‘PAR HAR-2’ leh ‘THU HLU’

February 14, 2025 (Zirtawpni) tlai khan Prof. Lalbiakdiki Hnamte (Dikteii Hnamte) lehkhabu pahnih–‘Par Har-2’ leh ‘Thu Hlu’ tlangzarh a ni. Lehkhabu ṭha tak, hringnuna inzirna leh inenfiahna tlak a tling ve ve a; kan inenfiahna atan ṭha ka tih êm avangin a chhunga thute tlém tlém ka la chhuak a ni. Ka hmuh dan tlem ka telh bawk.

PAR HAR-2

‘Par Har-2’ hi Prof. Dikteii’n a tawnhriat aṭanga a ziah a ni hlawm a, a hlu hle. A thil tawn aṭangin ngaihtuah chhuah leh zir chhuah a nei ṭhin a, chu chu mi tam berin kan tih ve theih loh leh kan tlin loh a ni.

A tawnhriat hmanga article a ziah hrang hrangah police chungchang a sawi lang nual a; police-te hi venghimtu aia hremtu leh mipui tana thlamuanpui loh khawpa an tih tur tak ti lo an nih a hlau a ni mai thei.

A ziaktu hi zirtirtu a ni bawk a, zirtirtu mawhphurhna lam a sawi nual a; kohhran mawhphurhna lam te, nu leh pa mawhphurhna lamte pawh a sawi tam. A thil sawite hi inenfiahna tur darthlalang ṭha tak a ni vek mai.

Zamuang khuaa Zamuang kuhva an zawn thu a awm a, a hlimawm phian. Hetiang hi thil awm ve thei tak a ni. Phulpui khua saw Mizoramah chuan kurtai siam chhuak nasa ber an ni mekin a rinawm a; mahse, khuaah sawn duh hun huna kurtai lei tur a awm bik lo. A chhan chu, khaw dangah an pek chhuah zung zung vang a ni. Chutiang deuh chu Zamuang pawh an nih ka ring. A tir lama thu hlimawm tak a ziah hnuah thutak, inenfiahna tur min fah zui a; kan nihna ang taka kan nihna hmunah taka awm tur kan nihzia min hrilh zui a ni.

'Ngawih hun leh ṭawng hun' tih hi a ṭha ka ti hle. 'A ṭawng tam tam hi a dik ber an ni lo va, ngawih ringawt hian ṭhatna a thlen hek lo,' a ti a; ngaihtuah zui tham tak a ni.

‘Entawn’ tih hi a ṭha tak zet. Zirlai exam-naah by-heart emaw hmanga mark ṭha tak hmuh a, division sang taka pass ringawt hi a ṭha ber kher lo a, chu ai chuan thiamna tak tak neih a ṭul thu a ziak. Thiamna tak tak nei si loa ṭha taka pass ringawta lungawinain kan nun kal zelah harsatna a thlen theih dan a min hrilh a, "Mahni kutkea din a ngaih hun a thlenin mahni inrintâwkna nei lo zir sang, thiam tak tak nei bulbâl lo ṭhalai an inpêl ta suau suau thin a lo ni," a ti. A dik fu lo maw?

Sumdawnnaah miin ngaihtuahna tam tak sênga harsa taka bul a ṭan a, a lo hlawhtlin tâk avanga hlawk ta riaua ngai a, chung mite entawn chunga sum neih vanga ti ve leh ta ngawt mai ang chite pawh a rawn sawi lang a. A dik viau mai. Tunlaia miin an uar mek movie/film siam lamah pawh fimkhurna tur min kawhhmuh nghal. A tawp lamah, 'Mi dang entawn lova mahni kea ding turin ṭan i la ang u," tiin min fuih zui bawk.

‘Hlim i thlang thei’ tih hmangin rilru puthmang dik neih leh a êng záwnga thil thlir thiam a ṭulzia min zirtir a. "Neih loh vanga hlim loh aiin kan neih hlimpui tum ila. Ná kan neih avanga chau mai lovin, kan la dam ve avanga rilru paukhauh put tum ila," a ti. "Mahni ngaihtuahna ṭheuh thununin hlim i thlang ang u," tiin min chah a ni.

‘Tihlutu nge tinêptu?’ tihah chuan Isua chuanna sabengtung hmangin zir tur min kawhhmuh a; zirlai ṭha tak a ni. Isua chuanna sabengtung kha a chunga chuang Isua avangin a mawi a, Isua chuang lo se sabengtung narân mai a ni ang. Hna hrang hrang thawk kan ni a, kan hna ṭheuh hi kan sabengtung an ni a, keini hi kan sabengtung chunga chuang kan ni. Kan sabengtung, kan hna ṭheuh hi kan tihluin kan tinêp thei a ni tih te, eng hna pawh thawk ila, chu kan hna chu chawimawi tlak, mite ngaihhlut tlaka siam theitu kan ni tihte min hrilh. Chhiartute tan chuan hlâwkpui viau tham a tling.

‘I hlu aw’ tiha ziak a. Airport-a luggage/bag hrang hrang hmangin mi tute pawh hian tute emaw tan hlutna kan nei a ni tih min kawhhmuh a; kan tan hian a lian, ropui leh mawi apiang hi an hlu kher lo tih min hrilh. "A káwr lian, ropui leh mawi/nalh zawng zawng chhungah hian kan mamawh leh kan hlimna a awm vek kher lo va, kan phak tâwk, a chhunga keimahni mamawh ngei mai kan dahna ngei kha kan tana hlu ber a ni," a ti a. Hringnun atana zirlai ṭha tak a ni.

