Written by
- Dr. Lalmuana Guite
Assistant Professor, Department of Political Science, ICFAI University. Aizawl

OPERATION SINDOOR: India tana zirlai pawimawh

India leh Pakistan Ceasefire puanna khan ni engemaw zat liampui tawh mahse national news channel tam zawkin Operation Sindoor an la awi nung reng a. India-in missile hmang a Pakistan hmun pawimawh a sai dan chanchin leh video-te chuan news headline ala luah chhunzawm zel a ni. Ram pahnihte inkar a chungnung zawk leh chak zawk nih inchuhna chuan zawhna tam tak, chhanna awm silo a siam a. Kha ni thum indona avang a India dinhmun kan hmuh theih tlangpui sawi kan tum dawn a ni.

India ‘Neighbourhood First Policy’ Ennawn a Ngai

India chuan a ṭheawm ram, a bikin Afghanistan, Bangladesh, Maldives, Myanmar, Nepal, Pakistan leh Sri Lanka-te nen a inlaichinna ṭha zawk siam tumin kum 2008 khan ‘India’s Neighbourhood First Policy’ a kalpui ṭan a. China ‘String of Pearls’ policy do letna hmanrua ṭangkai a nih a beisei vang a ni tel bawk. Hun rei tawh tak aṭang khan China chuan India hualtu ramte chu a thu huai a dah tumin hma a la tawh a. Sum an mamawh tih hriain awlsam takin an duh zat zat loan a puk tir ṭhin. Mahse a hun bituk chhung a an rulh theih loh chuan loan puk hmang a siam hmun pawimawhte chu a hneh chuh sak a. China ram zauhna hmanruaah a hmang a ni. Pakistan, Nepal, Bhutan, Myanmar, Bangladesh, Sri Lanka leh Maldives-te chu China leiba salah an tang mek a, an ram chhung a thlawhna ṭum hmun, lawng chawlhna, leh hmun pawimawh engemaw zah chu China enkawlna hnuaiah a awm tawh bawk. China tum ber chu ‘String of Pearls’ policy hmang a kan ṭhenawm ram tenau zawkte economy, military leh sawrkar inrelbawlna a thuhnuai a awm tir a, India nen an sumdawn tawnna chhut chah vek a tum a ni.

Sawrkar lai NDA 2.0 hnuaiah pawh he policy hi dah pawimawh hmasak ber a neih a ni. Kum 2014 Lok Sabha election zawh a Prime Minister Modi rinawmna thu tiam tir a lakluh a nih dawn pawh khan South Asian ram hruaitute telpui tur a sawm an ni. India in ram dang hnen a sum leh pai ṭanpuina a pek chhuah aṭang a 64% (4320 crores) chu ‘Neighbourhood First Policy’ kalpui nan hman a ni a. Nepal, Myanmar, Maldives leh Sri Lanka-te chu ṭanpuina dawng hnem zualte an ni. Sum a ṭanpuina bakah infrastructure development (hospital, university, airport, port, hydro power project etc) engemaw zat chu he policy hnuaiah siam a ni bawk. Chutiang chuan India-in ṭhenawm ram tenau zawkte tan ṭhat chhuahin nasa takin ṭanpui ṭhin mahse Operation Sindoor chungchangah tuman India an thlawp thu an sawi chhuak lova. Kum 1971 a India vang liau liau a zalenna hmu Bangladesh sawrkar lailawk hotupa ber Muhammed Younus chuan Northeast state chu Bangladesh-ah bet vek turin a rawn sawm zawk a ni. Chuvangin tun dinhmunah India in China hmalakna do let tur leh ti ṭhuanawp tur a ruahmanna a siam ‘Neighbourhood First Policy’ hian awmzia ala nei thei rih lo niin a lang a. Kan thenawm ramte tan India a la pawimawh tawk lova, China huat zawng sawi palh an hlauh em em zawk a ni.

