KA PA HRIAT RENG NAN

January 4, 2024 tlai lam dar 4:45 vel a ni a, Ebenezer Medical Center Casualty lam panin ka pa ka hruai thla a. Duty-te hnenah kan va in-report chu nurse-te chuan an rawn buaipui nghal vat a. Trinity (Zarkawt)-a a doctor râwn ṭhin hnenah kal hmasain ka pa kha ECG an lo tihtir a, a ECG report a hmuh veleh doctor chuan Ebenezer Hospital doctor biain a refer nghal a ni. Doctor hnen aṭanga thu an lo dawn tawh avangin ka pa chu duty-te chuan zawhna tam tak an lo zawt nghal mawlh mawlh a. “Kein i lo kal maw? Mu hahdam rawh, tho tawh lo la,” an lo ti nghal bawrh bawrh a. Ka pa lah chuan an toilet lam chu kâwkin, “Ka va zung lawk ang e,” a ti a, a va lut leh phawt a. A lo chhuak leh chu damlo khumah chuan a mu a, investigation tih ngaite an ti nghal zung zung a.

Khua a thim hman tawh a, boruak a vawt viau lehnghal. Ka pa chuan kawrlum pahnih a ha a, keiin jacket lum lutuk lo ka lo ha nen, a kawrlum phelh pah chuan, “Ka kawrlum hi ha rawh, vawt i ti ang e,” min ti a. A nawm lohna dah bovin a hun hnuhnungah pawh min la ngaihtuah te kha a va’n hlu em!

Heart attack a neih thu hi amah kan la hrilh lem lo a, doctor duty khan min berâwnin a va hrilh ta a. Ani chuan a inhriat thuin a lo chhang a (Ka pa khan December 2023 thla tawp lam leh a boral ní hma chiah January 3, 2024-ah khan a laptop aṭangin Google-ah, ‘Signs and symptoms of heart attack’ tih hi vawi thum lai a lo zawng tawh chu lo niin). Kei lahin a bân ding lam a hmet a hmet a, a rawl ve deuh tih December 31, 2023 tlai lama min hrilh bak kha chu insawiselna dang vak nei ang khan a lang si lo nen, ngaih ṭhat loh nachang ka lo hre si lo. Ani, a lehkha chhiarna pindana a laptop-a thu ziak deuh reng leh a chang leh rem lo deuh pawha ṭhutthlenga lehkha chhiar chunga muthlu ṭhin a nih avangin chumi nghawng chu a ni tura ngaihna kha rilruah a lian tlat a. November 2023 khan a nâk veilam hnuai nuam lo a tih ve deuh ṭhin avangin investigation hrang hrangte tiin kan inentir ve nen, ngaih ṭhat loh em emna kha a awm lo a ni ber. A inrinhlelh thute kha min lo hrilh se aw, rilru hian a ti lêt vawng vawng ṭhin.

ICCU Bed No. 2318-ah chuan ka pa chu an admit ta a. ICCU chhungah chuan ka pa mamawh tur list nurse-te’n min pe a, in admit tuma kal kan nih loh avangin engmah ken lâwk kan nei lem lo. In lam aṭanga mamawh a neihte ka zawt a, ama sawi dan ngeiin a beram hmul blanket leh a slipper chu ka chah ta a.

ICCU-a a khum bula kan awm dun lai chuan ka phone a rawn ri a, ka motor dahnain mi dang motor chhuak tur a dan thu leh dah ṭhat a ngaih thu min rawn hrilh a. Motor park ṭhat lawk a ngaih tur thu leh nurse-te’n lehkha têa mamawh lei tur min pek ka lei nghal law law tur thu ka pa chu ka hrilh a. Nâ a neih leh neih loh ka zawt a, a neih lem loh thu min hrilh a. Infiam hi kan uar pafa ve ṭhin a, ka chhuah dawn chuan, “Ti khan fel deuhin lo awm la, lo ṭawngṭai ṭha la, ka rawn chho leh vat ang,” tiin ka thlah a. Ani pawh chuan nui vur vur chungin, “Aw le” a ti ve mai a. Kha kha dama ka hmuh tâwp ber leh kan inbiak hnuhnun ber tur a ni tih ka hre dêr si lo!

Ka chhuah hnu chuan ka ṭhiannu Ebenezer Medical Center-a thawk hian min rawn call a, chu chu zan dar 7 vel a ni. Mi an zai laklawh lai khan ka pain heart attack a neih thu leh kan in admit dawn thu ka hrilh a; an zai zawh veleh a lo kal chu niin. “Khaw nge i awm? Hei i pa an nawr lut dawn chiah a, angio turin. A stable viau e, a BP pawh a ṭha a, amah pawh a nui vur vur mai, ka hawsan mai dawn che u,” a rawn ti a. Mamawh ho pawh chu lei loin ka han chho a, mahse, an lo nawr luh tawh avangin ka hmu thei ta lo a, mamawh lei tur chuan ka chhuk ve leh ta a.

