Loneitute'n chhantu sawrkar an nei ta
Pension ṭhaka Mizoram sawrkar Agriculture and Farmers’ Welfare Department-a han thawh ve hnu chuan tawnhriat, a chhia a ṭha sawi tur a awm ve nasa duh khawp mai.
A tawi zawng zelin han sawi mai ila; khatia sawrkara kan awm ve laia loneitute mamawh bera ka hriat chu agriculture marketing mumal tak a ni. Ching ru, ching ru kan han in ti a, an han ching ta chêng a, a lo rah chhuak mah se, man man taka hralhna (remunerative price) a awm lo leh sawrkar hmalakpui tumna tak tak awm lo, agricultural marketing kan ngaihthah luat kha a niin ka lo hre ve ṭhin.
Sawrkarna lo chelh tawhtu, NITI Aayog hmaa mite ka zuk dem thâwr em em lo. Sawrkar laipui Planning Commission ṭhiah hma zawng kha chuan kan National Agriculture Policy kha ‘production oriented’ (thar tam) a ni tlat mai a; post-harvest technology leh agricultural marketing kha an hnuchhawn ve bawk.
NITI Aayog-in Planning Commission a rawn luahlan chiah khan kan National Agriculture Policy chu a inletling/khaikhup thawk ta thung a, market driven-a kal chhohpui nghal a ni ta. Market driven kan tih rual hian, loneitute hamṭhatna tur zawng zawnga chin chhuak, Alpha aṭanga Omega Development (Holistic Development/Comprehensive Development) a rawn kalpui tel vek tho a ni. Farm to Fork/Plough to Plate (supply line lamah); hemi letling chiah Fork to Farm/Plate to Plough (demand line lam) Development ti zawng pawhin a sawi theih bawk. Loneitute a dah pawimawh em emin, farmner first tih a nih rualin a leitu (buyer), thil danga lo chantirtute (processors), a phurh sawn (logistic), etc. stakeholder kan tih maite pawh a ngaihthah chuang hauh lo bawk a ni.
Agricultural marketing hi a thar (harvest) aṭang hian a inṭan lo. Huan lo ram kan siam tum aṭangin a inṭan daih tawh tih hi NITI Aayog hian a chiang tawk hle. Agricultural Produces Marketing leh Industrial Goods Marketing hi economic theory-ah chuan chhûl khat chhuak ni mah se, an zeizia erawh lei leh van ang hlauh a ni tih an hre chiang hle bawk.
Thuhma lam chu duh tâwk ta mai ila. Tuna kan sawrkar chelh mektute hian kan thuhma khi an hre chiang a, sawrkarna an chelh hma fê aṭang tawh khan agricultural marketing leh a kaihhnawih hi an lo zir nasa a, research an lo nei a ni. Kan Chief Minister ngat phei hi chuan a politic khelh tirh ata tawh D-A-H hi a lo aupui nasa kan ti dawn nge, a lo vahvaihpui tawh nasa a ni.
ZPM an han sawrkar phat khan an manifesto ang ngeiin agricultural marketing hi an rawn sahuai thingvawn chat ta a. Thlai pali–sawhthing, Mizo hmarcha, aieng leh hmunphiahte man fel takin an han bithliah phawt a. Chutah buhhûm man an han siam leh ta bawk. Thlai dang, dal, hriak pai thlai leh thlai dangte pawh awmze nei taka tlang lo nei, leilet nei, huan neitute hamṭhat nan mai ni lo, kan state pawisa che vel state danga pût ral ṭhin hnawh phuina mai bakah, state dang sum leh pai châwk luhte pawh a hmachhawp a ni. Sawrkar chelh mektu hian sawrkarna an han chelh chat khan Rs. 110 crore (nuai hmun 110) budget-ah an dah nghal bawk.
Kan sawi hmaih miah lo tur chu, sawrkar chelh mektute hian ‘Zau Au Policy’, phai zau leh zo zau ṭhuang hniha kalpui turin hma an chhawp up bawk a ni.
Zau Au Policy hian a tum ber chu, kum tina ngaw kan tichereu lutuk hi zawi zawia tihrêm nan zau auin kal ila, chutah chuan lo nghet siam ila, chungte chu link road, irrigation system, input leh output kudam (kan thlai thar chhuah leh kan lo atana mamawh, entir nan chinai thi (staked lime), etc lo chhek khawlna), bench terrace, half moon, sangha dil, ran tlatna tur mual bik community nursery, etc. Zau Au Policy hian agriculture and allied mai aṭang ni lo, eco-tourism aṭanga income siam a tum tel bawk.
