RINAWMNA
Kum tam tak liam tawhah khan Ṭhuampui veng, Aizawla cheng pa pakhat chu tank lorry khalhtu niin, hmun hrang hrangah tuialhthei phurin a tlan ṭhin a. Chutianga ni tin tuialhthei phura a kal ṭhinnaah chuan ṭum khat chu rinhlelh a kai ta hlauh mai a, tuialhthei chu hralh ṭhenah an ngai ta a, amah chu mawhphurhtu berah ngaiin an bân ta hial a. Nimahsela, an han chhui chian hnuah chuan amah chu mawhphurhtu ni loin, thiam lohna engmah a nei lo tih an hre chhuak leh a, a hna ngai chu thawk leh turin an sawm a, amaherawhchu, ani chuan a lo duh tawh bik lo a, eizawnna dang a zawh ta zawk tia a chanchin an sawi hi ka hre tawh.
Hetiang deuh bawk hian Rangkachak Ṭhi thawnthuah pawh an awmpuipa chu rinhlelh a kai viau mai a, an hnawtchhuak hial a; a hnu lawkah phei chuan a boral phah ta hial mai a. Nimahsela, chu rangkachak ṭhi chu tuichhe paihna hmunah an chhar leh si a, an awmpuipa chu rinhlelhna tur reng reng a lo awm hauh si lo chu an inchhir hle mai a; a thlân chu uluk takin an chei a, an ngaisang thar leh em em a nih kha.
Rinawmna hi a hlu a, mihring tizahawmtu ber pawh a ni. Politic thilah emaw, eizawnna thilah emaw, eng kawngah pawh hian rinawmnain hmun a chan tawh loh chuan mihring tan zahawmna a awm tawh ngai lo. Rinawm lo taka thil tite chuan chanvo ṭha lo changin a par lo tlàn zawkin lang ṭhin mah se la, hun reiah mi rinawmte chuan malsawmna an dawn zel zawkzia a hriat leh tho ṭhin. Hei hi Pathian thuah pawh fiah takin kan hmu a, ‘Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan nunna lallukhum ka pe ang che,’ tih thu ziak kan hmuh kha. Rinawmna chuan rah duhawm a nei a, rinawmna chuan malsawmna a dawng ṭhin tih he thu aṭang hian kan hre thei mai awm e. Chu chauh a ni lo a, rinawmna chuan huaisenna a pe tel a, rinawmna tel loin mihring a huaisen tak tak theih ngai loh a ni.
Rinawmna hi a hlut em em rualin, rinawm lohna erawh a pawiin a nghawng a ṭha thei tak tak ngai hauh lo. A bik takin ram hruaitu tana rinawm loh pawizia kan hriat theihna atan thawnthu pakhat han sawi ila.
Kum 1972 daih tawhah khan America rama ram hruaitu lu ber President an thlan dawnin Richard Nixon chu Republican candidate a ni a, George McGovern chu Democrat candidate a ni thung a. Nasa taka an campaign-na hmunahte chuan Richard Nixon chuan ram chhung leh ram pawn lama buaina nasa tak karah administration hlawhtling tak kalpui a ni ang a, ram rorelna chu mipui tan langtlang taka kalpui a ni ang a, America ruhrel nghet taka sawh ngheh a ni ang tihte chu thiam takin a sawi a. Mipuiin vote an han thlak a, vote tlate chhiar a han nih meuh chuan Nixon chuan state 50 zinga 49-ah a chak ta hial mai. Mipui chu lawmin kut an beng dur dur a, an hlim hle.
Chutianga President thar lawmna boruak a han reh tak deuh hnuah chuan chanchinbumite chuan zawhna khirh tak taka zawtin, Watergate building-a Democrat party office lehkha pawimawh tak takte chu ru bo-ah leh khawih chinpenah Nixon chu puh a ni a. Nixon leh a mi rin ber HR Haldeman chuan chu an thil tih chungchang thu chu June 23, 1972-ah sawi dunin, an thusawite pawh chu tape-ah record a nih bakah, an thiltih chu vantlang hriatah puan a lo nih tak hnuah chuan Haldeman chuan a hna bansan a, Nixon nena an thiltih leh an thusawite pawh record a ni tihte a puang chhuak ta vek a. Chutianga engkim hai lan a nih takah chuan impeachment hmachhawn pawh ngam loin August 8, 1974 chawhma dar 11:00-ah chuan US President aṭanga a bânna thu chu a sawi ta a ni.
