Planetary Parade
Planetary Parade emaw, Planetary Alignment tih thu hi tunlaiah chuan kan hre nasa viauin a rinawm, January ni 25 hi a ni. He hun hi mi tam tak chuan kan nghakhlel viau mai thei bawk. January ni 21 aṭang khan heng planet-te hi hmuh theihin an awm vek tawh nain, ni 25 zan hian an lang chiang ber dawna hriat a ni. Planetary Parade chu eng nge a nih chiah a, engtin nge a lo awm ṭhin, khawvel tana a pawina leh hlauhawmna turte a awm em em tih leh, hmuh theihna hun leh hmun turte tun ṭum chu tawitein kan tarlang dawn a ni.
Planetary parade tih awmzia chu kan solar system-a planet-te kha khawvel aṭanga kan han en hian hmun zîm tê, inhnaih takah emaw, a inzawn deuhin emaw vanah khian an lo lang ṭhin a, chu chu Planetary Parade emaw Planetary Alignment chu a ni mai a. Kan hriat ṭheuh angin kan solar system-ah hian planet pariat an awm a, khawvelah kan awm avangin planet dang pasarihte chauh hi kan hmu thei a ni. Planet-te hian ni (sun) an kal hual ṭheuh a, an kal kual hun chhung erawh a danglam ṭheuh a. Kan chenna khawvelin ni 365 a hman laiin, Mercury chuan ni 88 chauh a hmang a, Venus chuan ni 224 vel a hmang a, Saturn phei chuan ni 10,759 lai hmangin, khawvel kum 29 leh thla 4 chhungin ni vawi khat a hêl chhuak hman tihna a nih chu.
Hetia an han vir kual hian hun eng emaw ti hnuah inzâwn deuh thawa an lan hun a lo thleng ṭhin a. Inner Planets kan tih ho, kan chenna lei aia ni hnaih ho hi outer planets–kan chenna lei aia ni hlat ho aia an vir chak avang hian kum tin deuh inhnaih tak taka hmuh theih hun a thleng ṭhin a ni. Hetiang hun a lo thlen hian arsi lam chanchin zirmi te, zir lem lova tuipui ve leh mipui vantlang tan hian vawi khat han en a, planet tam tak a hmuh theih avang hian kan ngai hlu em em ṭhin. Tun ṭuma Planetary Parade-ah pawh hian telelescope tel lovin heng planet kan hriat lar em em, mahse, kan la hmuh ngai meuh hlawm lohte hi chiang takin a hmuh theih dawn a. Chung planet-te chu Mars (Siaia), Jupiter (Hrangchhuana), Saturn (Sidiarkhim), Venus (Chawngmawii)-te a ni. Binocular ṭha ve deuh hlek emaw, telescope nen phei chuan Uranus leh Neptune te pawh hmuh theih a ni ang.
Planetary Parade hian ṭangkaina tam tak a nei ve a, kan solar system hriat chianna kawngah scientist-te a pui nasa em em. Kum 1977-a Planetary Parade hmang ṭangkai khan NASA chuan Voyager I &11 mission kha an kalpui a, Jupiter hipna thâ hmang ṭangkaiin Voyager satellite-te’n kan solar system pawn lam an thlen theih phah a ni. Planetary Parade avanga khawvelin harsatna a tawh theihna chhan tur hi a awm lo tluk a ni tih theihah mithiamte chuan an ngai a; amaherawhchu, planet-te hian hîpna thâ tlem tlem an nei ve hlawm a, chung an hipna thâte chu ni hipna thâ lakah chuan tlem hle mah se, vawi khata an hipna thâ ṭheuhte ni lam hawia a awm ṭhup chuan ni aṭanga chakna thâ chhuakteah danglamna a thlen theih mai theih thu Frank Stefani, Helmholtz-Zentrum Research Centre, Dresden-Rossen Dorf, Germany-a physicist chuan a sawi.
PLANETARY PARADE CHI HRANG HRANG
• Conjunction: Planet pahnih emaw, aia tam emaw inhnaih taka vana hmuh theiha a awmin.
• Opposition: Planet-te ni ep zawng chiaha kan chenna khawvel aṭanga thlirin an awm a, khawvel aṭanga en chuan an êng em em ṭhin.
• Triple or Quadruple Alignment: Heng parade-ah hi chuan planet 2-3 te vanah inhnaih taka hmuh theihin an lang ṭhin.
• Grand Parade/Alignments: Heng hunah hian planet zawng zawng vanah a lang ṭhin.
PLANETARY PARADE EN TURTE TANA PAWIMAWH
A hun leh a hmun: Kum 2025 Planetary Parade en hun ṭha ber tura an sawi chu January ni 25 ni tlak zawh chiah a ni.
Mercury: Mercury hi tunlai hian zing ni chhuah hma hlekin ni chhuahna zâwnah a lang ṭhin. Planet tê tak tê a nih mai bakah, ni êng avangin mit lâwng chuan a hmuh theih loh.
Venus: Venus hi Mizote’n Chawngmawii kan tih ṭhin a ni a, tunlai hian ni thlak hma deuh aṭangin chhimthlang lam káwlkil aṭanga degree 40 dáwna sangah a hmuh theih. Ni a thlak hnu chuan khawtlang lamah mawi takin êng em emin a hmuh theih a ni.
Mars: Mizote’n Siaia an tih Mars hi tlai dar 4 pelhah a lo lang a, zan dar 11 velah vanlaia arsite zinga sen deuh phûta êng ṭhin hi a ni. Gemini arsi bawrkhawmah a awm mek.
Jupiter: Mars aiin a chhuak hma hlek a, zan dar 7-8 chho vela vanlaizawl vela êng ber hi a ni. Tunah Taurus arsi bawrkhawm, Mizote’n Khiangte Zawngzim arsi bawrkhawm kan tihah hian a awm mek.
Saturn: Saturn hi en ṭhang deuh tan lo chuan mit lâwng chuan hmuh thiam a har viau a, Chawngmawii bulah a awm mek a, Chawngmawii bula lo de vé vé hi a ni mai awm e.
Uranus & Neptune: Heng planet pahnih hi chu mit lâwnga hmuh theih a ni lo. Uranus hi Jupiter bulah awmin, Neptune hi Venus bul lawkah a awm mek.
HMANRAW MAMAWH
Mit lâwngin planet tam zawk hi a hmuh theih dawn a; mahse, binocular leh telescope nen chuan duhthusam a ni. Planet ho thla leh Saturn ring pawh kan hmu thei ang. Van lam chanchin inziah mobile apps tam tak a awm tawh a, chungte chu hman ṭangkai thiam chuan arsi enna kawngah min pui viauin a rinawm.
ARSI THLAWK
January thla hi arsi thlâwk kan tih mai ṭhin meteors showers awm hun lai a ni a, arsi thlâwkte pawh hmuh theihin an awm bawk ang.
- Lalrammawia, Curator, Lunglei Science Centre
Directorate of Science & Technology, Zohnuai, Lunglei.