Ukilte leh Mosia Dan hmangtute
Mizorama chanchinbu darh zau ber, ṭha ber leh ropui ber Vanglaini-a ka thu ziah hun chhûng (1997 aṭanga chhutin) hi kum 25 hmel hmu a lo ni ve ta reng mai a; ka thu ziah tlâwmte chhiar ṭhinte chungah ka lawm êm em a ni. Pathianin ropuina chang se.
Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita, 2023 (BNSS)-ah 'Ukil/Vakil' tih ṭawngkam awm lo mah se, anmahni hmang ṭangkai bertu leh mal sawmna thlentu Mizote'na kan hriat ṭhan dan ber 'UKIL' thu mal hi 'Advocate' -te sawi nan kan hmang zel ang.
Aw le, Pathian, leh sawrkar leh thawhpuite zarah kum eng emaw chen a hminga officer hna thawh hnuah Joint Labour Commissioner aṭangin ka chawl hahdam ve ta. India ramah Labour Acts & Rules 40 zet kan nei a, Mizorama kan hman (Shops & EA And R leh placement Agencies dante tiamin) hi 18 zet chu a ni bawk; heng dante mipui tana a ṭha thei ang bera hman a nih theih nana theih tawp chhuaha dan dangte theih ang anga kan lo zir zui ve hnuah Bar Council of Assam, Nagaland, Mizoram, Arunachal Pradesh leh Sikkim hnuaiah Advocate-ah min ziak lut ve ta a ni.
June 3, 2025 khan in-check-up pahin Guwahati-ah kan kal a. Gauhati High Court Old Building-a Advocate Orientation Programme hmannaah ka zu tel ve a. Hetah hian ni danga kan lo hriat ṭhin 'The Advocate Act, 1961' leh a hnuaia 'The Bar Council of India Rules, 2022'-a siam ṭhat bakah India Hmar Chhaka Dan Hre Mite Inzawm Khawmna Bu Pui The Bar Council of Assam, Nagaland, Mizoram, adt-a thu neitute tih chhuah 'Ukilte enkawlna dan' chu min sem a, hemi bua awm tlangpui chu: Ukilte thawmhnaw hak chungchang te, Senior Ukilte enkawlna dân te, he ei zawnna (profession)-a awmte tana awm dân mawi, a taka thu buai hla buai chin fel nana hna thawh (practice) hmaa tih tur leh tih loh tur te leh Thu buai-hla buai remna (Court) chhunga tih tûr leh awm dan tur 'dikna ṭan bur' leh mawh phurhna te a ni. Bar Council-a kan senior-te'n thu an sawi ber a, a bengvarthlakin a hlawkthlak tak zet e. Kohhrana rawng bawltute a hranpaa chhan damna camping-a lut ṭha leh a, thil tam tak kan hriat belh mai bakah Pathian nena kan inkar chungchanga khawih nawnna kan chang ang deuh hi ni berin ka hria.
Mizorama ukil, ka ṭhiante leh hmel hriat ngai lohte pawh han inbiak chang leh an chet velnaah hian an hawihhawm viau zel mai hi eng nge a chhan ni ang, tia ka rilrua awm ṭhin chhânna pawh hmuin ka inhre bawk. Kan Mizo pipute aṭanga hnam dan ṭha kan neih-AIA UPA ZAH THIAMNA leh tualzâl nuna inngaih tlâwmna leh thu hnuai rawlhna ang chi hi Pâwl (Assn/Org)-ah chuan Mizoram Govt Doctors' Association (MGDA) nen hian Ukil Pawlte hi a vawng ṭha ber an ni hial ang em tih chu ngaituahnaa awm zui a ni.
Kan tumah tak lo lut tawh ila:
Pathian, Israel faten YHWH tia an ziah, an zah em avanga a hming pawh sawi ṭha ngam lova, a pehhêl nana 'Adonai' tia an biak/addres thin kan Pathian hi a ṭhain khawvel mihringte hi inngeih leh inhmangaih tawna kan nun ho theih nan A dan chu Mosia a pe a, he Mosia dan hi Lal Isua pawhin ti bo lovin a ti famkim zawk a, " Dan thu emaw, zâwlneite thu emaw ti boral tura lo kal ka nih ring suh u; ti boral tura lo kal ka ni lova, ti famkim tura lo kal ka ni zawk," (Mat.5:17) tia a sawi aṭang hian a fiah hle awm e.
Mosia dan chu a khauh lutuka, Zofa Kristiante tan hian zawm hleih theih loh a ni em ni?
