MAY DAY ṬOBUL LEH HMAN ZUI ZEL DAN
May day ṭobul leh hman zui zel dan kan tih hian sawi tur a tam thei hle a, mahse, a tlangpui deuh chauh kan sawi hman dawn a ni. May ni khat ni chiaha rawn ziah awm tak a ni na a, ka inbuatsaih hman ta lo va, pawi kan ti hle.
Khawvel pum huap a, "KUTHNATHAWK TE NI – MAY NI KHAT HI (International workers day emaw May day) tia hriat hlawh tak mai hi kuthnathawktute leh labour-te hian an niah hmangin an serh ṭhin a. Labour-te khawvel huapa an chetlak ni leh communist ti mai ila, left wing an tih hote chet lak ni hriatrengna ang pawhin a ngaih theih awm e. Khawvel ram hrang hrang 80 chuangah Holiday ah an hmang ta a ni.
A bul inṭanna tak hi chu, Europe rama Christianna a luh hmain kan Chapchar kut ang deuh hian May thlaah an hmang a, thingzar, thinghnah leh pangparte kengin kawng an lo zawh tawh ṭhin niin ziaktu ṭhenkhat chuan an ziak a. Labour movement inṭanna tak zawk erawh chu USA-ah niin, factory hnathawktute ni khata darkar 20 lai an thawhtir ṭhin duh lovin Labour union an din a, nawrhnate huaihawtin Factory neitute nen buaina namenlo neiin sawrkar hial inrawlh a ngaih phah a. Hetianga movement an neih hian buaina namenlo chhuakin tharum thawhna hial a thleng ṭhin niin a lang.
Kum 1886 a Haymarket Chicago, USA a mi tam takin nunna an channa hriatrengna atan kum 1890 khan French revolution hriatrengna ni pahfawmin Paris ah an hmang a, kum 1891 khan International Second Congress chuan 1st May chu labour Welfare Day ah an pawm ta niin a lang a. USA leh Canada ah chuan labour Day hi September ah an hmang thung.
People’s Republic of China, keini hovin China kan tihte khi chuan, May ni khatna chu an ram CHAWLHKAR RANGKACHAK pathum (three golden weeks) inṭannaah an ngai/an hmang thung a, kuthnathawktute tan ni thum chawlh an pe ṭhin.
India rama May day hman ṭanna thung erawh chu MADRAS, tuna CHENNAI tih takah khuan Labour Kisan Party of Hindustan hovin, 1st May 1923 khan an hmang ṭan ta a, an hruaitu Pu Singaravelu Chettiar chuan hmun hnihah hmanpuiin, 1st May chu Holiday-a puang turin a lo nawr ṭan ve ta a ni. Hemi ni hian khawvel pum huapa kuthnathawktute chu sum leh paia ṭanpui turin khawvel sawrkar zawng zawng an ngenin, khawvel pum huap Labour te inzawmkhawma, Department hran (independence) nei turin rawtna an siam ta a ni.
Mizoramah pawh labour te hi an inhlawm ṭha ve ṭan a, kum 1990 vel aṭang khan May day hi Mizoram Labour te pawhin Paid Holiday-a hmang turin Sawrkar pawh an lo ve ṭan ve tawh a ni.
Ram changkang apiangah labour-ho hian ngaihsak an hlawhin labour department hi department lian pawl a ni zel a, Central sawrkarah pawh labour minister chu mi ngaihsan pawl an tling pha ṭhin niin mi chinchang hre zawkte chuan an sawi ṭhin.
Roman Catholic hote chuan May ni -1 hi mi thianghlim Joseph-a pual bik a ni, kut niah kum 1995 khan an puang a, Right Wing Sorkar (Communist lo ho) chuan an ngaisang lem lovin May day-a thu inthawn an ngaimawh lek lek zawkin, UK ah phei chuan May day, bank holiday-a an hmante pawh tihtawp hial an duh tawh zawkin a lang.
Japan ramah chuan official-in Holiday-ah an puang lo va, mahse labour-ten leave an lak chuan hlawh an nei thovin (paid leave) an cháwi ṭhin a, Labour hovin a huhovin an hmang vak lonain kum 2008 aṭang khan National Confederation of Trade Union chuan Japan khawpui lian deuh deuh, Tokyo, Okasa leh Nagoya-ah te chuan urhsun takin an hmang ve ṭan ta a ni. Malaysia-ah chuan kum 1972 aṭang khan an hmang ṭan ve chauh thung.
