Written by
- Rinfela Zadeng

Tui hlutna – Bible leh tunlai khawvel aṭanga thlirna

Vau thla chanve kan hmang tawh a, Mizoramah chuan ṭhâl kan hmachhawn chho mek a. Kum tina kan harsatna tawh chu tui hi a ni a, tunah pawh kan mamawh khawp tui kan nei lo ṭan der a nih hi. Ṭhâl a zo a, fur a lo nihin hman sen loh khawp ruahtui kan dawn leh ṭhin avang hian kan mamawh laia tui kan tlakchhamna hi kan hre zui reng lo fo niin a lang a. Tun ṭumah hian tui hlutna leh pawimawhna te hi kan sawi nawn leh dawn a ni.

Tui hi eng nge?

Science aṭanga tui nihna kan hrilhfiah chuan chemical compound pahnihih Oxygen leh Hydrogen atom inbelhbawmin a siam H₂O hi tui a ni tih kan hre vek awm e. Tui chu rawng nei lo, a fîm a ni a. Mi hause, mi rethei, mi sual, mi ṭha leh nunna nei zawng zawngte mamawh, a tel loa kan nun theih loh a ni a. Thil sakhatah a chang thei a, boruakah a chang thei a, tha chakna neiin a luang thei bawk tih pawh kan hre bawk.

Bible leh Tui

Bible-ah hian atir aṭang rêngin tui hian hmun pawimawh tak a chang nghal a. Pathianin khawvel awm dan tur dik tak a siam hma khan tui hi a awm tawh a, chu chu Pathian thlarauin a luahkhat tih pawh kan hmu nghal a nih kha (Gen 1:2). Bible-ah hian vawi 722 vel tui hi ziah lan a ni a, Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar-ah hian hmun pawimawh tak a chang a. Pathian malsawmna te, sual tlenfaina atan te, thlarau lam thil sawina/metaphor atan te tui hi kan hmu a.

Kohhran serh leh sang pawimawh tak Sacrament leh Baptisma te pawh hi tui nena inzawm tlat a ni tih kan hmu bawk. Lal Isua pawhin amah insawina atan tui nung lui a nih thu te a sawi a; Samari hmeichhe leh Lal Isua an inkhawmna pawh kha, an bul ṭanna chu tui a nih kha (John 4:10 -15). Genesis aṭanga Thupuan bu thlengin tui hian hmunpawimawh changin Pathianin khawvel a siam pawh khan khawmual aiin tui chu a tam zawk a ni ta a nih hi. Bible-a tui pawimawhna ringawt hi lehkhabua ziah tham sawi tur a awm âwm e.

Thilsiam dangte humhalh kawnga Pathian thu zirna

Pathianin mihring a siamchhan zinga pakhat chu thilsiam dangte enkawl (steward) tura mawhphurna a pek hi a ni a. Chutah pawh chuan tuihna humhalh leh tui remchem te pawh a tel tih kan hriat a ṭul a. Heti lam hawia Pathian thu zirna hi–Eco–Theology/Justice tiin an sawi ṭhin a, Kristiante hian Pathian thilsiam dangte enkawlna kawngah hian mawhphurhna leh tihtur lian tak kan nei a ni.

Mihring lo pung zel leh hmasawnna (sustainable development) hian kan ramngaw, kan tuikhur leh lui a tichhe tel zel a. Bawngkawn–Lunglei kawngpui kan laih zauhna aṭang ringawt pawh hian ramngaw leh lui tam tak kan tichhiain kan tibawlhhlawh tih chu mit ngeiin kan hmu vek awm e. Thingthlang khawte deuhah lo chuan tuikhur ṭha tak la nei khua/veng hi kan awm meuh tawh awm lo e. Chutih rual chuan mihring kan pungin kan tui mamawh a tam tial tial a, ṭhâl lai phei chuan kan duh khawp tui kan nei zo meuh tawh lo a nih hi.

Chutiang khawvela Mizoram ngei pawh kan awm mek lai hian, a chhunga cheng Kristiante hian Pathian thu aṭangin hemi kawngah hian mawhphurhna kan nei a, tihtur pawimawh leh tuna tihnghal ngai kan nei a ni tih kan hriata kan vei hi a ṭul takzet tawh a ni.

Thingphun leh ramngaw siam ṭhat

Mizorama khawlian ber pahnih Aizawl leh Lunglei te hian Tlawng lui aṭangin kan ni tin mamawh tui kan chaw lut a. Mahse hei hi ṭhâl lai chuan kan khamkhawp tawh lo a, Tlawng lui hnara awm Zobawk khua te pawhin tui hi an khamkhawp tawh lo a ni. Mahse, Fur a lo thlenin kan hman sen loh khawpa tam malsawm ruah kan dawn leh mai ṭhin avang hian Laiking pawnpui tah tur an sawi ang maiin ṭhâl laia tui vanga kan harsatna te hi theihnghilhin kan awm zui leh deuh mai ṭhin niin a lang.

Mihring kan pung zel a, khawpuiah kan inbengbel zel a, Aizawl bik phei chu kan pung chak em em a. Kan pumpelh theih loh ṭhâl hi kan dam chuan kan hmang zel dawn a, tui vanga harsatna kan pumpelh theih loh hun hi a la thleng ngei ngei dawn. Chumi hmaa lo inbuatsaiha ramngaw kan humhalh emaw ramngaw kan siam emaw hi kan tihmakmawh, Kristian kan nih avanga kan mawhphurna a ni tel bawk tih hi kan hriata kan vei a ngai a ni.

Kan thurin Bible-ah pawh tui hi tisa leh thlarau lam nun entirna, ei leh bar chungchang thlenga nghawng nei a ni a. Pathian thiltlawn pek tui hlutna hi kan hriat nawna kan hmuhalh hi kan tihtur hmanhmawhthlak leh a hmasa ber pawl a nih a ngai tawh a. Tui tipung tur te, tuihna humhalh tur te hian Pathianin mawhphurna min pe a ni tih hi i hre teh ang u.

- Rinfela Zadeng