Written by
- Mahmuaka Chhakchhuak

MIZO ṬAWNG HMANG UAR ANG U




Mizo ṭawng, kan pianpui ṭawng hi a neitu Mizote zingah hian hmun pawimawh leh hmun hulûm lai hi a chang tak tak thei lo. Mimal, chhungkua leh kohhran mai bakah, khawtlang leh sorkar lam ngei pawhin kan ngaihhlut tawk loh dan chu kan hre ṭheuh awm e.

Nu leh pa, Mizo dik tak zingah ngei pawh hian kan fate hming atana Sap hming puttir kan tam hle mai a. Sap hming kan inphuah chhan erawh sawisel ngawt theih a ni lo a, a ṭhente chu sakhuana vangte pawh a ni ang a, a ṭhente chuan chutiang pawh ni lem chuang loa Sap hming put duh hrim hrim vang a ni pawhin a rinawm. Chutihrual chuan, Sap hming put chu changkang riaua hriatna lian tak kan nei tlat mai si a, kan hming chauh pawh ni loin, in chhung bungrua aṭanga kan dawr hming thlengin Mizo ṭawng aiin kan hmang uar zawk emaw tih mai tur a ni. Aizawl khawpui chauh pawh ni loin thingtlang khaw tam takah pawh hian Sap ṭawng hmanna hi a tam ta!

In chhung khurah pawh Sap ṭawng hman chu Mizo ṭawng hman aiin changkang zawka hriatna kan nei a, kan fate, kum naupang tak takte chu Mizo ṭawng aiin Sap ṭawng thiam hmasaktir kan tum tlat mai bawkte hi a chhan berah chuan Sap ṭawng kan dah chungnun zawk vang a ni. A AW B aiin A B C chu thiam hmasa zawk turin kan duh a, in chhung bungrua leh thil dangte reng reng chu Mizo hminga lam aiin Sap hminga lamtir kan tum zel bawk nen hian, kan fate thinlungah Mizo ṭawng chuan hmun chungnung a chang tak tak thei lo a, Sap ṭawng ngaihsanna an lo neih phah zawk ṭhin.

Mizoram chhunga kohhran hrang hrang zingah hian kan kohhran, Pentecost kohhran hi sap hming ngaina ber kan ni ngeiin a rinawm. Chairman leh secretary tih piah lamah hian Missions, Youth, Ladies Auxiliary tih bakah Pentecostal Men Department kan la nei zel bik a; tualchhung kohhran ṭhenkhatte chuan deacon tih hi kan hmang uar hle bawk. Kohhran dangte pawh hian Sap ṭawng chu ngaina tak kan ni hlawm a; praise and worship, fellowship leh coffee night tihte pawh kohhran bawk hian kan hmang ṭhin. Sorkar lam pawh hian Sap ṭawng kan hmang uar. Hetiang taka Sap ṭawng hmang uar hnam dangte hi awm ve tak ang maw le?

Mahni hnam ṭawng humhalhna lama hmalakna kan nei dawn tak tak a nih chuan sorkar ber hian bul ṭan tur a nih laiin, vawiin thlengin sorkar thuchhuah leh thil dang reng rengahte hian Mizo ṭawng aiin Sap ṭawng kan la hmang uar zawk tlat mai si. Mizo Official Language Act 1974, Section 3 tlawhchhana kum 1987-a Mizoram Gazette Extra Ordinary Vol. XVI Dated 14, Aug. 1987 hmanga Mizo ṭawng chu official language a nih dan Mizoram sorkarin thuchhuah a lo siam tawhah chuan, Mizo ṭawng chu Mizoram sorkar thil tih reng renga hman tur a nih thu tarlan a lo ni tawh. Chu thu bawk tlawhchhana June 25, 2021-a Pu JC Ramthanga, Addl. Chief Secretary to the Government of Mizoram, GAD-in thuchhuah a siam thar lehah chuan, ‘Mizoram sorkar hnuaia department/office zawng zawngte chu sorkar hna thawk tam zawk leh mipui vantlang tam zawkin an hriat tur ang chi sorkar thuchhuah (Government instruments, notification, office memoranda, etc) an siam reng rengin Sap ṭawng leh Mizo ṭawnga chhuah ve ve ṭhin tur tih a ni,’ tih a ni.

