Written by
- K.Hmingthankaia.

Zu nge sual sex?

Kum kua vel kal taah khan 'Sex leh sual' tih article ka ziak tawh. Tu tute emaw chuan in chhiar tawh mai thei. Bible hian zu in ngawr ngawr chu a haw vakin a lang lo. Zu ruih erawh a ṭhat loh thu leh hmuhsitawm tak a nih thute chu min hrilh nual a ni. Nupa kar ni lova sex hman erawh a haw hle thung. Nupa karah pawh Paula phei chuan, fel taka hmang zo thuai tur leh ṭawngṭai leh vat turin min duh a ni. Zu ngawl leh sex ngawl vei tawh pawh inchhira an sim a, dik taka an pianthar phawt chuan Pathianin a ngaidam duh reng tih erawh hria ila.

Zu nge sex hman khawloh chu mihring tan pawi thui zawk ang le? Mihring pangngai lo piang chhuak tam zawk mah, a bikin mipa hi chu thawk khat lai na nâ nâ chu zu han in châng nei tura ngaih deuh a ni. Mahse, zu chu in mah se, harh fim leh hun an nei a, an pangngai leh mai ṭhin. A ngawl vei tawh pawhin nghei hun a nei ve thei mai bawk. Chhungkaw tan leh khawtlang tan, ram tan leh kohhran tan mi ṭangkai tak an lo ni leh thei mai ṭhin a ni. Anmahni pawh an lo hrisel leh a, an hmel pawh a lo mawi leh mai ṭhin. Chutiang mite chu tu mahin an zu in lai kan hriatsak reng tawh lo.

Sex hmang khawlo tawh chu sim leh pawh ni se, mi thinlungah eng emaw ser a awm tlat tawh a. Uire ngat phei chu a pasalin a ngaidam emaw, ngaidam lo emaw pawh ni se, mite thinglungah zaa zain pawm mâm mai a theih tawh ṭhin loh. Dam chhung a daih tawh ṭhin a ni. Mahse, inchhira a sim tak zet chuan Lalpa'n a ngaidam thei. Sex vanga AIDS natna vei phei chu tihdam theih tawh loh a nih mai bakah, mi dang an kai chhawng thei a, nau an pai phei chuan nauteah an kai chhawng zel thei. Anmahni tan leh mi dang tan, kohhran leh ram leh hnam tan a pawi em em a ni.

Chuvangin, mi zawng zawng, sex hman tum leh hmang duhte hi kan khap bet seng thei ngawt si lo va, an hman dawn rau rau chuan, an dam chhung atana pawi thei leh an hriselna tichhe thei leh an nun titawi theitu AIDS natna laka an him theih nan condom hmang turin sawrkar leh NGO ten an ngen ṭhin a; condom an sawimawi ṭhin a ni. Sex hman khawlohna tamna leh AIDS vei tamna ram nih hi a zahthlak a, sawrkar leh NGO pawhin an vei em em a, kohhran pawhin a vei a, zirtirna hrang hrang an tichhuak ṭhin a nih hi.

Chutiang bawkin mi zu in duh hi kan khap ngawt seng vek thei si lo va. Mahse, zu chhe lutuk, chawrchê vatna leh thih thuai theihna an in ṭhin hian, anmahni tan leh mi dang tan, an chhungkaw tan leh ram leh kohhran tan a pawi a, a mualphothlak a, hmasawnna dâltu a ni bawk. Chuvangin, sawrkar leh thil chîkmi leh mi ṭhahnemngaite’n zu ṭha in hram hram turin an duh a, zu chhia tihbo an duh a ni.

Nimahsela, zu ṭha awmtir leh sawimawi chu kohhranho chuan zu in tura inzirtirna, zu tihzalenna, zu in sawimawina, Setana lamṭang tiin, an inrawlh lohna tura lo inrawlh ziahin, mi mâwl ṭhenkhat leh lal ve chak em em opposition-ho thurualpuiin, sawrkar chu an ûm tlan leh nge nge ṭhin.