Hnai lo ve; zawm theih a ni asin. Martin Luthera'n Isua'n Mosia dan a pawt fân nia a sawi hi a tawi thei ang bera sawi chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inzawmna, Thuthlung Thar leh Thluthlung hlui kan zir dan tur dik tak leh Isua thu sawi kan zawm theih dan tur chu a ni. Amaherawhchu, heti ringawta sawi hi chuan kan hre thiam lo maithei. Isua khan Mosia Dan (mosaic law) ken kawh dan chi hrang hrang a rawn entir a; entir nan: Uirenu chunga a tih dan (John.8.3-10.) te leh 'tlûkna siamtu' chunga hma lak dan tur chungchanga a rilru a sawi chhuah (Luka 17.1-2) te chu a inang lo hle a ni. Hei bak hi tam tak sawi tur a awm a, tunah kan sawi seng lo a ni.
Tunlaia khawvela dan chi hrang hrang hlawm lian: civil law, common law, hnam dan, sakhaw lam dan leh chawhchawrawi dan (mixed legal system) te hi a hnâr chu Mosia dan a ni vek mai; Mosia dan leh a hnua dan lo awm zelte hi Thuthlung Thar zirtirna êng aṭanga a tum kan hriat thiam loh chuan 'a hau ringawt' (tiin han sawi ila) hi chuan hriat thiam a harin khawng hlein a ngaih theih a; mahse, dân hian 'Nimahsela'/chuti chung chuan, adt' a neih chhan chu 'Isua Khawngaihna' a inbilh tel ṭhin vang a ni. Chu khawngaihna nei tur chuan mi chuan Isua chu Lal leh chhan damtua a pawma, a thu a awih a ngai thung. Mizoram ngeiah pawh hian, a hranpain zir bingna nei lo mah ila, mi, dan bawh chhiaa puh, ro reltute hmaa Ukilten an han dinsak a, ro reltuten thu an han rem a, a na thei ang ber emaw hremna sang ber an pek loh chang hi a tam zawk maithei; a bikin nungcha thah, nghaisak, a nungchunga zawrh leh a dangte thu buai angah te hian. Hetiang thu rem hi khawngaihna nena thu rem a ni tlangpui ṭhinin ka hria. Pathian nen chuan engkim tih theih a ni (Mat.19:26/Mark.10:27) tih Bible-a kan hmuh angin, miin chhan damna a chan tawh a lo famkim theih nan Thlarau lama ṭhan lennna daltu apiang paih zelin, (rinna kawnga ṭhang zelin) Isua nen chuan Kristiana hi tih famkim theih a ni tih Amah Isua'n min zirtir hi chatuan thlenga thu dik a ni reng dawn a. Tlang chunga A thu sawi pawh hi Thlarau Thianghlim ṭanpuina zara Thuthlung Thar zirtirna pum pui aṭanga hriat thiam theih, tih hlawhtlin theih leh a taka nunpui theih a ni. Chuvangin, kan hring chan chhung hian Isua ang tura Thlarau Thianghlim ṭanpuinaa ṭhan len zel hi kan vaia tih tur leh mawhphurhna a ni. Pathian pawhin ngaih dam theih loh hun 'Hun hnuhnûng a nei dawn angin, thil sual tih kawngah hremna sang ber (maximum punishment) zel inpek hun hi a thlen ve theih ang; chu hun chu thlen a nih loh na'n Pathian anna kawngah i ṭhang lian deuh deuh ang u.
Ukilte leh Tlawm ngai pawlte: Kan ramah hian, YMA, VDP, JAC, mi mal tlawm ngaite leh Ukilte hi kan inmihrantir fo niin a lang a, a pawi khawp mai. Hun dang leh hmun danga thleng sawi lo pawhin, tun hnaia Kum Puan Committee leh an mi man chungchanga thil thleng leh ṬBCC-a thil thleng chungchangah khan a chiang hle awm e. Thil ṭha duh ve ve, a hrang kal ṭhin nia lang hi a ruala kan kaltir thiam a pawimawhin a hun ta hle mai, chumi tur chuan hma lak a ngai a, nang leh kei hian tih tur kan nei a ni. Hma sawnna thinlung pua tuna kan kal dan anga kal chung hi chuan hma sawn a har dawn tlat. A tih dan tur kan sawi viau hman lo vang. Kan zaa dan lalna (rule of law) kan zah chuan anni pahnih hi kal hrang lovin an thawk ho thei tawh ang a, ramin hma a sawn phah nasa hle ang. Inep lek lek chang awm ṭhin anga lang hi a ṭha lo va, chu chuan social media lama comment-tu lamah ngaih dan hrang a hring chhuak bawk a, ze nghet leh tlo neih nan chuan hetiang hi a zia lo hle a ni. Mi tam ber hi chu dan nih phung kan hriat chian loh vang niin a lang. Thuthlung Thar êng aṭanga Mosia Dân zir chung zelin hma lam i pan zel ang u.
-Dr J.T.Vanlalngheta, Advocate,
Ziak Mi Lexis & Law.