Hun inher leh kan nun
Kum zabi sawmhnihna leh sawmhnih pakhatnaa piangte kan inchên pawlh mekna khawvelah hian thil tam tak a lo danglam ta a. Kan hun tawn mek mila kan insiamrem thiam loh chuan – mâwl, ṭhing, tunlai lo, mi nuna lo buai, mi ṭawng thei leh mi sual kan nih theihna khawvelah kan awm ta mek a ni ti ila kan sawi sual awm lo e.
Cowboy – Kungfu – Korean
Kan nu leh pa, kan pi leh pute chuan cowboy film kha hmuhnawm an ti a, cyclostyle ngata her chhuah cowboy bute kha an chhhiar nasa a, an khâl chul hneh hle a nih kha. An hnathawhnaah leh an awm khawmnaah te, nula rîmna leh thlân an laihna hmunahte pawh an titi tam ber leh an hriatna hnâr chu video leh thawnthu bu, lehkhabu an chhiarte kha a ni. Hun a kal hlek a, khawchhak leh sap mi ngo te film siam kungfu lamah an ṭuan leh ta dial a. Mahni naute kungfu zirna atana hmang pawh an awm nual ta ve ang! Jackie Chan, Bruce Lee leh Van Damme te an tumin ṭan an la a, an rorum rep rep ṭhin hle a nih kha.
Khatih hun laia an ngaihsan zawngte chu Arnold te, Clint Eastwood te, William Shakespeare te, JF Laldailova te, Vanneihtluanga te, PL Liandinga te , R Lalrawna te, James Dokhuma te leh Zikpuii Pa te, a… kan sawi zo sêng awm lo e. Chutiang mite thu leh hla leh lemchan khawvela seilian kan nu leh pate khan ‘depression’ hi an lo nei a nih pawhin an tilang lo emaw, an sawi ngai lo emaw a ni ang. An sehhelin an rothap a, buh ṭin thuma rîtte khan dawrawnin an chhêk ṭâng ṭâng ṭhin. Chung mite chu tunah pawh hian la dam a, an vanglai chanchin an sawi ṭhin a nih hi.
Kum zabi sawmhnih pakhatna a lo her chhuak a, Vanlalsailova lar hnuah Korean hoin min rûn ta a; hla nalh kan tihte pawh APT te a ni ta! Kan changkangin kan fresh ta em em a, kan vun a noin ni sa tuar ngai lo tih kan hriat ta hle a; a lawmawm hle. Mizoramah cable TV a lo lâr a, Mizoram pum a tuam chhuah hnuah phei chuan Korean lemchan Mizo ṭawnga lehlin te, Kasauti te chuan kan in chhung titi a luah zo a. Youtube, Instagram leh Facebook awm hnuah phei chuan BTS ho chanchin ngaihvenin an incheina leh an sam tih dante chu kan ṭhalaite nunah bu a khuar nghet ta hle a ni.
Hmuihmul meh – hmeichhe chhaih – kan fate vaw suh u
Mizoramah zirna a lo lut a, zirtirtute chuan an sikul naupangte chu an hmuihmul mêt turin an hrilh a; sikul naupang thuawih lo an hremte pawh mi pa, fa neih tawhte an ni nawk ṭhin. High sikul leh PUC leh college zirlai tam tak kha chhungkaw pa ber an ni nuk tawh a, han inhrem viau kha a harsa tawh ṭhin. Mipa chuan a sikul kalpui hmeichhe tleirawlte chu an taksa dekin an fiam a, fiam ṭah tâwk pawh an nei nual ta ve ang! Zirtirtute pawhin an naupang thuawih lo zualte chu na deuh taka an hlapte pawh an awm ve nual ang. Sikul naupangte khan zirtirtu sual deuhte kha an ngeiin an rêl ve laih laih zel a; nu leh pate bulah an sawi ngam loh avangin chutianga zirtirtu sualte chu sikul an lo kal loh ṭum kha nuam an ti thei a, damlo deuh reng mah se pawi ti lo kha an awm nuk awm e!
Tunah chuan sikul naupangte an changkangin an uniform-te a nalh tawh em em a; lehkha an thiam tawh hle bawk. Zirtirtute tan sikul naupangte na taka hrem emaw, kutthak emaw pawh a rem tawh lo. Naupang hrem vanga zirtirtute zawk lung ina tâng thuak thuakte pawh an awm ṭhelh ta niin a lang. Nu leh pate pawhin kan fate kan hmangaihin zirtirtute’n kut an thlak pawhin kan thinrimpui em em tawh a, chu chu naupang pawhin an hre chiang ta hle!