ICCU kawtah chuan a chanchin ngaichangin kan awm ta a. A tir kha chuan amah pawh a tlangval viau a, ná pawh a neih lem loh thu a sawi avang khan chhungte pawh, “Kal a ngai lo e,” tiin ka hrilh hlawm a. Mahse, chhung leh khatte mai bakah ṭhenrual ṭhate an rawn kal khawm sap sap a. Rev. John-a’n ICCU kawtah ṭawngṭaina hun a hmang bawk a, thla an timuangin, ṭha taka an khawih zawha an rawn nawr chhuah leh thuai beiseiin chanchin kan nghak tlang ta hlawm a ni.

Zan dar 8 a rawn ri a, darkar khat vel ka pa Cath Lab-a an nawr luh hnuah, ka pa enkawl mektu doctor chuan kawngkhar aṭangin min rawn ko ta a, hlauhthawnna engmah ka la nei lem lo. A kutkawra thi kai erawh hai rual a ni lo. “A lo block nasa em a ni, kan CPR mek,” tih chiah kha a sawi zawng zawng aṭanga ka thluaka lut awm chhun a ni. A hmingin medical mite kan lo ni a, CPR hian awmze dang nei se ka tih ber ṭum a ni awm e. Ka pa enkawltu doctor leh a team-te’n theihtawp chhuaha ka pa nunna chhan an tumnaah kan lawm em em a ni. Mahse, Pathian remruat hi chu mihring dan zawh rual a ni lo tih a tichiang hle mai.

Zan dar 9 vel a ni ta, doctor chuan min ko lut leh ta a. Ka pa chu an khawihna khuma a mu hi ka va hmu a, ka bing nghal mup a, ka rilru a mang dèr maiin ka hria. Mumang mai ni se harh thuaia thawk huai ka va’n chak tak em! Mahse a tak a ni si. An rawn nawr chhuak ta a, ka pa kiangah chuan ICCU-a kan in admit-na khumah chuan a dinglamah ṭhuin, a kut vâwt ṭan der mai chu ka khawih a, ka hûmsak a, ka hûm lum zo si lo! A hma darkar rei lo tê kal taa kan inbiaka ka fiamna tho khumah khan kumkhuaa ka biak hre thei tawh lo tur leh a aw ka hriat tawh ngai loh turin a mu ta reng mai si a. Hrilh a va’n hai duh em!

Doctor-te’n ka pa hmu duhte chu pahnih têtêa luh min phalsak a. ICCU-ah damlo dangte an awm ve nen, dar 10 a pelh hnu kha chuan doctor duty mek lai chu lo kalin, amaha thâwk a tum leh tum loh en nan khawl an vuah hote chu off vek a ni ang a, a tum loh chuan declare (thia puan) a ngai mai dawn tih chu a rawn sawi ta a. Tichuan, khawlte chu an han off ta hlawm a, January 4, 2024 zan dar 10:20-ah chuan ka pa chuan Vân kohna chhangin min kalsan ta a ni.

Ka tleirawl tirh aṭangin January 1 a rawn inher hian, kum thar kan chuangkai leh ta a, keimahni emaw, kan chhungkhat laina hnaite emaw, ṭhen leh rual ṭhate nen emaw he kum hi dam takin kan hmang zo ho leh thei ang em tih hi a rawn lang ziah ṭhin a. Kum 2024 erawh chu ka pa, engkima kan engkim, a chhia a ṭha ka hrilh ngam, min fuiha min zilhtu tel loa kan hman ṭan kum a lo ni ta reng mai. A dam laia awm dan tur min hrilh fotu khan a tel loa awm dan tur min hrilh tel si lo a, khua a harin a hmun ruak kan chhungkuaah a va’n zau tak em!

January 5, 2024-a ka pa kan vui liam zana ṭhenrual min lênpuitute haw hnua ka pa lehkha chhiarna pindana ka nu va ṭap ri kha hriat a va’n hrehawm em! La dam se chuan February 15, 2024 kha an inneih golden jubilee tur kha a ni ve asin. Ropui takin lawmsak ve thei lo mah ila, a hminga chawhlui buatsaihsakte kha rilruah a lang ve kha a ni a le.

