Written by
- Prof. Lalrindiki Ralte
Aizawl Theological College

Mahni thlai thar zuartute: Kan hnam ro hlu


Tun hnaiah Aizawl Tennis Court bul kawng sira thlai zuartute an awmna hmun sawn tura tih an nih chungchangah ngaih dan inang lo leh thu leng vel a tam hle a. Sawrkarin an thlai zawrhna hmun tur a ngaihtuahpui zel dawn niin a lang a, a lawmawm hle. Aizawl khawpuia mahni thlai thar zuartute chungchangah hian ngaihtuahna zau deuh hman a ngai niin a lang. Hemi denchhen hian kei pawhin Mizorama mahni thlai thar zuartute ka lo hmuh ve dan han sawi chhuah ve ka duh a. ‘Mahni thlai thar zuartute’ tia ka sawite chu Mizoram mi leh sa dik tak, thingtlanga cheng, lo leh huana thlai chingtute leh an chhehvel ramngaw aṭanga thlai la khawmtute, chu'ng an thlaite chu Aizawl khawpui hmun hrang hranga zuar ṭhintute an ni. An chungchanga sawi ka duhte chu hengte hi an ni:

1) Mizoram hi thil engkim deuhthawah kan intodelh lo hle a, kan mamawh tam tak hi state pawn aṭanga kan chàwk luhte an ni. Kan ram chhunga kan deh chhuah tlem tè zinga a pawimawh ber chu thlai tharte hi an ni awm e. Hengte hi tam tak chu Aizawl bazar (local market) hmun hrang hrangah thingtlang lam unauten an rawn zuar ṭhin a. A tam zawkin anmahni thlai thar leh lak khawm ngei an zuar a, ṭhenkhatte erawh chuan anmahni thlai bakah an khaw mite thlai thar zawrhsak tur an rawn keng tel bawk ṭhin.

2) Thingtlang aṭanga lo kal, mahni thlai thar zuartute hi an chhungkaw eizawngtu berte an ni a. An eizawnna ber mumal taka an kalpui theih loh chuan an hmabak chu a thim hle a ni. Loh theih lohvin eizawnna dang, anmahni tan leh ram tan pawha ṭha lote an dap a ngai dawn tho tho va, chu chuan thil pawi zawk a thlen ngeiin a rinawm.

3) Mahni thlai thar zuartute hi an chhungkaw tan chauhva mamawh thawk chhuaktute an ni lo va. Aizawl khawpuia chengte ni tin ei tur thlai min chhawp chhuahsaktute an ni. Hei vang hian ei leh bar kawnga kan ram tana an thawh chhuah (economic contribution) hi a pawimawh lutuk. COVID-19 hri len laia state pawn lam thlai a lo luh theih loh lai pawh khan thlai thara khawpui min chawmtute chu anniho hi an ni.

4) Ei leh bar deh chhuahna kawnga an thawh hlawk tehlul nen Aizawla an thlaite zuar tura an lo kalin thlai zawrhna hmun ṭha leh remchang an nei lo fo ṭhin. Kawng sir hmun chep takah leh mi dawr hmaah te an thlai zawrh a ngai a, um darh leh hnawh kawi reng an ni bawk. Khawpuia cheng mi ṭhenkhatte lahin an pawimawhna ngaihtuah thleng miah lovin mi hnawksak, khawpui tiṭawptu leh tibaltu ang leka kan lo ngai ṭhin hi chu a runthlak hle a ni.

5) Thingtlang aṭanga lo kal mahni thlai thar zuartu tam zawkte hian ni tin Aizawlah thlai an rawn zuar hman lo. Kan bazar pui ni ber Inrinni hi a tam zawk hman hun a ni deuh ber a. Kar khata ni khat Inrinni zingkar emaw, ni chanve emaw tal an tana thlai zawrhna hmun remchang leh thianghlim zawk lo siamsak hi ram hmangaihtu tan chuan thil harsa niin a lang lo.

6) Aizawl bazar hmunah te hian thil chi hrang hrang–sa, nepnawi, thawmhnaw leh thil dang zuartute an awm a. Chhungkaw ei bel an nih hlawm avangin hmun ṭha an mamawh vek mai. Amaherawhchu, heng an thil zawrh hrang hrangte hi hun rei deuh dah ṭhat theih deuh vek an ni. Sa te pawh a dahna tur neih ṭhat chuan ni rei deuh a dah ṭhat theih awm e. Thlai erawh hi chu dah ṭhat rei a har khawp mai. Zing lama an zawrh hi chawhnu/tlai lamah chuan an lo vuai hman tawh ṭhin a. Hei vang hian mahni thlai thar zuartute hian hmun ualau, awlsam zawka an thlaite an hralh zung zung theihna hmun an mamawh bik ṭhin. Bazar hmun kilkhawr lama ṭhu chi an ni lo va, bazar hmun chhunga hmun remchang ṭha an chan loh chuan kawng sir hi an bel lo thei lo ṭhin a ni.

7) Hnam tin hian mahni hnam bil zia leh nihphung (culture) siamtu leh tihausatu kan nei ṭheuh va. Chu'ng zingah chuan ei leh bar hi a pawimawhin a langsar hle. Mahni thlai thar zuartute hian Mizovin a bik taka kan duh em em chawhmeh – baibing, khanghu, aidu, mau tuai, pelh, behlawi leh thil dang tam tak ei theihin min chhawp chhuahsak reng a, Mizo culture vawng himtu leh chawi nung zeltu an ni a, an hlu tak zet a ni.

8) Kan rama mahni thlai thar zuartute hi sawrkar tibuai lova mahni eizawnna kawnga intodelh berte an ni hial awm e. Thlai an enkawl danah leh an sawngbawl danah te, Aizawla zawrh tura an rawn kenna kawngah te anmahni thiamna leh theihna hmangtu, mahni sum sengtu an ni deuh vek a ni. Hei vang hian sawrkar leh thuneitu dangte hi chuan thingtlang aṭanga lo kal mahni thlai thar zuartuten, Aizawl khawpuia thlamuang tak leh thianghlim taka an thlaite an zawrh theihna tur hmun remchang lo ngaihtuahsak hi chu an mawhphurhna pawimawh tak a ni.

- Prof. Lalrindiki Ralte, Aizawl Theological College