February zunzâm leh Nightingale rimawi
January a ral a, February thla kan chuangkai chiah hi chu boruak dang hi a awm nghal a. Khaw vawt zualpui a reh ṭan tawh a, thlasik ni sá erawh a la nuam a, thli vâwt pawhin kian zai a la rel lutuk lo. Nipui thaw tur inbuatsaih chuan zan lam boruak a tinuamin lungleng mi tan chuan kûrpui vawng vawng tur hi a ni a. Boruak a thiang em em a, chhun ni sá te chuan thlasik liam tur ui a, pawh din tum ang mai hian an chul raih tawh a. Hla phuahtu tam takin an lo kûrpui ṭhin thla leh, hla tam tak pian chhuahna thla pawh a tih theih hial awm e.
Mizo ṭawng chuan ‘Ramtuk Thla’ tih a ni a, lo vah vanglai tak a ni nghe nghe. Mizote hi lo neia eizawng kan nih avangin thla hming leh kût hman dan chungchangah pawh hian kan lo vah hunte hian thui takin a hril a ni. ‘Kar a hla’ tih Lalhmingthanga phuaha
… Ṭuangṭuah par tlan sirva lengrual,
Chung muvanlai ‘d’ tawng lo nen,
Phengpheleng leh vahkhuai par tlan;
Siahthing zar bel zai tin rem thiam…
tihahte hian ‘romei’ tih thumal a tir lamah a awm avangin Thiṭin Thla (August) vela phuah leh behchhan nia ngaih theih a nih laiin, Ramtuk Thlaa han ngaihthlak chuan a inhmeh ve em em tho nia.
Suangtuahnain hmanlai hunah han kir leh ta ila. Ramtuk Thlaah chuan kan pi leh pute kha lo vâtin hah hle mah se, Chapchar Kûtin a hmuah avangin an phûr a, rilru takin thawvenna an nei dawn a, khua (weather)-in a zir bawk nen; a taka hmua tawng pha ve lo tan pawh Mizo nun hlui ngaihna leh lunglenna a paw chhuak thei nia.
‘The Snow That Never Drifts’-a Emily Dickinson-i’n
So thorough in the Tree
At night beneath the star
That it was February’s Foot
Experience would swear
a tihahte hian thil pahnih inkawkalha invêt chiat hi a awm a. ‘February’s foot’ han tih chuan nunnem leh zaidam, hriat loh theih loh ni si a kâwk niin a hriat theih a. He hlahril hrim hrim hi February thlaa innghat a nih ang hian khuarel (nature) mawinate a sawi rualin hloh hnu leh nun hlui a keng tel bawk a ni.
Valentine’s Day awm vang ni maw, Ramtuk Thla a lo thlen dawn hi chuan hmangaihna zunzâm hian phuar theih apui hi a ngah khawp mai a; boruakah hian a zâm vel ni tein a hriat nghe nghe a ni. Valentine’s Day ṭobul hi chiang faka sawi ngam ni lo mah se, February thla laihâwl vela hman ṭhin Pagan kût, Lupercalia aia hman nia rin a ni a. Rom lal Claudius-II Gothicus chuan ‘Valentine’ tih hming a martar a, Pope Gelasius-I chuan chawimawi nan chawlhah a puang niin mi ṭhenkhat chuan an sawi.
Sawi dan dang lehah chuan Rome khuaa Saint Valentine-a chuan tàn ina a tàn laiin jailer fanu a ngaizawng a, a thih hmaa a lehkhathawnah chuan, ‘From your Valentine’ tiin a hming a ziak tia sawi pawl pawh an awm a ni. Ṭhenkhat chuan a ṭobulah hian thlarau lam ṭhatna te, mahni hmasial lohna te, adt a telin an hria a. A hman ṭan kumah pawh hian sawi dan a inang lo. Kum zabi 3-na aṭangin chawlhah an puang ti an awm laiin, kum zabi 5-na nia sawi an awm ve bawk a; sawi a tam tawh a, hriat chian a har tawh viau a ni.
Valentine’s Day hi hmangaihna hawi zawng hian kum zabi 14-na hma hi chuan hman a ni ngai loa ni awm e; he ni puala card zawrh chhuah (commercial) hmasa ber pawh US-ah kum zabi 19-na laihawl velah an siam chauh a ni. Chutianga ngaihdan a pian takah chuan Rome hmangaihna pathian, Cupid a entir niin an ngai a. Hemi ni-ah kher hi chuan rose-ah pawh a sen inpek a lar hle a; rose sen hian mawina (beauty) leh hmangaihna (love) a entir a ni. Keini ramah pawh a kum tèlin hman/lawm kan uar telh telh a, mi tam tak tan chuan rualawhna ní-ah a chang tih hi phat rual a ni lo ve.
Ramtuk Thla leh Nightingale sava hian inhmehna riau an nei. Nightingale savate hi an aw mawi tak avangin an lar hle a. Thu leh hla huangah pawh hmangaihna leh mawina tehkhin nan hman ṭhin a ni a; chungah chuan Nightingale zai an sawi hian a satu hi hmeichhia anga chhàl ṭhin a ni a, mahse, a tak takah chuan a zaia te hi mipa an ni zawk.
John Keats-a hla ‘Ode to a Nightingale’-ah pawh a phuahtu thinlung rit taka a awm laiin thingkung hring dup karah Nightingale aw tliang mawi takin nipui chungchang hla hlim takin a sa tih kan hria a. Hringnunah harsatna leh manganna khawvawt lo thleng ṭhin mah se, nipui a lo thaw ve leh ṭhin tih a entir a ni.
Chutiang chiah chuan thlasik vîn tak kan tawrh hnuin Ramtuk Thlaah chuan khaw vâwt lutuk pawh a lo nêp deuh a, thlasik ni sá ṭang lutuk pawhin zah an ngai ṭan tawh a; nipui nuam tak lo thleng tur chu min hmelhriattir a. Thlasik lungngaihna leh tawrhna hmachhawn zo chauhvin, chakna rêng nei lo angin inhre mah ila, kan hringnunah hian nipui a lo thaw ve leh dawn a ni.
Kan ram pawh hi hlemhletna leh mi ṭhenkhat duhamna tuarin rûm ṭhin mah se, kan ram hmangaihtu, mahni nawmsakna thlahlel lo leh sakhuana káwra hmang lo, mi ṭha tam tak hi an la pên chhuak zel ang a. Ṭhalai nawmchennaa thámral pawi ti lo karah ram tana ṭangkai tuma hmasawnna kawng zawh ṭauh ṭauhte zarah kan ram hian nipui thengthaw nuam takah, Zo tlang sanga thli chhêm hahdamna kan la dawng ve ngei ang.
- Debbie Rinawmi