Written by
Centenary C. Lalzahawma

KOHHRAN LEH KHAWTLÂNGA INHMAN LEH ZIRLAI KALPUI DÂN

A nihna tak sawi fiah thiam theih si loh, sawi loh theih loh khawpa pawimawh si, a mal mala sawi dâwna sawi fiah mai theih si loh, sawi kawp vek dâwna sawi kawp rem leh chiah chuang si lo heng thil pathum te hi tawi te tein zirlaiten tlem tala kan ṭangkaipui theih beiseiin sawi fiah kan tum dâwn a ni.

A thupui ena hriat mai theih thil pakhat awm chu, zirlaite kohhran leh khawtlânga inhmang reng chung si a mahni zirlai ṭha taka zir dân tihna a ni ber a. A pawimawh ber chu, zirlai naupangten lehkha zir hunbi nei, tih dân pângngai (daily routine) siam thiam a ngai tihna a ni. Ruahmanna mumal a awm loh avângin zirlai naupang tam takten an zirlai an tihchhiat phah fo va. Kohhran leh khawtlânga inhman avânga tichhe taa ngai pawh an awm fo ṭhîn. Hei hi thil pawi tak a ni. Mihringte hi kan pianphung leh kan rilru ngaihtuahna a inan loh ang chiah hian kan thiamna neih leh kan theihnate pawh hi a inang loin a inchen lo em em a, chuvângin zirlai naupangten mahni dinhmun leh kan theihna leh theih lohna lam thlengin kan inhriat chian hmasak a pawimawh hle.

Kohhran neitu chu Krista a nih avângin zirlai naupang chuan a zirna chauh ngaihtuahin kohhran hi a hlamchhiah/ensan tűr a ni lo. Cyprian-a chuan, “Miin Kohhran hi nu atân a neih loh chuan Pathian hi pa atân a nei thei lo,” a ti a. Havard University din chhuaktu John Havard-a chuan, “Zirlai zawng zawngte hian an hriatna leh zirna bulṭhutah Krista an dah tűr a ni,” a ti bawk. Kohhrana inhmang ngai lo zirlai naupang chu a puitlin hunah eng anga thiamna sâng pawh nei se, a thiamna chu kohhran mipuite tân leh ama Siamtu Pathian ngei tân pawh a hmang ngai lo vang. Chuti a nih chuan, a thiamna chu thiamna awmze nei lo tihna a ni. Tin, kohhran bel lo leh Pathian hre lo mi thiam chu mi mâwl ber ai pawn a mâwl zâwk ngei ang. Chutih rual erawh chuan, kohhran bel tlat chunga zirna thlahthlam (neglect) chuang si lo zirlai naupang chu Pathianin ui hauh lovin a malsâwmna chuan a vűr ngei ang. A malsâwmna dawng thei tűr khawpa thil a tih avângin. 

Kohhrana inhmang ngai lo zirlai naupang chu khawtlâng tân pawh a ṭangkaina a nep hle ngei ang. Chutiang tho chuan, khawtlânga inhmang ngai lo zirlai naupang chu kohhran tân pawh a ?angkai lo tawp ang. Tin, a zirnaah pawh zirlai naupang dangte aiin a ropui teh chiam a rinawm loh. Kohhran leh khawtlânga inhman hi puitlin zirna bul a ni. Kohhran leh khawtlânga kan inhmana kan thil hriat loh tam tak hi zirna School, College, etc., ah kan zir a, (Biak in chhűngah chuan a ruh langa thil inzirtir ngam loh thil tam tak a awm ṭhîn) chutiang tho chuan zirna School, College, etc., a kan zir loh thil tam tak pawh kohhran leh khawtlângah kan zir bawk ṭhîn. Kohhran, khawtlâng leh zirna hmun hi thiam zirna pathum ti pawhin a sawi theih âwm e.

