Lawma leh a lehkhabu
“Vângpui ni lak atâ insaseng ve lova châmbâng, chhûm vâr mâwi tak kâr aṭanga ni zungzâm rawn inkhawh thlûr sang mai chuan, hmangaihna avânga hliampui tuar mêk, Mawitei chu lunglênna ruamah a hnûk lût leh ṭhin.”
Chu thu chuan ‘Hripui Lêng Kârah Mittui’ tih inziahna lehkhabu kâwm chu min thlêk ṭhattîr leh hial a. Phêk khatna aṭangin chân loh khâna chhuak tur hmêl hmang a pu nghal tlat! Kum 2020 chho vêla khawvêl chawk buaitu hri chimawm Covid-19 vânga thi ta, an lamhnâite chanchin ziahna ‘Biography’ turah riak ka lo ngaih kha thawnthu tâwi ngaihnawm tak tak panga (Hripui Lêng Kârah Mittui, A Hlimthlâ Chauh, Ka nâ hi a na êm a ni ka ṭhian, Kan Bûk Thlâm tih leh Kan Ṭhianho Pû Kha) tih thawnthu tâwi chhûn khâwmna lo ni rengin!
Tun hnâi maia IPR & MJA Media Workshop-a Lengzem Editor-in traditional media leh new media chungchânga a sawi, “Pasalṭha heti zât hi Mizo hian kan nei thei lo hrim hrim, kan history hian a daih lo; mahse, a hlâwk tlat chuan pasalṭha hi kan ngah a ngai a ni mai a ni,” tia yellow journalism a hrût mêk lai hian thawnthu âwiawm loh fê fê ‘Pasalṭha Mapuia’ tih angreng thawnthute pawh ngâithla peih tân chuan ngaihthlâk tur a awm a ni awm e. Chutiang kârah hlâwkna mitsìr lova a thinlung khat liam a sah buakna thawnthu tâwi, Lallawmzuala’n min han hlui hi kan nihlawh ngawt mai. Ziaktu Thuhmaah heti hian a lo ziak a: “Lehkhabu chhûng thua thawnthu tâwi ka dahte hi keima phuahchawp a ni ngawt lo va, a ruangâm ka din leh ka duan awm ve bawk mah se, a tuartute tawrhna tak tak vek ka hmang a ni,” tiin.
L. Keivom-in, “Hming zawng zawnga hming nawmnah ber pâwl Armed Veng an tih…” tia a lo sawi Armed Veng leh Armed Veng South chhehvêla seilian kha kan ni a. Lehkhabu ziak tûra ka beisei loh, kâwnghrên dum (black belt) hrêng tûr zâwka ka beisei ṭhin kha a ni. A lehkhabu hming chauhin min bum lo va, amah pawh hian min bum chu a ni reng mai. Ka han dîlchhût deuh a, Zoṭawnga essay puitling hmasa ber nia ngaih ‘Thlîrtu’ tih te, thawnthu tawi ngaihnawm êm êm ‘Chhingpuii’ tih te ziaka phuahtu Kaphleia tuchhuan kal zêlte zînga mi lo ni rengin. “The apple doesn’t fall far from the tree” (Theirah chu a kûng aṭangin a tla hla ngai lo) an lo tih tak kha maw. Ani pawh hi a kûngpui aṭangin a la tla hla lo ve.
“A û Aikhiangi a chhûn a nih chu, a û Aikhiangi’n a zir tawh a” an lo tih ṭhin angin, thlahtu lamin an zir kan ti dâwn nge, thawnthu han phuah pawlh vêlah pawh tluk loh rim a nam riau nia. A lehkhabu hminga a châwi ‘Hripui Lêng Kârah Mittui’ tiha a changtunu, vanduaina chhûm dumin a zîn hnan (anti-heroine) Mawitei chungchâng ‘tihian min han sawi hmâwr hmuh a: “Hmangaihna senmei kilin taptual a mawi a...” Metaphor mâwi zet khian Mawitei dinhmun tur awm ang min ngaihtuahtîr nghal. ‘...Hmangaihna zûn ṭâmpui han tawrh meuh chu lâitha a zuai zo ta’ tiin a dinhmun dik tak min han hrilh zui leh a. “Nula ngo lam, sâng thlarh mai, vun nung sar mai leh pian thiam tak a ni. A nuih zâwnga a ha vâr rual mâwi tak mai chuan ngaihno a bêina a tizualin tum tâwk lêng chu a vâi bîk hauh lovang tih a hriat theih a...” tih han chhiar meuh chuan, chutianga nula khawhar leh taptawm hnêm tur chuan hnêmtu ṭha, ṭhian ṭha Ṭpa Bunghai sâwma, va lên chilh nghâl vut vut min duhtîr ut ut thei mai dâwn zu nia.
Kan thawnthu sawi mêk hi 2020 kuma Kozhikode International Airport, Kerela -a thawhna ṭum (landing) sual, mi sawmhnih pakhat lâi an thihna kan hriat tlân kha, a thawnthu ruhrel leh a chhehvêl (plot/setting/backdrop)-ah hmangin he thawnthu phuahtu hian thiam takin a pawt fân kual vêl a ni ber a. Hmangaihna khâm bakbahâi aṭanga nâkruh auh ṭhawt khawpa tla sil awng mêk Mawitei chuan hlimthla anga zuitu ‘phatsanna hri chhia’, lungnguia siam rengtu chu thlawh bosan tumin air hostess hna a zawm a. A hnain a zîr a, a tumah a hlawhtling a ni ngei ang, “Tlâng sâng leh khâm chhengchhe tak tak a thlawh khûm lâi te, tuifinriat cham pût mai chunga an thlawh delh delh lâi te, vûrin a tlâng leh mual a bawh vâr vo chunga an thlawh lâi te, vârṭianah ni chhuahna lam pana chhûm vâr mâwi tak tak chunga a len delh delh lâi te hian Siamtu kutchhuak ropuizia a ngaihtuah ṭhin” tia he thawnthu phuahtuin min hrilh hnuah, “Mipa dang rêng rêng a ngaihtuah tawh lo va, ngaihzâwng neih châkna pawh a nei tawh hek lo” a han ti leh a. Nula khawhar Mawitei chu Siamtu kutchhuakin hlimna leh lâwmna a pe niin a lang a, Indian rupee rawng bâk hmu thiam tawh lote ai chuan Siamtu nên an la inhnaih viau niin a lang.
Chutianga ṭûl taka a hnathawh lâi chuan, Covid 19 hri lêng avânga India Sorkârin ‘Vande Bharat Mission’ hmanga khualzin tangkhang hruai haw hna beihpui a thlâk kal zêlah, Mawitei paw’n a mizo pui, tlangvâl chhuanawm tak, Sânga, an chuanna thlawhna chesual buaipuia, mangangte hnêm tura rawn thawk chhuak nêna an intawn leh tâk dân thawnthu, inneih tuma mo kawr hial an ṭhuitîr tawh lâia boruak dang rawn tla zep leh hi han chhiar thleng la, ‘Hripui lêng kârah Mittui’ tih hian hri lên tawh loh hnuah pawh i mittui a ko chhuak leh ṭhin ang.
- Hminga Hlondo