Chutihlaiin, condom hman inzirtir leh sawimawi chu Pathian huat em em sex hmang uar tura inzirtirna, sex hman thlah zalenna, sex hman pawi tih lohna, Setana lamṭang tiin an do leh chuang si lo va. Do a hnêkin pulpit aṭangin an sawimawi ṭêp tawh zawk a nih hi. Ṭhenkhat chuan an sawimawi tawh hial mai thei bawk. Sawimawi tur a ni reng a ni.

Chutichuan, hengte hi lo inzawt ila. Zu chhe in nge pawi sex hman khawloh? Mi zu in duh leh sex hmang duh hi kan khap bur vek thei tak tak em? Thil ṭha lo rau rauah, a ṭha lo lehzual thleng tur hi a theih dan danin kan vengin kan do tur a ni lo em ni? Nge, kohhran hian zu ṭha chu do zelin zu chhia a tipung zel dawn? Sex leh AIDS chu a pawi vak lo tiin, condom hman chu fak mawiin sex chu tizalenin, AIDS leh thihna chu a tipung zel dawn? Nge, zu ṭha zawrh pawh a do chuan, mi hriselna atana ṭha zawk tura tih tho condom pawh chu a do ve dawn?

Lengzem magazine June 2025 'An ti' tih huanga mi ang khan, zu chhia hi kohhran zu kan ti ang a, zu tha hi sawrkar zu kan ti mai dawn em ni?

He hun hnuhnungah hian thlarau thu tak tak chu nung taka sawi theih a nih tawh lohnaah hian kohhran thil tih reng reng pawh khawvel thil deuh tak nena tih a ṭul tawh hunah hian, khawvel thil taka ṭha leh mihring thil taka ṭha zu ṭha in leh condom hman hi kan sawimawi tawh mai dawn lawm ni?

He thawnthu ziaktu hian mizona a ngâipawimawh hle mai a. Hnam dang pasal nei kan Mizo hmeichhe zîngah hriat tûr an awm leh ṭhin lâi hian, he thawnthua Mawitei, Vâirama Airhostess hnathawk mêk rilru puthmang erawh hi chu a ziaktu hian heti hian a sawi a: “Hnam dang mipa ngat phei hi chuan sum leh pâi, an nihna leh ropuinate hmangin a thinlung hneh an tum fo ṭhin. Tam tak chu mi fel leh nun tluang tak takte pawh an ni. An thinlung zawng zawngin a duh pawh an duh a ni mahna; mahse a taksa a luang Mizo thisen chuan hnam dang mipa ṭang bêl turin, ngaihtuah pawh a la ngaihtuahtîr chhin ngai lo, duh lah a duh hek lo” tiin. Chutiang tho chuan Zodinsânga (Sânga) rilru puthmang a târlanna ‘Mumbai te ang mi tlahlang leh mi sual tamna hmunah chuan mi dang buainaa ring lo va rawlh ve chu thil âtthlâk tak a ni tih a hria a, mahse a mizo thinlung tlâwmngaihna erawh chuan ṭanpui ngâi hmu reng chunga han ṭha pelh mai chu a thil hreh ber a ni lawi si” tia buainaa intah luh dân a sawi hian he thawnthu phuahtu rilru, ‘ A mizona’ a târlang kan ti lo thei lo vang.