Sum tak tak chawiin sikul naupangte chu zirtirtute kutah nu leh pate’n an dah a, ṭha taka enkawl leh zirtir chu zirtirtute mawhphurhna a ni. Lo vuak emaw, na taka lo hrem emaw chu zirtirtute tan chuan a inthlahrunawm a, dan anga hma an lak phei chuan thubuai rip tak awrh theih dinhmunah zirtirtute hi an ding tawh a, fimkhur a ngai ta hle.
Rothap–nêm–no
Khawvel hun inher danglam chak tak kara seilian kan nih tak avang chuan naupang leh ṭhalai rothap tak takte tuchhuan chu an nêmin an no ta hle a. A bikin mipa phei chu kan puitling harin kan ṭawng thei ta viau em ni tih turin kan lo awm zo ta. Hmeichhiate pawh Mizo tlangval ngaisang lo tâwka changkangte kan lo chhuak chho ta zel a. Buhthlei, buhṭhâp leh puantah ngai kan nih tawh loh avangin kan noin kan lo hmelṭha ta hle a nih hi. Rim taka hna rum thawh aia hahdam zawk leh thlan tla lo zawnga sum deh chhuah dan kan hriat hnuah phei chuan kan no hliah hliah a; chu chuan kan taksa leh rilru thlengin a nghawng ta em ni tih turin kan lo awm zo ta a ni.
Kan changkanna leh kan lo nalh – no ta em em hi indem emaw, nêp intih emaw, kan hun lai nen a inang lo tih emaw ṭan chhana lo do ṭâng ṭâng tur pawh a ni chuang lo a. Kan hun lai leh an hun lai, an duh zawng leh kan duh zawng a inang tawh loin a lo danglam zo ta tih kan pawm ve mai hian ‘depression’ lo inṭan theihna chhan pakhat chu kan pumpelh ve tho tih kan hriat erawh a ṭha awm e.
Kan hun tawn mil zela lo danglam thiam leh lo insiamrem thiam hi upa zawkte mawhphurhna a ni a; upa zawkte rilru leh tawnhriatte chhawr ṭangkaia kan hma lam hun atana kan lo inbuatsaih ve erawh chu naupang zawkte mawhphurna a ni ve thung. Chumi hun insu buai leh inbànlek mekah chuan kan inawm pawlh a ni. Rothap taka khawvel lo hmachhawn tawhte tan chuan no taka khawvel hmachhawn mekte hi an veiawm viau thei a. No tak leh duat taka châwm seilente tan pawh rothap leh chhel taka lo awm tawh kan nu leh pa, pi leh pute chu mi nuna buai leh inrawlh peih, thil hrethiam lo, tunlai lo leh mâwl tak an nihna chen pawh a awm ta ve ang!
A ‘wow’ reng lo, pawm la, soft reng suh!
Rilru lam natna – depression/anxiety te hi kan nêp vang emaw, kan no lutuk vang emawa kan neih leh kan vei a ni ngawt bik lo a, natna chi khat a ni. Chutih rualin, hetiang a lo awm theihna chhan an sawi tam tak zingah chuan – kan rilru puthmang azir hi a ni tih chu a langsar pawl a ni thung. Kan duh danin khawvel hi a awm reng lo a, khawvel hian a duh dana awm ve ṭum a nei tho. Kan duh dan ṭheuha kan awm hian tu emaw chuan a tuar ziah bawk. I duh dana i awm ṭumah a tuartu an awm ang chiahin an duh dana an awm ṭumin a tuartu i ni ṭhin; chu chu khawvel nihphung a ni. I hun a inher chhuah hunah hlim la, an hun a inher chhuah ve ṭumin pawm thiam rawh.
I ‘wow’ laia ṭapte kha an ‘wow’ ve hunah ṭap ve mai la; pawm thiam ve tawp la, thih tum kher bik suh. Puih ngai reng, dai tlain a tihdurh palh hlauhawm khawpa no ni loin, ‘soft’ lutuk bik suh. A ṭul huna hlim thei, ṭap thei, dawngsawng thiama beidawng duh lo mi nih tum ve tlat ang che. Chutiang a nih loh chuan vawiin khawvel vir chak takah hian kan damchhuak zo ve lo palh hlauh ang!
Dr Hrekima mamawh rengtu ni loin, Dr Hrekima’n a mamawh nih i tum ve tawh teh ang u!
- Rinfela Zadeng