Written by
- Rosanga Skpk
Aizawl Hmathlir Pawl

Lammual leh a chhehvel eng atan nge kan hman ang

Kum za aia tam Assam Rifles-te’n an lo luah tawh chu Mizoram sorkar kuta a lo awm takah chuan tihlawhtlin ngei atana ṭha han sawi ve ila. A hmasain hetianga ram awl zau ṭha hi engtikah mah Aizawl khawpui lailiah kan nei leh ngai tawh lo ang tih hre tel bawk ila.

Pakhatnaah chuan, he ram ruak huai maiah hian mi thil ngaihtuah chiang vak lote chuan building khirpui pui, entir nan, shoping mall lian tham tak awm nan te, damdawi in awmna atan te, sport discipline hrang hrang inkulh nan te, conventional centre mi sang tam tak leng sak nan te, bazar hmun atan te, science centre awmna atante an awh thu social media leh ni tin chanchinbu lamahte ziakin kan hmu hlawm a. Heng bakah pawh hian a ram chinah hian lane li vela zauin kawngpui zauh phei bawk ila, tia rawttu an awm nual bawk.

Heng rawtna hrang hrang hi ngaihtuah mai chuan thil ṭha awm taka ngaih theih a ni. Mahse, ka ti dawn.

A hmasa berin Aizawl khawpui hmun lailiah hian mipui pun khawmna, a ruala ṭan a, a ruala bân mup mup theihna ang chi hi kan mamawh belh tawh lo. Chanmari leh Bazar Bungkawn inkar te, Kulikawn leh Treasury inkar kawngte hi engti kawng maha zauh theih tawh loh, peak hour-ah chuan khawvel awm chhunga traffc jam-na tur a ni tawh a. Vanapa Hall leh a chhehvel mi 2,000 bawr vel punkhawmna thil tih pui nikhua a awma programme a zawh chiah hi chuan kal hleih theih loh khawp hian traffic a jam nghal zel a ni tih kan hre ṭheuhin ka ring. Kawngpui hi tuna AR chhuahsan ram chinah lane li tehmeuh pawh chuan han zauh phei ila, hmar lamah Bazar Bungkawn leh chhim lamah Treasury Square-ah a inhnawh tâwt leh tho dawn?

A thu hrimah mipui punkhawmna lam chi reng reng hi a awm sa pawh khawpui dai lamah kan suan chhuah thuai thuai hi a ṭul tawh zawk. ‘Khawpui dai’ kan tih pawh hi tun aṭanga kum sawmli, sawmnga a ral leh meuh chuan ṭhangtharte’n, ‘Duh ai chuan a laili mah mah mang e’ an la ti ang. Tuna Assam Rifles sawn chhuahna pawh saw a hun lai kha chuan a va fianrial viau a nia, tunah chuan a ramri hnaih tak takah mimal in a ding leh thliah thluah tawh. Champhai road lamah phei chuan a aia hla hlaah in a ding fer fur tawh tih kan hmu ang. Tuna Berawtlanga Science Centre leh Tourism Department lodge-te saw tun aṭanga kum 50-ah chuan duh aiin a hmun saw a laili tawh ang. Mi fate angin tun aṭanga kum 100 thlir phakin ngaihtuahna i seng ang u. Chuvangin, Lammual leh a chhehvelah hi chuan thil hlui vawn ṭhat tlak, ṭangkai zawka hman tur building awm sa ṭhenkhat tih loh hi chu building khirpui pui sak belh loh nachang kan hriat a ṭul.

Pahnihnaah chuan, AR ram chhuahsanah hian nge nge kan mamawh?

