Vaihlo leh a kaihhnawih

Mizote leh khawvel hmun danga mitena kan lo chin ṭhin, pi pute lo tih ṭhin tih zawm zel tlak loh, ṭha lo leh hlauhawm tak mai chu vaihlo hi a ni awm e. Vaihlo, khawvelina kan hmelhriat ṭan lai vel hi ka hre lo a, mahse, thlalak hlui vel aṭanga a lan dan ringawt aṭang pawh hian a rei ve tawh hmel khawp mai. Keini pawh hi kan pi pute aṭanga kan inrochun zel a ni ti ila, a dik viau thei ang.

Tun hma kha chuan a ṭhat lohna lam khawvelin a la hre lem lo a, sumdawn nante pawh a ṭha hle ngei ang. Thil ṭha lo tak a ni tih hi an han hre chhuak a, hun a lo kal zel a, taksaah natna chi hrang hrang, cancer-te pawh a thlentu tam berte zinga mi a ni tih an han hre chhuak ta a. An hriat chhuah hnu aṭang hi chuan meizial bawmah cancer thlen thei a ni tih an han tarlantir zel ta a. Hemi hnu, vawiinah chuan a thlalak nen meizial bawmah chuan an tarlantir zel a, chhiah (tax)pawh sang taka lak a lo ni ta a ni.

Kan hriat ṭheuh angin Mizoram chu cancer tamna ber, zuk leh hmuam ti pawh India ramah a tamna ber a ni. Kum 2000 ṭan tir hnu lam deuh aṭang khan niin ka hria, Aizawlah pawh a ngheina clinic damdawi inahte an awm ve ṭan a. Tin, a ṭhat lohzia zirtirna pawh kha beih nasat a ni. Mizorama vaihlo dona kawnga hotu ber kha khatih laia CM nupui kha a ni a, hmalakna pawh a chakin a sâwt hle mai. Damdawi in lam report aṭang pawhin mi ṭha pui pui, kohhran mi leh sa, hruaitu thlengin an lo kal sup sup mai, an ti. He mi hun vel lai hian ka hriat sual loh chuan mei zu hmuh tur an tlem duak, inzirtirna (awareness) lam kha a ṭha hle ni berin ka hria. Hun a lo kal zel a, kan hnung tawlh ta deuh emaw ni chu aw ka ti. Rawlthar/tlangval fel tak ni awmte pawh hian an zu fer fur hlawm. Hmeichhe lam hi chu ka hre vak lo a, mahse, tunlai an thil ei ṭhin (Gutkha product) rim na ang reng tak hi chu an uar hle niin ka hria. Tuibur pawh kan uar mang e aw,ka ti; a va ṭul lo em.

Kan uar thar leh ta emaw ni chu aw tih theih tura vaihlo hmang hmuh tur an tam leh tak em avang hian Aizawl leh khaw ṭhenkhat (fb-group) aṭangin mite hmuh dan, ngaihdan, thiam ang angin kan la khawm ve e ka tia. Zawhna hi ‘kohhran upa meizu mite hi nasa taka Isua hmel tibaltute an ni,’ tih a ni. Zawhna zawh chhan hi hriattir hmasak an ni lem lo a, a chhan chu an rilru tak tak hriat ka duh vang a ni. Like-tu tam tak karah message chhiar hrehawm ang reng tak tak a awm zauh zauh ṭhin bawk. Mahse, heng mite hi a tlangpui thuin veng mawng lam pang deuh, tlangval hawklak an ang. Ṭhenkhat chuan thil ho mai mai (vaihlo)-a an ngaih thu an sawi bawk a, ṭhenkhat leh chuan, i ti lutuk deuh lo maw min ti an awm bawk. Engpawhnise, zawhna duhtu (like) hi an tam khawp mai, duh lotute erawh an thawm a na thei khalh khalh khawp mai, an tlem viau na a. Heta ṭanga thil lo lang ve ta mai mai chu, hma kan sawn, kan hnung tawlh emaw ka tih lai khan kan rilru leh thinlung lamah chuan a lo la nghet te pawh a tih theih ang.

Eng vanga heti tak maia vaihlo leh a kaihhnawih hmang uar hi kan nih aw. Ṭhenkhat chuan ho mai mai kan tih ka ring. A hoh leh hoh loh chu mi inang rengah mei zu mi lan dan leh zu lo mi lan dan chu a inang lo khawp mai. Seventh Day kohhran kan tihte hi han en ve mah teh, a dik a dik chuan an hmel a ṭha, an fai bik riau asin. Zu lo ve ila, ei, hmuam lo ve ila, rei lo teah nang phei chuan i khum zan thei ang.

Meizuk, tuibur, sahdah, kuhva kan hnam nunah a bet tlat, a ti lo mi chu ngaihdan deuhte kan la nei ṭhin. Ṭhenkhat ve chuan tih ngei ngei hi Mizo dan, mi pangngai dan kan la ti. Hetiang avang hian ṭhangthar ṭhenkhat chuan mi hmaizah avangin an lo tih ve phah bawk ṭhin. Zuk leh hmuam tih loh chu ka a rimchhe duh an lo ti ve bawk a. Heng avangte pawh hian a ti lo mite hi lo hmusit, dah hniam kan lo awm vein ka hria. Cancer pawh hi a zu lo mi zingah vei tam tak an awm, chuvang chuan, meizuk, sahdah leh tuibur te hi a ni bik chuang lo, ti kan awm bawk. Pakhat lehah chuan inchei nan (fashion) kan la hmang tlat.

Kuhva eimi i nih chuan i ka chhung kha darthlalangah han en mah teh, i rin loh daih a nih ka ring, i zak deuh rum rum mai thei bawk. Vawiinah hian vaihlo leh a kaihhnawih hman loh hi han intihhmuh thei ila aw. Kan hmel a ṭha sawt ang a, kan hrisel bawk ang a, pawisa leh hun tam tak kan hum thei bawk ang. A timi rualu zawkte leh mi pangngai chung lam kan tih hote pawh hian a ruk deuhin zu/hmuam thei se la, tichuan, naupang zawkten an entawn lo ngei ang. A nih loh chuan intihhmuh awl tak mai a ni.

Mizoram aṭanga vaihlo leh a kaihhnawih um bo hi chu kan la hlat hle mai. Chuvang chuan natna chi hrang hrangte hian min la man chur chur dawn a ni. Nangmana i zuk /hmuam loh mai khan i tu leh fate chu nasa takin I lo zirtir reng tawh a ni. Hriselna atana a ṭhat loh em avang hian ngun taka kan ngaihtuah a, ti lo tura thiam tak leh ṭha taka zirtirna neih ve fo hi a va ṭul em.

- Lalchhandama Colney, Ph: 9862982321