Siamkima Khawlhring khân, “Thawnthu ziak te, hla phuah te leh lemchan thuziakte hian a ziaktu rilru put hmang leh ngaihruatna kawng a târlang lo thei lo,” a lo ti tawh a. Chu tho chu he thawnthuah hian kan hmu nual mai. He thawnthu phuahtu hi kum sawmthum chuang liamtâa ‘Master’ nei, Chite lui kam phâi kuam phûl hmuna lo ‘hauh’ ve lauh lauh tawh a ni a. “A takah tuma’n khawmhma chem an rawn keng dâwn lo,” an Master-in a tih avânga Samurai-ho chem sei (Katana) hmanga rawn beitute laka invên dân zir a, a chalsam an lo chhawk sak ṭhawt ṭhawt tawh ngang kha a ni a. A hmangaih hmasa ‘Martial Art’ te pawh a thawnthu-ah hian thiam takin a pawt lût hial a. “Sânga chuan sîr zâwnga zuan kân dâwrh pahin a tlawhna ngâiah tak a’n tlawh nawn (Jumping side kick) leh chu a na bawk a...” “...rawn hnek chu véi zâwngin a thle hman a, a khabe kualah tak lo hneksak pahin a vir zawk a, a dulah hnung zâwngin a’n tlawh (Back thrust) leh dawp mai a. “…a biangah tak, a kephah chungin an pêt (Roundhouse kick) leh thlawrh mai chu..” tih te kan hmu nawk mai.

Martial Artist ropui Jackie Chan hian a chhehvêla thil awm a hmang ṭangkâi ṭhin (Jackie Chan utilizes his surroundings) an ti teh châwk a. Chutiang tho chuan he lehkhabu ziaktu hian a chhehvêla thil thleng emaw, tute emaw titi khawchâng emaw, inchhûngkhûr tîtî chenin a hmang thiam viau niin a lang. Aizawl chhuah lama a hun tam zâwk hmang, a zin hlat berah pawh Sumo tlar hnunga a ṭhua, a pû te khua ‘Tachhip’ va thleng chauh ni awm si hian India chhim tâwp, Kerela State-a ‘air crash’ lam daih daih min han hawipui te hian a tû leh fâte tîtî ngâithlâin a beng a dawh fo a rinawm. A tûte zîngah a lu chung lama ei zawng an awm thânin ka hria. Chutiang tho chuan a thawnthu tâwi te zîng a mi, kei phei chuan a ngaihnawm ber awm mang e ka lo tih hial ‘Kan Ṭhianho Pû Kha’ tih thawnthu, Arthur Conan Doyle-a Sherlock Holmes aia nêp bîk lo, Mizoram Police uisathiam hnâr fing zet chanchin hian he thawnthu ziaktû pa, chhûngkaw pa ber Police Sub Inspector, Gallantry award tangkapui lo awrh thên nawlh nawlh tawh, lui râl min kâisan tâ te thlengin min ngaihtuah chhuahtîr nia. A seilenna vêngin a zîr kan ti dâwn nge Tlangnuam tlangvâl Vâla te tâna phuah ngaihna awm mang lo tûr, kum 2020 chho vêla ramri chungchânga Assam leh Mizoram inkah dân, a thawnthu phuah (Hripui lêng kârah Mittui)-a a pawh luhah pawh hian heti hian ngaihnawm takin min hrilh a: “..LMG (Light Machine Gun) a ke pahnih (Bipod) hmanga meter 500 dik taka kâp fuh thei. A ke pathum (tripod) hmanga meter 1000 dik taka kâp fuh theia ngaih. A mu 550 chu minute 1 a kâp hman, a mu second 1 a ft. 2,700 a chaka thlâwk chhuak ṭhin leh hmêlmate barakhaih nana ṭha eltiang, a hun lâi na nâ nâ chuan silâi ṭha, ri thûm dat dat mai chu a puak ve ta zawt zawt a. LMG ri thûm dawt dawt kârah a chawih mâwi tur ni awm takin AK 47 silâi a ri vung hlarh hlarh a..” tiin.