Hetianga hmalakna hi lo awm tawh mah se la, vawiin thlengin bawhzui tak tak a nih loh dan chu kan hre tlang vekin a rinawm. Tun hnaiah pawh naupang school chawlh chungchangah sorkar lam aṭangin thuchhuah a awm zauh zauh a, Mizo ṭawnga thuchhuah erawh pa hnih/khat emaw chauh a nih kha. Heng bakah hian sorkar thuchhuah dangte pawh Mizo ṭawng aiin Sap ṭawnga chhuah a tam zawk bawk. A ṭulna vanga hnam dang ṭawng hman chu sawisel theih rual a nih loh laia heti taka Sap ṭawng kan hmang uar erawh kan hnam ṭawng, Mizo ṭawng aia kan dah chungnun zawk vang a nih ngei a rinawm.

Kan pianpui ṭawng, Mizo ṭawng ngei hi official language atana hman theih a nih laiin vawiin thlenga kan la hmang tak tak thei chuang lo hi eng nge a chhan ni ang tih hriatthiam har tak a ni. Sap hoin kum 1890 aṭangin min awp ṭan a, chutianga min awpbehna chu ṭhuang thum anga sawi theih a ni. Ṭhuang khatna chu autocracy – mimal thuneihna a ni a, Bawrhsapin a kengkawh. Ṭhuang hnihna chu theocracy – sakhaw dan hmanga rorelna a ni a, Zosapte’n chutianga awpbehna chu an chanvo a ni ve thung. Ṭhuang khat dang leh chu hnam dan hmanga rorelna a ni a, Saphote chuan kan lalte kaltlangin hnam dan hmangin min awpbet a ni. Chutianga hneh taka min awpbeh vang chuan an zia leh an tih dan zawng zawngte chuan min hneh lo thei lo a, vawiin thlengin min la hneh zel tiin sawi pawh ni ila kan sawi sual kher lo ang.

Mizo ṭawng hi ṭawng mawi leh nalh a nih piah lamah ṭawng malsawm tak a ni bawk a. A daihzai bawk avangte hian hmang uar deuh deuh ila a ṭhat dawn tehlul nen, a neitute ber hian kan hmang uar tlat lo. Mizo ṭawng aiin a bik takin Sap ṭawng chu changkang zawka kan hriat tlat avangin Sap ṭawng chu kan hmang uar ta tlat mai si a nih hi. Kum 2022 aṭang phei chuan Mizo Language Development Board kan nei tawh a, a bik taka Mizo ṭawng humhalh leh tihhmasawnna tura ngaihtuahna hmangtu turte an ni. MLDB hian sorkar thuchhuak hi um zuiin sorkar aṭanga lehkha pawimawhte hi Mizo ṭawnga ziak tam turin hmalakna nei thei zel se la. Ziak lamah chauh pawh ni loin, function pawimawh leh thil tih khawmna hmun reng rengah pawh Mizo ṭawng hmang uar tura inkawhhmuhna/ inhrilhhriatna nei uar thei lehzual se la a duhawm ngawt mai.

Dik tak chuan Sap ṭawng hi Mizo ṭawng aiin kan dah pawimawh zawkin, Mizo ṭawng hi hlu lo zawka hriatna kan nei hi a ang deuh a, a pawi hle. MLA, corporator leh councillor thar lak luhnaa thutiam neihnaahte leh Cabinet meeting thuchhuakte pawh hi Sap ṭawng leh Mizo ṭawnga tihchhuah zel theih ni se a duhawm. Tun hnaiah MLDB lam aṭangin A AW B siam rem/ṭhat tura rawtna an neih mek lai hian kan pianpui ṭawng, Mizo ṭawng hi kan tu leh fate, rawn la piang zel turte tan pawha hnam dang ṭawng aia an dah chungnun zawk theihna turin vawiin aṭang hian nang leh kei hian hmang uar ila, mi dangte pawh hmang uar turin i hrilh zel ang u.

- Mahmuaka Chhakchhuak