Written by
- Mahmuaka Chhakchhuak

Mizo hnam nunphung leh Kristianna

Mizo hnam nunphung hi kawng tam taka sawi tur a awm thei ang a. Pi leh pute aṭanga vawiin thlenga kan la chhawm nun reng kan hnam nunphung ṭha tak takte hi chi hrang hrang sawi tur a awm thei ang. Tlawmngaihna nunpui tlattu kan nihna zawnah phei chuan kan hnam nunpung hi thui tak sawi tur a awm thei bawk ngeiin a rinawm. Kristian kan nih hma leh nih hnua kan hnam nunphung hi sawi kim sen a nih loh rualin, sawi vek theih loh chin pawh a awm bawkin a rinawm a, chuvangin, a pawimawh zual han sawi ila a ṭha ang e.

Mimal, chhungkua leh khawtlanga Mizo hnam nunphung hi chi hrang hrang sawi tur a awm a; hnam chhuanawm leh hnam ropui tak kan nih ṭhinna zawng zawng hi rei lo te chhunga sawi zawh sen mai chi pawh a ni hauh lo ang. Thlawhhma neia eizawng kan ni a, kum tina lo vat a, vawi thum vawi li hlo thlo ṭhin kan ni bawk a. Chutianga kum tin kan hnathawhna hmunah chuan Mizo nih hi a nuam ṭhin a, Mizo nih hi a hlutna tam tak sawi tur a awm. Láwm rawih chungchang ringawt pawh hi ngaihnawm taka sawi tur a awm bawk. Lo vah aṭanga buh seng thlenga Mizoin kut hna kan thawh ṭhinnaah hian tlawmngaihna hian hmun pawimawh ber a chang ṭhin a, natna emaw, thihna vangin emawa ram lam hnathawh a chhiat phah kher loh ṭhin dante hi ngaihnawm taka sawi tur a awm thei bawk ang.

Mizo hnam nunphunga ze nghet tak kan neih pakhat chu aia upa zahna hi a ni. Hei hi vawiin thleng pawha kan la chhawm nun reng a ni a, mi ṭhenkhatte erawh chuan kan mausam mek bawkin a hriat. ṭum khat chu Delhi khawpuiah seminar kan nei a, hnam hrang hrang kal khawm kan ni a, kan chhûn chawlh hian bathlarah thingpui kan in ṭhin a. Chutianga thingpui kan in lai chuan kan hotupa berte pahnih, brigadier rank kai tawh leh captain rank kai tawh chu an inbia a. Ka ṭhianpa hian, “Saw, lo en reng mah la, captain-pa saw a ding reng mai ang, a ṭhu miah lo ang,” a ti a. Captain-pa ṭhu lai hi brigadier-pa chuan pan hnaiin a va bia kha a ni a, an inbiak chhung zawng chuan ka thlir reng a, captain-pa chu a ding reng a, a ṭhu lo reng reng tih ka hmuh khan mak ka ti em em a. Hetiang tak hian a ni maw mahni rank aia sang zawkte hi an lo zah ṭhin ka ti hial a, ka ngaihsan phah hle. Nimahsela, anni chu Mizo an ni lo a, hnam dang an ni ka han ti hram ang a. Keini Mizo chuan aia upa zahna kan neih tlat avangin keini aia upate reng reng chu kawng engkimah zahna kan lantir zawk ṭhin.

Kan rama Kristianna lo luh hma pawhin kan hnam hian nunphung fel tak kan nei sa tawh. Sawi tawh angin kawng engkimah aia upa zahna leh tlawmngaihnain hmun pawimawh ber a luah reng bawk avangin Mizo hnam nunphung hi hnam dang tana entawn tlak khawpin a lo awm sa hrim hrim tawh a. Hnam upa leh hnam ropui tak ni lem lo mah ila Mizo hnam hi hnam chhuanawm tak kan nihna pawh kan hnam nunphung ze nghet tak vang hi a ni kan ti lo thei lo ang. Hnam kan lo indin chhoh a, khawtlang kan inawpna danah reng reng pawh lal neiin kan awm a, lal neia Mizo hnam kan awm chhung pawh kum zathum vel lai a ni hial awm e. Chumi hnuah kum 1890 aṭangin Kumpinu awpna hnuaiah awmin, Mizo lalte pawh chuan khawtlang an la awp reng tho. Kum 1954 aṭang erawh chuan khawtlangah mipui thlan chhuahte chuan rorelna an chelh ta thung a, chutiang chu vawiin thlenga khawtlang kan inawp dan a la ni.

Hetianga khawtlang kan inawpnaah pawh hian kan hnamin ziak loh dana kan neih tlat tlawmngaihna leh aia upa zahna chu mi tam takin kan nunpuiin, kan thil tihna kawng hrang hrangah kan lantir reng tho a, vawiin thlengin kan la chhawm nung thei zel bawk. Aia upa zahna nei lo leh tlawmngaihna nei lo chu Mizo nunphung hre lo leh Mizo loah kan ngai hial a nih hi. Chutiang taka nunphung ngheta kan lo neih tawh chu sakhuanain emaw, politics lamin emaw nasa takin min chim buai ṭhin mah se la, a chhilh bo ve thei ngai lo a, retheihna leh hausaknain emaw a sâwi nghîng tak tak thei ngai chuang hek lo. Hetiang taka Mizoin ze nghet kan nei hi a ropui thlawt a, keini hian kan chhawm nun reng pawh hi thil ṭul tak a ni ang.

- Mahmuaka Chhakchhuak