Armed Vêng leh Ramthar Vêng inrîna ramria lui luang, Chanmari lui kama phûl hmun, Police Firing Range (Chân kahna) hmuna police nunchan zir thâwm hre phaa seilian, chu lai hmuna silâi mu zawnga tuthlawh nêna thawk chhuak mipa naupang kha a lo ni ṭhin tawh tlat a, indona mual thâwm rîvâ ni âwm tûr te pawh a rawn phawrh thiam fu. He inkahnaa Mizoram Police te zâwk hnehna hla do chhamtu an nih thu min hrilh hnu lawka, “Mizo mipuite tân chuan nachhâwkna ang lek fang chauh a nihna chen a awm thei ang. Natna khirh tak vêite tân chuan nachhâwkna hi an dam hlenpui ngâi lo ang hian, a pawimawh ber ramri chin fel a la ni tlat lo’ a han ti te hian he thawnthu hi nulât tlangvàl inlêmna thila kûr kâwi satliah mai ni lo, ram leh hnam hnuk khawih thil a inphûm tih a tichiang viau mai.

He lehkhabua thawnthu tâwi panga te hi nulât tlangvàl inngaihzâwnna in a thawnthu tin te hi a bahra ngul zem vek a. Hmangaihna chungchâng min han hrilh fiah dap dap mai te hi; awm ta lo Lalhmingliana Saiawi hnu lamah, Mizo ziakmite zînga hmangaihna sawi fiah thiam ber a ni mai awm mang e ka ti rum rum! Zirlâi mai la ni Lalrinsanga leh a pâwl pui Lori (Hnam dang, a pa sorkar hnathawh avânga Aizawla awm) inngaihzâwnna boruaka hmangaihna awmzia a sawi dân hi: “Chî leh chî danglamna hian hmangaihna a dang zo lo va, vun rawng danglamna hian kal lâi a kham zo hek lo. Sakhaw danglamnain hmangaihte inhmangaihna kâr dan turin dâi a theu zo na hek lo. Ramri kham kân a, inphu lo kan tihte inkâra hmangaihna rawn ṭiak a, rawn chawr no a, rawn pâr a, rawn vul ṭhin hi a ni hmangaihna tiropui a, tihlu a, timâwi êm êm ṭhintu, tu mahin an sawi fiah thiam rual loh hmangaihna a lo nihna chhan chu,” (A Hlimthla Chauh) “Zirlâi mai kan la ni a, chhûngte châwmhlâwm tûra nupui neih ka hreh vâng pawh a ni chuang lo” ti chung sia mittui nen a hmangaih Lori a sezâwl chhuah leh tlat mai phênah hian eng nge awm ang? A ziaktu mizo thinlung hian chhûngpuinu atân meuh chuan hnam dang han neih chu a hreh niin a lang.

