Written by
- Dr C. Lalengkima

Trump. 2.0

Kum 1988 daih tawh khan American political scientist lar tak Samuel P Hungtinton chuan US hi a tlahniam nge a insiam thar? (The US: Decline or Renwal?) tih article a lo ziak daih tawh mai a. Khawvel ram ropui ber, ram hausa ber leh thil ti thei bera an ngaih US khu tun hma lam deuh aṭang khan a ropuina, hausakna leh thiltihtheihnate a tlahniam riaua hriatna a lian ve hle a ni.

Khawvel Indopui Pahnihna hnu kha khawvel hi hlawm lian pui pahnih (Bipolar World) angin an sawi ṭhin a. US ṭan, khawtlang lam âwn leh Soviet Union leh a ṭhuihruai te, khawchhak lam tiin. Mahse, Communist kulhpui Soviet Union a tlukchhiat khan US chiah kha khawvela ram thil ti thei ber niin, khawvel pakhat (Unipolar World) angin an sawi ṭhin a nih kha. US el ngam leh el phak an awm lo va, a vawk lal lên ngut ngut mai a ni. Amaherawhchu, hun a kal hlek a, khawvel hmasawn zel karah US el pha deuh an lo awm ve ta zel a, European Union lam an rawn ṭang rual a, China meuh pawhin US a hlau ta viau lo. Khawvel pawh ram hrang hrang thil ti thei khawvel (Multipolar World) tiin sawi a ni chho leh ta.

Khawvel ram dang an changkan ve rual hian US ngei pawh tun hma lam chu an phak lo hle tih chu anmahni ngei pawhin an hai lo. Ram chhung ei leh bar kawngah te, ram dangte’n an en danahte an tlahniam hle a nih tih pawmin, US chuan tun hma lama an ropuina dinhmun a rawn luah thar leh theih nan Donald Trump hian auhla mawi leh mi hip thei tak, ‘America ram siam ropui leh rawh’ (Make America Great Again) tih hmangin kum 2017 khan US President a rawn ni ta a ni.

Donald Trump hi sakhua pawh nei vak lo hmel pú a ni nâin, Kristianna chu inthlan hmanraw pawimawh takah hmangin a inzuar a. America rama Pathian thu duh fîr (conservative) pawl puihnain mak tak maiin America ram President a rawn ni ta nawlh mai a nih kha. Pa mize mak tak, pa phûnglûng ve tak a ni a, ṭawngkam pawh a thlahdah viau a ni. Kum 4 ro rel hnu khan America mipui khan an ning hman viau a ni ang e, inthlan lehah chuan a aia upa zawk Joe Biden-a chu an thlang tling ta daih a nih kha.

America hian Biden hi a duh viau vanga tling a ni lo va, Trump hi an ning tawngkhawng hman êm a, Biden hian a vanneihpui ni berin a lang. Trump hian mualpho takin a term a hmang zo a, a Cabinet ho pawhin a term an hman zawhpui peih mang lo va, a party Republican chhungah ngei pawh dodaltu an tam hle mai. Trump hi a term hmasa khan a thawhpui leh a hnuaia thawkte an bâng nasa a, an inthlak kual zing hle. US President zingah term khat lek chhunga cabinet leh staff bâng, inthlak nasa ber an ni hial awm e. A hnuaia hnathawh kha a buaithlakin a harsa viau em ni dawn ni, heti em em a cabinet leh staff an bâng leh an inthlak kual nasa hi. A term hmasa tawp lama a chêt dan en khan politics-ah engtikah mah a rawn let leh tawh ngai lo vang tih tur khawpa mualpho kha, kum li a liam leh meuh chuan mak tak maiin a rawn let leh thei tlat. Tun ṭuma a rawn let leh hi chu a vawi khat rawn inlanna ang lo takin a rawn let leh a hmel viau mai a. Eng tak ang zel ang maw le?

Trump-a hian a tum ber chu America ropuina chawi nun leh a ni. Chumi atana pawimawh tura ngaiin a hna hmasa berah America rama lut ru leh dan lova chengte thawn haw phawt a tum lian hle mai. America chu ngaih pawimawh hmasak bera dah (American First) chu a thupui ber a ni dawn a ni.

Kan sawi tawh angin America ram khu khawvela ram ropui, hausa leh thil ti thei ber an nih avangin khawvel ram hrang hrang aṭangin khu rama inbenbel tum khuan dan ang thlap leh dan baka lut thla an tam em em a. Chung ho chu anni aia taima zawk, tuarchhel zawk leh teirei peih zawk an nih avangin a ram chhunga cheng American ho chanvo tur, an dinhmun ṭha tur an laksak nasa em em a ni. US tlahniam chawi chhuah lehna tur chuan inṭhuah fai a, insiam ṭhat, intuai thar leh a tum ruh hle.