Nepal ramah chuan kum 1963 aṭanga hman ṭan niin kum 2007 aṭangin Public Holiday-ah puan a ni.
Kan thenawm ram ṭhenkhat sawi tawh hi chuan ram mal te te chuan hun kan neih dawn loh avangin a khawmualpui hlawk hlawkin kan chhunzawm tawh ang e.
Europe : Europe khawmualpuiah thung chuan Bloc pahnih Eastern Bloc, Soviet Union leh Central leh Eastern Countries, Communist sawrkar hote chuan khawpui (Town) tinah official takin urhsun takin an hmang ṭhin a, Communist Party hotute chuan mipuite chibai buk nan an hmang ṭhin a, Labour hotute chuan banner te kengin Political slogan (au hla) te auvin, motor-te chei mawiin kawng an zawh ṭhin. An hmanna pui ber chu ram hrang hrang Capital ah, Sipaite lamin Party President leh Secretary ten an ho ṭhin a, State holiday ah an puang vek a ni.
Russia : Russia ram communist hruaitu hmasa Vladimir Lenin-a chuan May Day atan a thawhhlawk hle a, kum 1896-a lungin a tan lai khan St.Petersburg (Russia rama khaw lian ber pawl zinga mi)-a Trade union hotute hnena a lehkha ziak (Leaflet) chu copy 2000 laia tih pun a nih hnuah Factory 40 laiah sem a ni a, Trade union ho a tichak hle a, communist rama a inleh dawn pawh khan May day hman avangin hma an sawn phah hlea ngaih theih a ni a, Russia ram khaw pakhat Kharkov-a May day kum 1900-a an hman phei kha chuan ram tan a pawimawh takzet thu an sawi hial a ni.
Germany : Germany-ah hi chuan political hrang hrangin a hrangin kum 1918 aṭanga hmang ṭanin an sawrkar lam erawh a inrawlh vak lem ṭhin lo va, kum 1929 khan Social Democratic Party sawrkar chuan May day chu a khap ta a, chuti chung chuan an ram communist Party chuan kawng zawh a huaihawt a, mi sawmriat zet sawrkar sipaite chuan an kaphlum a, kum 1933-a Nazi sawrkar thung chuan May Day chu Day of National Work, ah siamin National Holiday ah a puang ve thung a ni. Chuta ṭang chuan ahrang ahraia hmang lovin sawrkarin a hmanpui ta thung a ni.
World War II hnu-ah phei kha chuan East and West Germany ah State Holiday a la ni reng a, May day hi Labour hovin Demonstration neihnan hmangin buainate pawh an tichhuak ṭhin a, kum 2005 leh 2006-ah thung chuan kawngsirah entirsiakna (Street Fair) an nei thung a, a muanawmin mipuiin an chhawr ṭangkai ngang mai. Kum 2010-ah chuan tharum thawhna thleng leha hriat a ni.
Sweden , Portugal, Spain , Greece leh Italy ah te pawh hman vek an ni a, National Holiday ah an puang vek lem lo va, hnathawktute chuan hmang vein inpumkhatna atan an hmang thung a ni.
South America : Brazil-ah chauh Official Holiday-a puan a ni.
Sap ram kan tih ber, United Kingdom ah chuan May day, Bank Holiday a hman khap hial an duh thu kan sawi tawh a, mahse kum rei vak lo kal taah khan mi hausa (Capitalist) do zawngin kawng zawhnate huaihawt a ni a, London, Glassglow, Edinburg leh Doncaster ah te chuan an puitham deuh a, mahse London-ah chauh lo chuan buaina a chhuak lem lo va, kum 2000-ah kha chuan muanawm takin an hmang tawh a, a bikin London-ah chuan May Day organizing committee-in a hman dan tur relin, inkhawmna hun liantham (rally) an buatsaih bawk ṭhin.
- K Lalhmingthanga, President, Mizoram Chamber of Commerce &
Industries, Hqrs : Aizawl.