Aizawl chuap: Aizawl khawpui hi concrete jungle, a âwl lai apianga in sak khahna'na hman zelna hmun a ni a, a thawpikthlak em em tawh a ni tih kan hre vek. Sorkar pawhin heti lam zawng hian ngaihtuahna seng ngai hek suh, a âwl dêkah chuan in a sa khat vat zel mai a ni. Chuvangin, kan khawpui boruak hi a lum huam huam tawh mai chu a nih hi. Pachhunga University College ramngaw leh Bethlehem Veng YMA ten Lammual thlang lam, an veng ramri depah khuan ngawpui siam nachang lo hre lo phei se chu tun ai hian a let tam takin Aizawl hi a hrehawm ang. Khutiang ngawpui lo siamtute khu chawimawi an phu tak zet a ni. He ngaw chhunga thing bakah hian a compound pum pui chhunga thing awm zat hi Centre for Environment and Social Justice (CESJ) chuan thing chhiarpui neiin an lo chhiar thlip thlep tawh a ni. Thing awm sate hi humhalh tlat ila, awmze neiin a tam thei ang ber phun belh bawk ila; Aizawl khawpui hian concrete building panga ai pawhin thingkung pakhat kan mamawh tawh zawk tih hi i hre tlat ang u. Mimal ram chu kan sawi phak a ni lo va, sorkar ram ruak hi chu mipuite hian thing phunna’n i hauh tlat ang u hmiang.

Hmun âwl zau: Aizawl khawpui hian rîkrum thilah hmun âwl zau kan mamawh. Hman kum lawkah Nepal lirnghingah khan mi tam tak an thi a, in tam tak a chhia a. Lir a nghing nawn sek a, mipuite khan an kawngpui zau tak tak leh an hmun âwl zau neihah an tlan khawm a nih kha. Khatiang chi kha he ramah hian thleng ve palh dawn se la, mahni sahimna tura pan tur khawpui laili-ah hmun âwl zau reng reng kan nei lo. Chu’ng atante chuan mipuite hian Lammual leh a chhevel hi hauh tlat nachang i hria ang u.

Public park nuam tak kan mamawh: India ram khawpui hrang hrang te, khawvel ram zau zawkte kan thlir chuan mipui vantlang len thawvenna tur, chhungkua leh ṭhianhote leh, a kawp têa han len dun rial rialna tur park nuam tak hi an nei deuh zel a. Khawvel ram changkang zawkahte phei chuan kum za aia tam kal tawhahte khan siam nachang an lo hre daih tawh a ni. Spain khawpui Madrid-a park hmingthang tak mai The Reterio Park an tihte khu kum 1680 daih tawha an lo siam tawh kha a ni a, khualzin a hip em em a. Mi fate hi chu an lo advance ṭhin teh e. UNESCO pawhin National Haritage Site-ah a puang tawh nghe nghe. New York khawpuia park lar tak mai Central Park an tihte khu kum 1858 daih tawh khan din nachang an lo hre tawh tlat pek bik a nih chu. Khu Park tihlu zual em emtua an sawi chu a ngawpui khu a ni.

Aw le, Aizawl khawpuia chengte tan chauh pawh ni lo, thingtlang aṭanga Aizawl an rawn kal châk phah nachhan tling, pangpar mawi tak tak leh phûl nuam tak te, ngawpui dai nuam raihte awmna hmun AIZAWL PARK siamna atan hmang ila. Kan ram lal ber Chief Minister-in a sawi ang khan, hmun remchang laiah ropeway station awm se, chuta ṭang chuan Pachhunga University te, Mizoram University te, Zemabawk lam kalnate thlûr sung mai bawk se la, a va ṭha dawn em! Hengte hi a nih avangin Lammual leh a chhehvel hi thil dang atan i phal lul lo ang u.

A tawp bera ka'n sawi tel châk hram pakhat chu, veng tin hian kan hmun âwl neih hi infiamna tur field atan hman tlak khawpa zau a nih loh chuan in sa mai loin, mi pahnih khat lek ṭhutna leng pawh ni se, kal velte hahchawlh nan thing lian vak lo chite phunin ṭhutna dah nachang i hre zel teh ang u. 

- Rosanga Skpk, Aizawl Hmathlir Pawl