Article 370 Tihtawpin Awmzia a Nei Tlem

Sawrkar laipui chuan August Ni 5, 2019 khan Article 370 (Kashmir in an mahni bil a Constitution, Flag leh Criminal code an neih phalna) chu a tih tawp sak a. Jammu & Kashmir a firfiak a chetna hluar lutuk tih bo a duh vang a hmalakna hi kalpui a ni. Tichuan Jammu & Kashmir Reorganisation Act, 2019 hmangin state chu Union Territory of Jammu and Kashmir leh Union Territory of Ladakh-ah ṭhendarh a lo ni ta a ni.

A chung a kan sawi ang chu sawrkar hmalakna ni mahse Pahalgam a firfiakte chetna thlen dan thlir letin Jammu & Kashmir chu a la ralmuang lo hle tih a hmuh theih a. Sawrkar laipuiin Statehood kha UT-ah an let a, venhimna (security) an mawhphurhnaah lain remna leh muanna a tiam a ni. Mahse kum nga hnuah pawh Kasmir mipuite thlamuang takin an la awm thei chuang lo. Firfiak a chetna thlen hma khan sawrkar lamin information vawi tam an dawng a, Prime Minister Modi pawn Srinagar zin tur a ruahmanna a siam tawh a ṭhulh leh phah. Mahse chutichung pawn Home Ministry lamin buaina thleng thei lak a lo inven lawk nan hmalakna engmah an nei lo a ni. Tun chuah ni lo ṭum dangah pawh a khat tawkin firfiak a chetna a thleng reng a, kan sipai huaisen tam takin nunna an chan tawh. Civil mite pawn hunphung pangai neih let harsa an ti a ni. Ladakh-ah phei chuan kum tir lam khan Environmentalist leh Innovator hmingthang Sonam Wangchhuk kaihruaina hnuaiah Sixth Schedule leh Statehood pek let phutin nawrh an huaihawt a nih kha. Chuvangin sawrkar hmalakna langsar ber Article 370 nuai bo ringawt kha remna leh muanna thlen turin a tawk lo tih a chiang a. A ram mite nek chep zawng ringawt lo deuh a hmalakna ṭha zawk leh awmze nei zawk sawrkarin a ruahman vat a ngai a ni.

Khawvel Thlirna Aṭang India Dinhmun

Khawvelin India che vel a thlir reng a, ram zawng zawng-in kan thu leh hla an ngaichang a ni. Chu suangtuahna chu kum 2019 hnu a NDA in sawrkarna an siam nawn aṭang a India mipuite’n kan dinhmun leh nihna ang a kan ngaih a ni. Chu ngaihruatna chu Pakistan nen kan buaina in a rawn nawt reh vek a tih theih awm e. Operation Sindoor hmang a firfiak pawl kan beihnaah ram engemaw zah chu kan lam ṭang turah kan lo beisei a. Mahse ram engzatin nge India an thlawp thu rawn auchhuahpui le? Israel in India a thlawp thu a rawn puang chhuak a. Chutih lai mek erawh chuan ram dang zawng zawng an reh ṭhiap a ni. UN Security Council meeting-in Pahalgam a firfiakte chetna chungchang an sawi ho lai khan Pakistan sawrkar demna tuman an sawi chhuak lo bawk. Kum 2008 a Laskar-e-Taiba firfiak pawlin Mumbai a Taj Hotel an beih ṭum khan US sawrkar chuan India-in terrorist-te a beih letna kawngah a ṭul ang a pui turin special force a rawn tir a nih kha. Tum ṭum chu kan mi ngo ṭhian ṭha ber ni a kan chhal Russia pawn Shimla Accord zul zui a kan buaina chingfel turin min fuih ngam ṭawk a ni.

