Written by
- PC Hmangaihzauva

Mizo ṭawng humhalh nan Sapṭawng do thei kan ni em?

Inhnial nan ni lo, mi thiam zawkte cho chhuahna atan kan uar lui deuh ang e aw!

Mizo ṭawng hlang hlaka thil sawifiah theih chin chu a awm ngei e. Mahse, tunlaia kan khawsakna ṭhil pawimawh chi hrang hranga sap ṭawng inrawlhna chhiar sen lohah hian, hengho hming lam lo hian engtin nge Mizo ṭawng ringawta kan sawifiah tak ang?

Heng, kan rama a taka kan hman reng, sap ṭawnga kan sawi a, eng nge a nih kan hriat mai theih site hi Mizo ṭawngin eng nge a nih hriat ve nghal mai theih turin engtin nge kan sawi ang le? Television (TV), TV channel, set top box, TV circuit, booster, regulator, woofer, sound box, horn (speaker), mouthpiece, mixer, remote control, battery, fuse, online, upload/download, headphone, socket wrench, dial wrench, disc player, cassette, Android, smart phone, clutch, electric motor (lirthei ni lo), CPU, calendar, pulpit, lectern, etc. Ngawiteh, a tam lutuk a, sawi mai sen rual a ni lo, kan la hmuam ṭul vek awm e.

Ni tina kan kalna apianga kan ken, kan mobile handset-ah ringawt pawh hian a hman dan leh a hnathawh dan han sawifiah dawn ila, Mizo ṭawng hlanga sawi tur chuan tâng tlat chin a awm thuai mai zel a. Hengte leh a dangte pawh hi engtin tin emaw han phuahchawp kual ngial dawn mah ila, sap ṭawnga kan sawia kan hriatthiam tlan nghal mai ang hi a nih dawn loh avangin a nia ka tih zawk chu.

Mizo Academy of Letter/Language Society te leh tu tute’n emaw lo phuah tawkte chu nei bawk ṭhin mah se, an phuah sate pawh fel taka sawrkarin a notify-a school lamahte inzirtira sorkar pisaahte official-a kan inhman luihtir ngial ṭhin a nih si loh chuan kan buai nuai reng tho dawn a ni.

Khawl lamah phei chuan ni tin kum tin thil siam chhuah thar za tam tak a chhuak reng a. Chungte chuan kan ram a rawn thlen ve chuan kan ṭawng ni lo hming a rawn pu sa vek tawh a. Chutiangte chu Mizo ṭawnga lo phuah ve zung zung a nih loh chuan nu/pa mâwl pawhin sap ṭawngin kan sawi ve miah miah phawt lo thei lo. Kan hripui (Covid) chhehvelah ringawt pawh khan kan khawtlangah sap ṭawng tuallêng a pian belh nasatzia aṭang hian a chiang reng mai. Tun hmaa kan Mizo natna hming neih ve ṭhinho lah sap ṭawngin a luahlân zo leh deuh vek tawh bawk si.

Hei tak hi a nia ka sawi chu. Ram changkang zawkte thil siam chhuah thar, kan la hmuh ngai loh thil thar lo thleng zelte hian kan la hriat ngai loh ṭawng thar a rawn pu lut zel a; a tlangpui thuin sap ṭawng a ni deuh ber zel bawk. Hetiang a nih laia Mizo ṭawng humhalh nana sap ṭawng do phet lo tum chu a har rih chu a nih hi, tih thu a ni ber mai. Nu mâwl ber pawhin, "Irene, bathroom light off rawh," kan tih hian, 'rawh' tih chiah hi Mizo ṭawng awmchhun chu a ni si a.

A dik tak chuan, mahni ṭawng bak hmang duh lo tawp tur chuan kan hnam hian thil hming phuah leh a hman dan (instruction) nei hrang tur chuan tunlai hmanraw changkangah hian chan kan la nei tawi lulai deuh rih em a. Sap ṭawng tel lova khawsa thui thei deuh ber pawl tur leh English-ho haw ber China pawhin a la ṭâwm tam em mai a. An ram chhunga an chhuan em em, an bang ropui pawh, 'The Great Wall of China' tiin a ziak kulh mai a. An hmanlai lalte pawh 'dynasty' an ti ve mai bawk. A tam lutuk, sawi sen a ni lo vang.

Kan rama kan tualchhuak thil kan lo neih ve sa lah hnam changkang zawk thil thar lo chhuakin a luahlân a, kan tualchhuak thil kan hluihlawn zel bawk si a. Chung chuan a siamtu hnam ṭawng, sap ṭawng ni lo eng hming hming eng emawte chu pu ve bawk mah se, khawvela vawrh lar an tum tak tak chuan sap ṭawng bawkin an ûmzui leh a. Entir nan: Samsung, Nokia, adt. Kan tualchhuak thil–heráwt, hmui, lasai, sûvêl, tuṭhulh, buruk, adt. hi chu sap ṭawnga sawi phêt kan tum ṭâlh bik loh hi. Kan ṭhangtharte hian sap ṭawng hi rawn thiam telh telh se la, sap ṭawng kan thiama kan thlen thui a, kan chîm kan tihsan theih poh leh khawvel hnam hrang hrangte hriat kan hlawh ang a, kan hnam zia leh kan ṭawng kan theh darh zau thei zawk dawn tihna a la ni mah lehnghal.

Lo vah ram riah aṭanga buh seng leh thlai chi khawm zawng zawngah chuan sap ṭawng tel miah lovin kan thawk zo thei vek a. Mizo pa in sakah kan mamawh lo va, thingzai in kan sakin sap ṭawng eng emaw zat a tel ṭan a, reinforcement cement concrete (RCC) kan sak ve chinah sap ṭawng a tel tam ta em em mai a nih hi maw.

Khawvela ṭawng darh zau ber sap ṭawng thiam hi changkanna kawng kan zawhna ber, lehkha zir nan, IAS val nih nan, khawvel ningkhâwng kan hriatna ber leh tun min thlentu ber a ni a; ka do ve, lo tih chu kei chuan ka hre thiam rih lo. Hnam ral hlauh luat vanga engmah ti thei lova fimkhurna banga inhung hlawm tlatna mai niah ka ngai hial. Sap ṭawng do kher lo hian Mizo ṭawng humhalhna kawngah hma kan lak zel erawh a ṭul dawn chauh a nih hi. Hnam ral hlauh luat vanga khawvel changkang zawka zuang lut ngam lova inhung tlatho chu, tun thlenga hnam mâwl la pawhsah theih loh (barbarian/savage) hote khu an ni.

Hei hi thiam deuhin han hnial teh u; ka chhiar châk teh mai a nia!

- PC Hmangaihzauva