Khaw tinah hian kan huan lo ram nghet neihnate hi a darhsarh (scattered) hle. Kan thlai ngeihna tur kan lui kamte kan zuk pawh pha lo a, link road, etc pawh khaw khatah pawh inchuhna a nasa thei hle. Zau Au Policy hi chuan a neitute ram thlanah ngei huan lo ram nghet din sak, farm to fork kha a tum ber a ni. Khaw tam takin Zau Au Policy tihhlawhtlinna tur hmunhma/ram an nei lo a ni mai thei; heng khaw tan hi chuan ngaihtuahna hran a tlachawpa a ṭul anga hman tum a ni. Tin, normal scheme-in kalpui reng a ni tho ang.
Zau Au hian vantlang ṭanhona (community institution leh financial institution/bank nena inthlun zawmna (linkage) a dah pawimawh hle. Kan bank-te hi project pawisa kan bank account-a dah luh nan leh lak chhuah nan mai chauh hman tur a ni lo a, project tawp ruala uṭawk tûr vawn tur a ni lo. Project zawh hnuah pawh kan thlai chin nan sum ngai soft loan lak nan te, kan huan lo ram tana hmanraw man to deuh chi lei nan te, kan thlai thar deh ralna atana sum leh pai kan mamawh soft loan lak nante a pawimawh. Bank awm lohnaah pawh Zau Au Policy hian MPAC din uar hle a tum nasa a ni. Crop insurance, digital agriculture, Know Your Farmer (KYF)-te kalpui a nih chhoh mai bakah, PM-Kisan pawh ngawrh lehzuala hmalak zel a ni bawk.
Tuna sawhthing, aieng chin dan hi environmentalist ho teng a khawih mai thei, mahse, kum thum bak hetiang ang tak chuan chintir tum a ni lo. kan Chief Minister ngeiin duh thála kan inpeih hma chu kan loneitute rahbi tleu lutuk siam remsak, mihring ngaih pawimawh hmasak hi a rilru pui ber a ni.
UNO hnuaia agriculture lam changtu FAO-in a pawm thlap, lei chung láng lei háng/ṭha te, hnâwng te, lei tihrisel tur hrim hrim atan te, changkham, changtlung, MiSALT (Mizoram Sloping Agriculture Land Technology) hi hmang uar tura tih a ni. Tunah hian kan Externally Aided Project , e.g. FOCUS, Green-Ag ten an kalpui mek. MiSALT-ah hian kan mang khawhna te, mau/rua, changêl kan hmanrua ban phak mai hmanga siam theih a ni. Heng programme-te tihhlawhtlin nana sum leh pai kan mamawhte chu CSS, NEC/DONOR leh Externally Aided Project (EAP) aṭangtea hmuh beisei a ni.
A tir lam khan sawrkar hmasate kha dem deuhah min ngai palh ang e. MNF khan MIP hun lai khan oil palm an buaipui a, Mamit leh Kolasib district-ahte a hlawhtling chho. Congress hun laiin Oil Palm Mill, Godrej Agro-Vet Pvt. Ltd. nen ṭang dunin Bukvannei, Kolasib district-ah an din thung a, Mizorama mill hlawhtling ber a lo ni ta. Oil palm aṭang hian tun financial year chhung ringawt pawhin Rs. 645 lakhs (nuai 645) kan oil palm huan neitute’n an la lut a ni. Oil palm thar tam vanglai leh ruahtui tlak tam lai a innang a, a phurh chhuahna lam kawng ṭha nei phei se, hei aia tam state dang sum la lut tur kan ni. Bairabi leh Mamit district inpawhna kawng a ṭhat tawk loh avangin Mamit district lamin mill hi an rawn thlenpui ṭha thei ṭhin lo bawk. Lawngtlai district lamah oil palm mill din leh tura hmalak mek a ni.
Sawi tur a tam, duhtawk hrih dawn phawt ila. A tawp khar nan tak tak, agricultural marketing hi tuna kan sawrkar hian mutmawh hnarhmawhah a nei a. A bik takin Agriculture Minister leh kan Chief Minister an rim hle. Meeting min neihpui chàmchí a, keini lo lem ve zauh zauh ṭhin pawhin kan lem hman ta lo, chhungte rual pawhin chaw kan ei hman ta lo, kan hlau ni loin sawrkar hnathawkte kan phûr/tui tlan vang a ni. Agricultural marketing phei chu sawi leh sawi hnu, zuam sual awl tak, industrial goods marketing anga kalpui chi a ni lo, a complicate/a chhangchhe zawk avang leh tuma huatthu suhah, tuna kan sawrkar hian agricultural marketing hi zero (0) aṭang mai pawh ni lo, minus ten (zero hnuai fe aṭanga ṭan) ang chauh an ni a duh angin a kal chak thei lo a ni. Mahse, kan Chief Minister leh minister te, secretary rual, director rualte leh DC zawng zawng etc. min ṭhut chilh/vil tlat avangin kan thlen chin, thil lo la awm miah lo ang aṭang chuan sang tak a ni tawh thung.
(Awm zel tur)
- Lalmalsawma @Cisa, Joint Director (Retd), Agri & Farmers’ Welfare Department &
Member, Mizoram Agriculture Marketing Board, Govt. of Mizoram