‘Belhchian dâwl (lo)’ tihah hian paragraph khat lek sawi châk ka nei. "Chhungkua, khawtlang, pawl, kohhran leh sorkarah pawh a belhchian tlak lai leh a mawina leh ṭhatna hmu phâka hnaia awm ṭha duh chiah si lo hian, ràlkhat aṭangin kan beiin kan nék a. Mahni rim tui lohna hloh ṭhakin thlan tui chhuakin kan nawr a, keimahni rim hi kan tichhe ṭhin a lo ni," a ti a nih chu. Lo ngaihtuah zui ve teh u. Tu tute maw chu in mitthla zut zut mai thei!

‘Hriat (loh) lam’ tih thupui hmangin hre si lo, hre lo nih duh loh a ṭhat lohzia, buaina a tam phahzia a ziak a; a ṭha leh pek hle. Khawvelah hian engkim hria kan awm ngai dawn lo va, a hre zawk thurâwn ngaithla peih a, chumi aṭanga inzir nachâng hria chuan finna thar a chhar ngei ngei ṭhin," a ti. Kan hriat loh thilah chuan a hre zawk ráwn hreh loh tur leh, ráwn hreh lo tura inngaihtlàwmnain mi zahawm zawkah min siam theih thu min kawhhmuh.

Sunday school-a kai ṭha lawmman pakhatna (kai kim) lawmman a lak aṭanga a rilrua awm a ziah chhuah 'Pakhatna' tih hi a va ṭha tam em! Vanglaini article huangah a chhuak tawh nghe nghe a, mahse, thu ṭhenkhat i'n tilang nawn teh ang.

“Nunphung hloh ṭhak khawpa pakhatna ni tura thluak kan sûksak kan naute hian pakhatnain a ken tel tur thiamna leh theihna hi an paw chhuak tel lote hi a ni mai lo maw?”

“Pakhatna nih kan lawm a, kan hlim a, kan uang a, kan naute erawh a tak thleng lo, a phawvuakah an hawi mai mai lawi si. A tak aia a cheina lawm keini ho hian takna nei lo cheina mawi satliah hi kan siam ṭeuh thei tih hi ngaihtuah a ngai e.”

“Pakhatna ni kher lo hian kan nun leh hun kal zelah mihring tak leh hlawhtling a nih theih tih hi nu leh pa, zirtirtu leh khawtlang hian hre chiang ang u.”

“Pakhatna nih hi a ṭha. Mahse, pakhatna zawng zawng hi an ṭha ber reng lo fo tih hre chungin kan fate i fuih sauh sauh ang u.”

THU HLU

‘Thu Hlu’ tih lehkhabu hi ṭawng danga ziah thuziak sei lo tê tê, ama’n a hmuh leh lehlin tura miin a pekte Mizo ṭawnga Prof. Dikteii’n a lehlin a ni. A bu hming ang takin thu hlu tak tak, ṭha tak tak a ni hlawm; mahse, thil pakhat chauh tarlang ila.

Thu Hlu-a article zingah hian sum leh pai ngah te, rosuma hausak em em ringawt hi hlimna tluantling thlentu a ni lo tih lam hawi a awm nual mai a; lehkhabu siamtu vei zawng tak niin a lang. ‘Hlimna tluantling’ tihah chuan rosum ngah em em a, duh zawng apiang lei ringawt hian hlimna tluantling a thlen vek lo a, mite ṭanpui hian hlimna min pe a ni tih min tih min kawhhmuh.

'Khawvela mi hausa ber aia hausa' tihah khawvela mi hausa ber ni ṭhin Bill Gates-a testimony hmangin sum leh paia hausak hi hausakna tluantling a nih lohzia kan hmu a; a tawpah phei chuan, "Mi hausa dik tak chu sum ngahte ni loin, thinlunga hausate an ni," tih a ni. A dik in ti ve hlawm ngei ang.

A tawp nan

Prof. Dikteii Hnamte hian a thil tawn aṭangin ngaihtuah chhuah leh zir chhuah a nei thei zel hi a pui riau a; a tawnhriat aṭanga a thil zir chhuahte chu mi dang hrilh chhâwng thei tura a chhinchhiah zel peih ringawt pawh hi fak tlak a ni.

Nang leh kei hian kan thil tawn aṭangin thil eng eng emaw, keimah leh mi dangin an hlâwkpui theih tur ang chi han ngaihtuah chhuah cháng kan nei ve ṭhin ngei mai a; mahse, kan chhinchhiah ve peih loh ṭhin avangin mi dang tana hlâwkpui tur awm loin a liam mai zel. Prof. Dikteii erawh chuan a chhinchhiah a, a ngaihtuah zui a, a ziak chhuak a; chu chu kan lo chhiar a, kan hlâwkpui ta ṭhin a ni.

Tut chengkawl a leinaa a thil tawn a ziahah chuan, "Zir chhuah tur ka hmuh ang hi chhiartute'n lo hmu ve u la ka va duh em," a ti. Thu Har-2 hi kan la chhiar hlawm ngei ang a, Pi Dikteii’n a thil tawn hrang hrang a ziahte aṭang hian zir chhuah tur tam tak awm hi zir chhuah ngei tum ila, kan nun kal zel turah hman ṭangkai ngei tum bawk ila. Chutiang tur chuan he kan ‘Hringnun istiri’ hi a ṭul ang zelin her rem thei ila a va ṭha dawn em! 

- K Zothanpara