A boral hnu hian ka pa hi mumanga hmuha biak ka duh em em ṭhin a. Mahse, a reh vung vung mai si a, a beidawnthlak ṭhin. Zan khat chu ka mumangah hmuin ka be thei ta hlauh mai a; “Náte i hria em?” ka lo ti a. “Hre lem lo e. Mahse, ka va zung zo ka awm dan kha chu ka lungawi lem lo,” tiin min chhang a. Casualty-a kan luha zunram a va thiar chungchang kha a sawi niin ka hria a. A va luh khan a dinhmun chu a lo hre chiang hle a nih dawn hi ka ti rilru a. Ná erawh a hre lo tih min hrilh nawn lehah ka ngai a, ná hre miah loa a awm khan damna tlem azawng chu min pein ka hria. A enkawltu doctor kha a be hnuhnung bertu chu a ni mai âwm e. Ani pawh khan, “Ka pu, i hlau em?” a ti a. Ka pa chuan, “Hlau lo e,” tiin aw zângkhai takin a chhâng kha a lo ni a. Lehlam zawng taka ngaihtuah chuan, nâ leh hrehawm a tuar lo a, bawihsâwm ngaia a awm lote kha a duh dan tak zawk a ni ngei dawn si a.

Thla 12 chu Pathian khawngaihna zarah a ral ve ta mai a. Thla 12 chhung khan mittui tlak loh ni chu a tam lem lo hle. Nimin lawka thil thleng ang mai hian rilruah hian a thar leh ṭhin. Mi tin hian lu kan sûn hian kan sûn dan hi a inang vek thei lo a, kan sûn rei zawng pawh a inang thei hek lo. Chutiang a nih avang chuan a rei leh rei loh hi kan tuar bik emaw, tuar lo bik emaw tihna pawh a ni lo ang; indem ngawt theih pawh a ni lo. Ka pa ka sûnna kawng ka zawh meknaah hian ke ka pên muang hle tih pawh ka inhria. Mahse, mi pakhat sawi ka rilrua awm reng chu: “Ka hriat theih china ka nuna awm ve reng ṭhin leh ka hmangaih em emte’n tawn leh hun awm ngai reng reng tawh lo turin min boralsan a, ná ka tiin tawrh thiam a har ka ti. Mahse, ka nun leh keimaha bet tlat leh tel ve tlat ṭhinte awm ta si lo chuan ka ngaihtuahnate chu engtik lai pawha luah reng tawh tur ni âwm tak si hi, chutiang ni lovin, an awm lo tih pawh hre lo âwm ang maiin ka la nuiin ka la hlim leh thei zel fo mai! Anmahni chu ka theihnghilh ta a, ka tawrhna chuan min chenchilh ta lo tihna erawh a ni hauh bawk si lo. Pathianin mihring min lo duan dan hi chu a lo makin a lo ropui tak zet a ni. Hetiang ni lo se, engtik lai mai pawh hian beidawng leh lungngaia indawm kun reng chungin khawvel hi kan hmang chhunzawm zel dawn tihna a ni si a,” a ti a. A dik ka va’n ti em! Hlim ni te, nuih nite chu a lo la inher chhuak ve leh zel ngei ang.

Kan hunpui - Krismas leh kum thar dam taka chhungkaw kima hman lo hlutzia te, a nih dan tur ve rênga kan lo ngaih tam takte hi mi tam tak chuan an thlakhlelh em em leh mang baka an beisei ngai loh thil a ni tihte min hriat chiantir hle mai. Chhungkaw kima kum thar chuankaite kha a lo va hlu em!

Kum a thar leh ta a, kuminah hian eng nge kan hmabak tih tu mahin kan thlir lawk thiam âwm lo e. Kan chungah eng thil nge thleng ang tih pawh kan suangtuah thiam lo ang. A ṭhen chuan kan hmabak a êng viaua kan hriat lain, a ṭhen chuan huphurh rilru tak chungin kan thlir mai thei. Kum 2025 hian eng pawh rawn her chhuahpui se la, kum a thar ang hian rilru thar nen bul ṭan ṭheuh tum ila, thinrimna nun kha ngaihdamna nunah chantir ila, insawiselnate kha infaknaah chang se, inerna leh inîtsîknate kha induhsakna leh inhmangaih tawnnaah zawk lo chang se la, thil ṭha lo ngaihtuah bânsanin, thil ṭha ngaihtuah ching ila, thatchhiatnate chu taimaknain lo inthlak se, hna kan thawhnaahte pawh eng hna pawh ni se la, hna thianghlim a nih phawt chuan taima leh rinawm takin thawk ila. A tawp ber atan dikna hi ram leh khawtlangah i chawisang zel ang u.

Ka pa sermon hnunhnung ber ni ta, January 1, 2024-a Ramhlun Vengchhak Presbyterian Kohhran Biak Ina a thusawi zawh dawna a hla thu rawn chhiar chhuah khan a tawp ka’n khâr ang e:

He ka zin kawngah hian,

Ka ke pênte lo chauvin,

Harsatnain min phuar vel mah se;

Ni lawmawm a thleng dawn,

Ropuina ka khum ni chu,

Chutah hlimin ka châwl hlen tawh ang.”(KHB. 253)

Ka pa, hlimin i châwl ta! Mangṭha le.

- Dr Elsa Lalramzauvi Pachuau