Helen Lalrinpuii, unau pasarih zînga hmeichhe awm chhun leh a naupang ber, zirna sâng zâwk ûma Aizawla tla thla, an inluahna neitute fapa naupang ber, Kohhran leh khawtlânga inhmang tak ‘U Zorama’ a tihin a thianghlimna a hneh chhuh hnu a, a nun pum a sâwi chim dan thawnthu hian lung a tichhia a, Helen-i thlavâng hauha, Zorama han Mike Tyson bur châk zek zek Zoramah hian kan ther fur mai awm mang e. He thawnthua Antagonist (Zorama) nihna hâi lan a nih hnua Helen-i’n, “Sakhmêl mawina phênah hian thinlung tenawm tak a awm thei a, ṭawngkam thlum tak hian tûr hlauhawm tak a pâi tel thei a, nui mâwi tak phênah hian bumnain bû a khuar thei a, thutiam phênah hian dernain hmun a chang fo ṭhin tih zirlai hi ka lo la zir lo a ni” tia, lungngaih chalpang dawma, a hui pak pak lâi hian, Charles Mackay ‘The Miller of the Dee’ ang mai khân, a aia dinhmun chhe zâwk nia lang, an huanpu, an bâwng leh kêl te vulhsaktu, an bâwng in bula thlâm an tih mai, rângvâa an khâwr pum ve ṭît ṭêt a parawl ‘Seila-a’ a han thlîr a, “..sum leh pâi chu a nunna hnâr pawimawh tak ni mah se la, a nunah lalna a chang ber lo va, a mamawh tâwk a neih chuan a lungawi em em si! A khawvêl chu ka awt rilru hial zâwk a ni,” a han tî te hian hringnun zirlai bung thar min keu pui kan tithei awm e. He thawnthu, (Ka nâ hi a na êm a ni ka ṭhian) tih hi lungngaihna leh lungnguina mittuiin a bual tluan chhuah deuh zak, Heleni leh Marina te tân hlimna kâwl a êng dâwn emaw kan tih lâia, Zorama sulhnu, ‘Lawng sulhnu’ ang lo taka châm hlen tûr, thlân khur thlenga hnûk lûttu tûr sûlhnu ṭihbâiawm lo inlâr leh si hian boruak a tihnîm ruih thei nia. Hetiang thawnthu lungchhiatthlâk (pathos) kâra chhiartute rilru han chawh zânna tur fiamthu (humour) rawn tlazep zauh erawh i nuihpui ve ngei ang. Jeans kekawr tâwt tak ha Helen-i ṭhiannu Hriatpuii, bazâr hmun hulûm lâi taka a kumkâr thak thîp sa zak, tute emaw kâwm kil remchâng lâia zu inenfiah, a inhlîm fê hnua CCTV-in a lo thlîr reng tih hmu leh thut siin, zak lutuka a thiannu Helen-i a pan ruak ruak mai te hian chhiartute inphelthâwlna hun min siamsak a. “I phêngphehlep te i zu hlîm lang em,” an han intih hê haw hnua an duhthusam sân theih ber “An pa ber kha mitdel lo ni se, an CCTV kha a chhiat lâi lo ni bawk se,” “CCTV ber a chhiat chuan, an pa ber mit chu a tihvâr leh theih mai lo’m ni” tia an duthusâm an han râwt hniam leh hret te hian boruak a tizâng riau.

‘Kan Bûk Thlâm’ tih thawnthu tâwi erawh hi chu mizote thawnthu neih tlânglâwn tak, 1955 kum chho vêla mizo nula leh tlangvâl inngaihzâwnna thawnthu, an ni tin hun hmanna leh eizawnna mual pawh thlawhhma neih hun lâi a ni a. A hmeichhe lam nu leh pa te’n an fanute hmâkhua ngâia, a nei zâwk leh khawsak nuam zâwk te hnêna ran hralh taka an fanu te duh lo chung an hralha, an tirhluih lâi hun behchhana thawnthu zam a ni a. Aizawla pianga seilian, keini ang rualin hetiang thawnthu ngaihnawm taka a han ziak thiam erawh chu a ziaktu hian fak a phu ngang mai. “Kan buh chu thlifim chuan a chhêm ri seng seng a, a chhêm âwn dial dial a. Kan thlâm sîra zâmzo pârte chu a chhêm chhawk nghel nghel a. Tlâng letliama chhimbâl zâm raih mai leh mual tin hring duah hliah maite chu, awmni khama thlîr tham zeta mâwi a ni.” “Ka lâwmnu nên chuan thlâm namthlâkah ṭhu chungin fanghma bul leh dawnfawh hâwng kan zai bialte chu kan inthlawhsiak a. Ka thlang kawra Zotui thiang luang ri ker ker chu ka lâwmnu hlim nui ri her her chuan a chhilh zo ta” han tih te hian he thawnthu phuahtu hi rambuai hmaa tlangvàl hre tawh ni mai âwma mâwi a ni.

