawlkilahte lo thovin’ an la ti zui zel bawk si a. Hla lehlin en ṭhatah chuan he hla lehlin en ṭhat dan hi chu a la dangdai ber awm e.

- C. Chhuanvawra