Trump 2.0 hian President a nih veleha tih hmasak ber a tum chu a hmaa President Biden-a hnathawh tam tak ṭhiah hna a ni dawn a. Trump hian Biden administration kha a sawisel nasa a, Biden thuneihna hnuaiah hian America hian a ropuina hloh nasain a ngai a, chu chu America mipui ngaihdan pawh a ni ve mai thei. Kum li liam taa mualpho taka an hnawl kha America mipui hian lawm takin an pawm leh thei tlat a ni.

President a nih phat aṭangin Biden policy tam tak chu ṭhiah a, siamṭhat hna thawh a tum a. President atana lak luh a nih zawh chiaha a thusawiah pawh Biden-a hnathawh ṭhiahna tur lam hlir a sawi pawp pawp a. A thusawi tam zawk chu Biden administration-in an lo tih tawh ṭhiahna lam a ni kan ti thei awm e. Thu a sawi lai ngei hian Biden a awm ve reng a, Trump hian thu a khuh ve lem si lo va, Biden tan chuan lo îp chawih chawihna tur a tam viau awm e. Heng bakah hian Trump hian hmalak tumna hrang hrang tam tak a nei a, ram chhung himna ngaih pawimawh zual te, ei leh bar leh khawtlang nun siamṭhat te, judge ruat kawngah pawh an party lama duh fîr lam ruat belh zelte thlengin a tel a. Iindona awmze nei lova US inrawlhna aṭanga inhnuhdawh vekte pawh a tel a ni.

Trump-a politics lama a rawn let leh hi khawvel hian chàn dan hrang hrangin an châng ṭhuap a. US hmelma tam tak hian Trump rawn let leh hi an huphurh lawk viau in a rinawm. A term hmasa khan, a hun chhungin khawvelah inrûn leh indo a awm lo an tih kha a ni ve a. Chuvang chuan, Trump rawn let leh tur hi chu khawvela US ngaina lo leh lawm lo ho chuan a rûk tak chuan an huphurh viau dawn a ni.

Chutihrualin, US thawhpui leh US lam âwn tan chuan thawven hawkna tur a ni dawn a. US hian an ṭan lam hi an ṭan na viau zel a, chuvangin, US thlazar hnuaia awm ṭhin leh an zar zo tam tak hi chuan Trump lo let leh hi chu an thlamuanpui viau awm e. Trump hian sorkar a siam hma aṭangin khawvel ram hrang hrangte a rûmṭhaih nasa hman viau a. Israel do Hamas ho a vau a, Canada ram phei chu US state 51-na tur ang deuh sawi thawmte pawh a awm. Greenland ram pawh awp tum anga sawi a ni a, he thilah hian ngaihbel tur tingin a fapa pakhat phei chu Greenland-ah a tir hial a ni. Heng zawng zawng en hian Trump-a lo let leh hi chu a che na viauin a rin theih. Chuvangin, khawvel hian he pa rawn let leh hi eng tak rawn thlen ang maw tiin an thlir mek chu a ni.

Mi tam tak zawhna awm ṭhin chu, Trump-a hnuaiah hian India leh US hi an inṭhian ṭha sawt ang em tih hi a ni. Tun hma lam boruak en chuan US-ah khuan Republican mi President an neih hian India nen chuan inlaichinna ṭha kan nei zawk em aw, tih theih a ni. Bush-a hun lai pawhin khawvel mak tih Indo-US Nuclear Deal siam a nih kha. Tunah pawh hian India leh US chu an inṭhian ṭha zel turah ngai ila.

Tin, India hi ram ropui leh hmasawn tak kan nih avang hian US nen hian kan inṭhian ṭhatna pawh hi a nghet ve telh telh a. Bill Clinton a President hnu hian US President zawng zawng khuan India an la rawn tlawh vek a, Obama phei chuan vawi hnih lai a rawn tlawh a nih kha. Tuna President Trump pawh hian a term hmasa khan India a rawn tlawh tawh a, tuna President a rawn nih leh pawh hian India hi a rawn tlawh leh lo vang tih a sawi theih loh. Trump 2.0-ah hian India hi ngaihsak leh ngaih pawimawh a nih ngei a beisei awm tlat a ni.

- Dr C. Lalengkima