Detective rawng kâi, ‘Kan Ṭhianho Pû Kha’ tih hi a hmalama kan sawi thawnthu pali te aṭang khan a zia a dang deuh a. Tualthahna rim nam, finfiahna awm si lo, he thawnthu phuahtuin, “Heng hi tihluihna hmanga inpuantîr theih a ni ngawt lo va, police chakna hmanga dâwp chhuah chi lah a nih a rinawm hek lo. Ani ang hmeichhe fing leh thu hnu dâwn thiam tak hnên aṭang chuan a nona lâi ber leh a chak lohna lâi hmang chauha inpuantîr theih a ni,” a tih bawhzuia police uisathiam chhuanvâwrin a saseh tûr a veh dân chanchin ngaihnawm, 221B Baker Street rim nam, Sherlockians Makima leh Atea te ṭhian dûnin an chai tlaivàr leh zak tûr chi kha a ni. Tu emaw nona lai ber leh a chak lohna ‘hmangaihna lipui’ dài pui zet hnua, vaukam lama hleuhchhuah san tum leh khân, li thûk lam an pan dûn ta zâwk zêl em tih erawh chu a chhiartu te chhiar thlen turah i zuah teh ang.

He lehkhabu ziaktu hian ṭawnghmang a thiamin tehkhin thu (simile) inhmeh tak tak hman a thiam viau mai a. Chûngte chu a thawnthu tâwiah hian a phûm chho malh malh a, han nuihpui hak tur a bilh tel nual mai. Vâinu leh vâinu inhau a sawi dân te hi: “An thinrim ṭawng phei chu rang phat phat tak a ni, bûr chhûnga lungte daha thin rîk rawk rawk hi a ang ber awm e” (Hripui lêng kârah Mittui) Rasgula bûr ruak leh Sangha ṭîn bûr ruaka râwra thun a, bûr thin rîk theih siam ṭhin, ‘Inbûr chhe vawm” game lo khêl hrep tawh tan chuan a thil sawi khi bengah a thangkhâwk nghal thei nia. “Thîk tûr eng eng emaw ka dap kual vêl a; mahse, thinlung a hlim tawh hi chuan thinrimna te hi muhîl der kaih thawh tum ang maia harsa a ni” (A Hlimthlâ Chauh) Thufing tâwi (aphorism) “Chapona avânga inphahhniam kan hrehna hian mi dang thinlungah rah ṭha a chhuah ngâi si lo va.” (Hripui lêng kârah Mittui) “..Ṭhian thlan thiam a ngâi bawk a, kan ṭhian kawm azirin kan nun dan tûr thui tak a hril ṭhin si a..” (Ka nâ hi a na êm a ni ka ṭhian) “Hringnun hian lunglênna leh khawharna hi hre ta lo se, hla mâwi leh ril tak mai te hian a hlutna a hloh ang a,nunhlui ngâia min kiu tirtu thla êng mâwi tak mai te khi a mâwina a kiam ngêi awm si a.” (Kan Bûk Thlâm) “Sual leh ṭha pawh ni se, kan tih chhin tawh chuan kîr leh ai chuan zawh zêl kha a awlsam tawh bîk êm êm ṭhin a ni.” (Kan Ṭhianho Pû Kha) han tih te hi ngaihtuah zui fê tham a ni.Thu uarna (Hyperbole) han chelek zauh te pawh a nei a : ‘Hetiang êm êm-a mâwina leh duhawmna han pumhmawm bîk hi chu kumkhaw nun nawm loh phahna tur hial atân pawh dam chhan tlâk a tling hliah hliah (A Hlimthlâ Chauh) han tih te hi thu a uar thiam tân tân mang e.

He lehkhabu hming hi ‘Famkima’ ti a han thlâk hlâwk tûr chuan a phêk hmasa ber aṭanga phêk tâwp ber inkârah hian famkim lo a awm ngei ang. Chutih rual chuan kan ṭhenawm tlangvâl K.Hminga’n, “Ka duhaisâm ve chu a tlinlohna ka hmuh hnu pawha ka thinlung hneh tlattu’ a lo tih ang khân a famkim tâwk lohna hmu chunga a chhiartute a lehkhabu zûna min uaitîr thei tlat hian mi tam zâwk duhthusâm writer a nihtîr ngei ang le. 

- K. Hmingthankaia