Written by
- David M. Thangliana

TUNLAI TITI: Zu zawrh tharthawh



Mizote'n lal kan neih hun laia vantlangin zu an hmansual lohzia leh Kristian sakhua kan zui hnua zuin min tih buai takzia ngaihtuah hian, khawthlang sakhua, tuna Mizo inti tawh phawt deuhthawin kan zui tak hi kan hmang sual (abuse) ta zâwk em ni tih a awl khawp mai.

Kristian sakhua lo chhuahna bul, Roman Catholic Kohhran hi chuan zu hi an do bur lo a, hman sual erawh an do a; he kohhranah hi chuan zu hian eng emaw chen zalênna a nei a. (Hemi vàng hian kum 10 chuang kal taah khan Mizoram khawthlang lama khaw pakhat chuan zu an duh anga an in theihna nia hriain a khaw nâwt deuhthawin Roman Catholic Kohhranah an inlet a ni!) Mizorama kohhran kan hriat lar deuh deuh dang hi chuan zu hi zalên lo se an ti a, mahse, an duh loh dân a inang vek lem lo. A ṭhenin thih thâa an do lain, a ṭhen chuan a ṭhat lohzia an mi leh sa hnenah uar takin an sawi a; vaihlo ṭhat lohzia te, sa ei leh ei loh tur thlengin an inzirtir a. Ruih theih thil do dan rau rauah pawh kohhran hi an inang lo hle mai.

Mizorama kan kohhran lian ber Presbyterian Church of India hian zu a dona hi a tichuak (extreme) ber ti ila, tu mahin min hnial ka ring lêm lo. Kum 2008-2013 chhunga Congress sawrkarin zu zawrh phalna pêk dàn a buaipui aṭang tawh khán he Kohhran hian a do nasa hle a. Kum 2014-a Mizoram Liquor (Prohibition & Control) (MLPC) Act hman a nih phei kha chuan he Kohhranin zu a dona hi uar lehzuala kalpuiin, zu dawr kawtahte kohhran mipui pungkhawmin, sawrkarin phalna a pek zu zawrhna dawrte kha an ṭhut chilh hial a nih kha. Kum 2018 MLA thlanna kan neih pawh khan zu zawrh vanga Congress kha tla taah mi tam tak chuan an ngai a ni. Kum 2018 kum tawpah MNF party-in sawrkarna an han chelh leh khan zu zawrh hi an han titâwp leh a, khami ṭum phei kha chuan an duh angin an titâwp mai thei lo nghe nghe a nih kha. Tichuan, zu in dan thiam ṭan ve êk êkte khan an hmuh ang ang ang kha âm takin, ruih loh hlauin an han in leh ta a, a bul aṭanga ṭan ṭhat a ngai leh ṭhin.

Kum 1972-a union territory kan nih aṭanga vawiin thlenga zu kan chai tâwk a la tling reng mai hi kohhran pawh a inbih chian a hun ta hle niin a lang. Sawrkar phalnain zu hi ṭum thum zawrh a ni tawh a (ka hre sual êm lo ang chu), zu in ṭhinte'n in dan an thiam dawn chauh a, kan khap leh a. Zu awm ang ang dapin zu in duhte'n zu ṭha leh chhia pawh thliar thei loin an han in leh pawp pawp a, an thi zawih zawih a, Police department thlengin an tuar a. Zu khap ṭhatna leh ṭhat lohna hi uluk takin zir ta i la, zu khap ṭhat lohna hi a bûk a rit hle zawkin a rinawm.

Zu hi ‘social evil’, khawtlang tana thil ṭha lo an ti a. Hemi chung hian ‘It is to stay with us’ an ti leh mai a. Hemi awmzia chu, 'Khawtlang tana thil ṭha lo, mahse, kan chenpui reng tur' tihna a ni. Khap rêm emaw, khap tlêm emaw an tum lem lo a, thil ṭha a nih lohzia mi rilruah an tuh a, zu rui an ngaisang lo a (kan pi leh pute hun lai ang khan), kum tling lo zu in tur uluk takin inchhungkhur aṭangin an vêng a ni.

Uchuakna (extremism) hi eng thilah mah a ṭha lo a, zu kan donaah pawh hian a ṭha chuang lo. Zu do kawnga uchuak taka dona hian ruih theih thil a tihluar mai ni loin, hman sualna (abuse) a ti nasa a. Khap lam ni loin, ruih theih thil ti lo tura inzirtirna leh ti an awm pawha hmang sual lo tura inzirtirna uar hi; khawtlang kan siam ṭhatna kawng tur zawk niin a lang ta.

MLA/LC/VC thlanna kan neih ang hian a nawlpui, vote nei thei chin hian secret ballot-in zu zawrh chungchangah hian vote thlak ta i la, Mizo mipuiin zu zawrh kan duh leh duh loh chu a chiang berin a rinawm. People's referendum hi sawrkarin la se, a result aṭangin a eng záwng pawhin hma huaisen taka lak ngam a ni ngei ang. Zu hi politics ball hmanna remchangah i siam tawh lul lo ang u, mipui kan khawngaihthlak zozai ta.

- David M Thangliana