John Locke-a chuan, “Zirna hi mihring nun chherna tha pui ber a ni,” a ti a. James Angell-a chuan, “Pathian tel lo zirna chu lawng compass nei lo ang a ni,” a ti bawk. An thusawi aṭâng hian zirnain thil a tih theihzia leh Pathian tel lo va zirnain awmzia a neih lohzia a lang chiang hle a. Nungchang siam ṭhat chungchângah pawh zirnaah hian thui tak a innghat a ni tih a hriat theih âwm e. Tin, zirna hi kan zirlai bu chhűng hriat ngawr ngawr ringawt a tâwk lohzia leh zirna aṭânga a phena thil awm thil ṭha tam tak a zir chhuah belh theih tih hi chiang takin a hriat thiam theih a ni.

Hei erawh mi tinten kan hriat a pawimawh hle. Zirlai naupangte reng reng chhűngkaw dinhmun inang lo tak tak aṭânga sei lian kan ni a. Nu leh pate kohhran leh khawtlânga inhmang, zirna lamah pawh mi râwn hlawh em em an nih laiin, nu leh pa ṭhenkhat erawh kohhran leh khawtlânga inhmang vak lem lo, thiamna lamah pawh chhuan tűr nei lutuk lo kan awm ṭhîn. Chutiang nu leh pa nei zirlai naupang ṭhenkhatte tân chuan a kul a taia kohhran leh khawtlânga inhmana, mahni zirlai ṭha taka zir bawk chu thil harsa ve tak a ni ngei ang. Thil reng reng hi inthlah chhâwn thil a ni deuh tlângpui bawk nen. Engpawh ni se, zirlai naupangten hei hi kan hriat nawn fo a ngai, “Engkim siam ṭha theitu kan ni,” tih hi. Ring Larinen chuan, “I pian chhuahna chhűngkua aiin i din tűr chhűngkua a pawimawh zâwk,” tiin a sawi. He thu hi zirlai naupangten hre reng ila, kan chhűngkaw dinhmun chu eng anga chhia pawh ni se, siam ṭhaa bul ṭantu nih kan tum ṭheuh tűr a ni. Chutiang ti thei tűr erawh chuan tum bîk mumal tak neia taima taka kan beih a ngai a ni. Zir sân ringawt tum lovin, chhawr tlakin kan zir bawk tűr a ni.

Zirlai naupang kan nih angin kohhran leh khawtlâng thil tihna kan ngaipawimawh tűr a ni a, chutih rual erawh chuan, kan zirna hi kan dah pawimawh hmasa ber tűr a ni. Exam kan neih mek lai te, thil ṭűl tâwpkhâwk (utmost) tih ngei ngei tűr thil kan nei te a nih chuan chu mi hun chhűng tawi te chu kohhran leh khawtlâng thil tihnaah kan inhmang lo ngam tűr a ni. Chu chu zirlaite tihtűr (duty) a ni, rei lote atân mahni zirnaa rilru zawng zawng pek chu.

Kohhran leh khawtlâng thil tihnaa kan inhman tam luat avânga kan zirna kan tihchhiat phah emaw, kan zirna hiala kan lo hlawhchham phah a nih chuan a tuartu chu midang ni lovin keimahni vek kan ni dâwn. Tin, zirnaa kan hlawhchham chuan hun lo la awm zel turah kohhran leh khawtlâng tân kan ṭangkai theih tur angin kan ṭangkai thei ngai lo bawk ang. Chuvângin, zirlai naupang chuan a hun leh a hmun azir zelin a insiamrem thiam tur a ni. Kohhran leh khawtlânga inhmang tak zirna tihchhiat phah chuang hauh si lo mi thiam tam tak an awm. Anni ang ni ve thei tur chuan theihna kan nei tih hria ila. Ka thei a ni tia kan inhriat aia nasa daih hian mihringte hian theihna kan nei bawk ṭhin tih nen hian. Engpawh ni se, kohhran leh khawtlâng tâna mi ṭangkai tak ni chung zelin taima takin lehkha i zir ang u.