Khawvelah dinhmun pawimawh tak chelhin ram engemaw zah ṭhian ṭha neiah kan lo in ngai a. Hun harsa leh khirh kan hmachhawn lai a kan lam ṭang a awka chhuah ve tur a kan beisei te’n ngawih an thlang zawk hian khawvel tehna fungah kan la tlaktlum tawk loh zia a lan tir chiang hle a ni. Lam ṭang zawng a feh chhuah hial kan ngaih phah a ni ti ila kan uar lutuk lo mai thei. Hre reng siin eng ram mahin Pakistan-in terrorist an vulh thu an auchhuahpui duh der si lo. India tan chuan a run thlak ngawih ngawih a ni ber. US President Donald Trump lah chuan Pakistan-in hruaitu a neih ṭhat thu a sawi vul chuk a. Kan lian a, Pakistan ai chuan kan ropui fe zawk, indonaah pawh kan chungnung filawr hlak. Mahse khawvel zau zawk thlirin kan lo in ngaih ropui ang em chuan mite’n minla hmu ropui lem lo tih a chiang thawkhat a ni.

Defence-ah Budget Tam Zawk

India sawrkar chuan Operation Sindoor vang a nunna chan zat leh hmanrua chhe zat a la puang chhuak duh lova. Chinese jet fighter J-17 in India fighter a kah thlak thu thang erawh sipai hotu lamin an hnial lo. He thil thelng in a nghawng kal zel chu khawvelin J-17 fighter chanchin a hma zawng ai a nasain a ngaihven phah a. Chutih mek laiin venhimna lam (security)-ah India dinhmun ṭha tawk lova ngaihna a awm mek bawk. Khawvel hmuh a India elpui ber chu China a ni. Galwan Valley leh Indian Ocean a China ral lian lo hmachhawn tur pawn sipai leh ralthuam kan nei ṭha tawkah an ngai a ni. Mahse Operation Sindoor a India dinhmun en chuan Pakistan aiin kan chungnunna a tam lo tih a hmuh theih a. Ceasefire puan hnu a kan ram hruaitute’n sipai leh ralthuam thawm ṭhat lam hawi an rawn tuipui thar hluai pawh thil awm lo a ni hran lo e.

Kan elpui ber China in Sixth generation fighter a siam mek laiin kein erawh Fourth generation fighter-in kan la in awi nung ve hram hram a. Ram dang jet fighter engine chawlut tawh lova kan ram ṭualṭo siam chhuah ngei neih a pawimawh zia chu kan sipai hotute sawi tam ber a ni. Budget session hnuhnung ber a India-in defence budget atan a pawm chu 68,12,10.27 crores a nih laiin China-in defence budget atan a ruahman zat chu 2,10,28,20.30 crores vel a ni hem mai, a letling thawk in a tam zawk a ni. Hetiang hi kan avangin kan sipai leh ralthuam dinhmun a rang lam a endik a ngai a ni. Ministry dangte nen khai khinin Defence Ministry-in budget an nei tam zawk zel ṭhin a. Chutichung chuan kan intlansiakpui ber China kan la um phak lo hle mai bawk si a. Tun aṭang a kum 5-10 chhung vel chu kan Defence budget a hma ai a nasain a pung thur thur a nih pawn thil danglam lua a ni lovang.

A Pawimawh Ber Election

Pahalgam a buaina chhuak chhuanlam a Soudi Arabia aṭanga Prime Minister Modi a rawn haw khan mi tam zawkin a kalna tur ni awm a kan lo beisei New Delhi leh Jammu &Kashmir lam pan lovin Bihar election campaign naah a kal ta zawk a nih kha. Mipuite hma a sawrkar thu pawimawh puang chhuak turin Press Conference nei lovin Bihar election campaign naah Pahalgam firfiak chetna a dem thu a sawi chhuak a. Bihar lam a kal chhan an zawhna chu programme duan lawksa a nih thuiin a chhang a ni. Hun kal tawhah chuan Pahalgam ang afirfiaka chetnain ram chhung remna leh muanna ati ralṭi a nih chuan Prime Minister hona hnuaiah All Party Meeting leh Parliament All Member Meetingpte neih a ni ṭhin. Hengtiang inhmuhkhawm naah hian sawrkar hmalak dan tur relho ṭhin a ni. All party Meeting kha koh a ni a, a tel tur zinga hming langsar ber Prime Minister a tel lo hlauh a. Prime Minister chuan Bihar election campaign naah a hun pumpui a hmang a ni. Operation Sindoor kalpui a nih hnu khan Parliament All Member Meeting koh a sawrkar ruahmanna memberte hrilh hriat kha thil tih mak mawh niin a lang. Mahse meeting koh a ni lova, Opposition-te thurawn leh ngaihdan lak a ni lo bawk. Chuti chung chuan Opposition member-te’n ram hmangaihna thinlung pu chungin sawisel lovin sawrkar hmalakna an thlawp ṭha em em a ni.