Rinawmna hian a tirah ṭhatna leh duhawmna thlen nghal mai lo mah se la, a hun lamah erawh malsawmna a thlen ṭhin. Ram hruaitu an ni emaw, ni tin eichawp zawnga kut hna thawk pawh ni se la, rinawmna nunpui tlattute chu chunglam hian a theihnghilh hauh lo a, an thlahte pawhin malsawmna an dawng ṭhin tih Pathian thuah kan hmu a ni.
Vawiinah pawh hian rinawmna hi a pawimawh dan ngai rengin a la pawimawh reng a, a hlut dan ngaiin a la hlu reng a. Kan mimal nunah emaw, pawlho zinga kan nun danah emaw, kohhran leh political party thleng pawhin hmun pawimawh luahtir reng a la ni zel a. Rinawmna tel lo chuan mihringin hlutna kan hloh nghal theihna tur hi sawi tur tam tak a awm. Rinawmna avanga vawiin thlenga kan ngaihsan leh kan chawimawi hi mi tam tak an awm bawk.
Thuthlung Hlui huna Josepha chanchin te, Lalpa hnung a zuinaa Ruthi leh Naomi rinawmzia te, Lalpa rawng a bawlnaa Polycarp-a rinawmzia te, John Bunyan-a thawnthu ziah Kristian Vanram Kawngzawh bua Celestial City rinawmzia te, Japan rama Akita ui Hachiko a pu laka a rinawmzia te, Odysseus-a ui Argos rinawmzia te, Scotland rama kum sawm leh pali chhung ngawt a pu John Gray-a thlân venga a thâwk tawp thlenga vengtu ui Skye Terrier chanchinte leh Lalhmingliana Saiawi chanchinte hi rinawmna chungchangah chuan zir tham a awm. Anni bakah hian mi dang hming pawh lam rik tur tam tak an la awm tho a, anni hi kan han lam ri mai chauh a. Rinawmna mihring chawimawitu ber pakhat a ni a, rinawmna hloh tawh chuan tu mah hi kan fakin kan chawimawi tak tak thei tawh ngai lo.
Rinawmna tih hian kawng tam takin a sawi theih ang a; sum leh paiah te, nupa chungchangah te, ṭhian dun chungchangahte leh politics thilahte pawh rinawm pawimawhzia sawi tur a awm ang. Heng zawng zawngah hian kan nun leh ṭawngkam kan fimkhur a ngai a, upa ṭawngkam taka ‘Lehlama awr dum a, lehlama awr sen’ an tih ang chi nun neih hi eng kawngah pawh a tlo tak tak ngai lo tih hi khing mi rinawm chanchin kan sawi aṭangin kan hre theiin a rinawm. Rinawmna chuan chhelna a siam a, chhelna chuan rah duhawm a chhuah ṭhin tih hi khawi hmun aṭang pawhin eng thilah pawh thu dik awm reng tur a ni a; mi tin tana pawimawh reng tur kumkhua a ni.
Rinawmna avanga tawrhna thleng hi sawi tur awm bawk ṭhin mah se la, tuar chhuakte chuan lawmna nasa tak an nei zawk ṭhin. Pathian thuah pawh hmun tam takah hmuh tur a awm. Chutih rualin, rinawm lote chuan chatuan nun an neih theih loh tur thute pawh kan hmu bawk. Rinawmna hi hnamin nunpui ila, khawtlangah rinawmna hian hmun pawimawh changin, chhungkaw tinin rinawmna hi inzirtir fo zel bawk ila; kan ram hian chhawrpial rûn a la iang ngei ang.
- Mahmuaka Chhakchhuak