Pawi sawi lo nunna chante tan a phuba lakna ni tur a kan lo ngaih Operation Sindoor pawh election campaign na hmanrua mai a lo chang ni ta a. Pakistan vulh len terrorist-te zawn chhuah ai chuan election lo awm tur lamah ngaihtuahna sawr bing sawkarin a duh tawh zawk a ni. Inkah hai puan a nih hnuah Pahalgam a venhimna ṭhat tawk loh thute, Ceasefire chungchang a American tel ve chhan leh zawhna awm thei dangte opposition lamin an rawn auchhuahpui a. Mahse Sawrkar leh an lam ṭangte chuan a chhanna pek aiin zawhna zawt apiang chu anti-India, anti-nationalist, leh pro-Pakistan tiin India tan a mi hlauhawmah an chhuah zel mai a ni. Chuvangin sawrkar thu lak dan hian mi tam tak lung a ti awi lo lek lek niin a lang. India Constitution a Fundamental Rights hnuaiah Freedom of Expression kan nei vek a. Khua leh tui ṭha chuan sawrkar khalh ngil turin zawhna an zawt thiang a. National Emergency lai chauhin kan zalenna thunun sak theih kan ni.

Tlawngkawmna

Pakistan chuan an Army Chief Asif Munir chu Field Marshal nihna pein hma thar lak an tum niin a lang a. Prime Minister Modi pawn Operation Sindoor a la tawp lova, kan chhunzawm zel dawn tih a sawi a nih kha. Ram pahnih hruaitu ṭawngkam chhuak aṭang pawn Kashmir buaina hian reh lam a la pan dawn lo tih a chiang a. Chuvangin kan dinhmun siam tha turin a hmasa berah kan ṭhenawm ramte nen a inlaichinna kan kalpui dan ennawn a ngai a. Sumdawnna leh thil dangah inkungkaihna kan neihpui zel dawn a nih chuan kan thu leh hla dah pawimawh ber thei tur a thu thlung kan siam a pawimawh a ni. Ṭawngka ringawt a kan dinhmun in sawi ropui siak vak vak ringawt lovin ram dang zing a kan tlaktlum tak tak theih nan kan economy siam ṭhat chu thil tih mak mawh a ni. Tin, Sipai leh ramthuam thawm ṭhat nan sawrkarin Defence budget a pun ngam tur a ni a, dik takin sum a hmang bawk tur a ni. A tawp berah chuan mawhphurhna la ngam sawrkar kan neih a pawimawh em em a ni. November 26, 2008 a firfiakte’n Mumbai-a Taj Hotel an beih lai khan Shivraj Patel chu Home Minister mawhphurhna a chelh lai a ni. Kha buaina thlengah mawhphurhna lain ni li hnuah banna a thehlut a ni. Pahalgam-a thil thlengah chuan mawhphurhna la an awm hriat a ni lova. Karhmir a firfiakte chetna thleng ṭhin hi Nehru hunlai a thutlukna fel fai tawk loh vang ti a chhuanlam siam reng kan bansan hunah chuan a chinfel dan kan la hmuchhuak ve mai ang. 

- Dr. Lalmuana Guite, Assistant Professor, Department of Political Science, ICFAI University. Aizawl