Written by
- Victor-a Pa

Khaw inkar kawng hlat zawng dikhlel a pawi

MST bus-ah chuangin i zin ve tawh ṭhin em? Passenger phur ṭhin dang maxicab-ah nge car rental hmangin i zin ṭhin zawk? A eng ber emaw pawh chu ni se, chuan man i chawi ṭhin kha i rin aiin a to em? Bus emaw, maxicab emaw, a dangte emaw pawh ni se, chuan man (fare) kha kilometre hisapa sorkar rate tuk zat hmanga siam a ni.

Nimahsela, khaw kar hlat zawng hi a dikhlel ve fo asin. India ram pumah hian sorkarin record a neihte hi dikhlel a awm ve fo. Transport department-in kawng thui zawng a hriattir (notified) pawh a dik lo ve fo. Khaw inkar hlat zawng sorkarin official-a a puan kha km 32 ni reng siin km 42 pawh a lo ni thei. Ziah sual zeuh a nih vang a nih hi (clerical issue) kan ti mai thei; mahse, mipui leh mimal tawrhna a thlen nasa thei the mai asin.

Engtin nge harsatna a thlen

1. Bus chuan man leh truck-a bungrua phurhna mante hi a nihna baka kawng thui zawng chhinchhiah a nih chuan motor chuan man leh bungraw phurh man a tam phah a, kan pek tur zat aia tam kan pek a lo ngai a, mipui mimir tawrhna a thlen ṭhin.

2. Kawng maintain tur thui zawng record a dik loh chuan sorkarin budget-a road maintenance sum a dah khan a daih lo emaw, a chuang liam emaw a ni thei. Km khata thui repair-na man tur han chhût teh. Mipui sum dik lo taka hman ralna a thlen nasa thei teh ang chu tiraw.

3. Sumdawnna tenau beitute’n an bungraw phurh sawn a ngaihin an pawisa chawi tur zat aia tam freight charge an chawi a ngai a, an sumdawnnaah nasa takin a ṭha lo zawngin a nghawng thei.

4. Petrol emaw, diesel emaw hmang motor-ah an mamawh zat aia tam petrol/diesel leina tur pek chhuah a ngai. Hei hi private motor neitu tan chauh ni lo, sorkar motor-ah pawh a ni tho. Entirna han sawi ila. Motor lianah chuan diesel litre khatin km 3 vel a tlan thei anga chhût a ni tlangpui. Km 10-in kawng hlat zawng chhût dik loh ni ta se, diesel a mamawh belh tur zat chu litre 3 aia tam hret a lo ni ang. Thla khat chhungin chu kawng chu truck 100-in zawh ta ang se, motor neituin a sum sen belh zat tur chu (100 motors X 3 litres X 30 days) litre 9,000 a ni ang. Chu chu diesel rate Rs 90 per litre anga chhûtin Rs 8,10,000 lai a ni ang. Kum khatah chuan Rs 97, 20,000 lai motor neituin a chawi belh dawn a ni.

5. Sawrkar mi official duty-a an kal a, TA/DA an bill-ah te, transfer TA bill-ah te, medical TA bill-ahte sorkarin mipui sum eng zat tak hmang thlawn ṭhin ang maw?

Thrissur khua, Kerala-ah chuan kawng thui zawng sorkarin a puan (notified) leh ground measurement inang lo avangin permit pek chhuahah dan hmanga inkhinna a lo awm tawh a. Karnataka state-ah km 60 inkar danah chauh toll booth siam phal a ni chungin, km 20 inkar lek lekah toll booth siam a ni a, lirthei neitute pawisa chawi a tisang em em a ni. Tin, E-Way bill siamnaah km ziah sual avangin chawi loh turah nasa taka sum chawi a tipung bawk.

Khaw kar kawng hlat zawng dik lo chu eng vanga lo awm thei nge?

Hun rei tak, kum 10 tel liam tawha kawng teh tawh tih thar awm lo va la hman reng vang te, road alignment siam thar te, bypass kawng siam thar tawh chung pawha kawng hlat zawng siam ṭhatna (notification) Transport department-inan chhuah loh vang te, Transport department-in notification an chhuah theih nana kawng siamtu PWD lamin data an pek ṭhin loh vang ten kawng hlat zawng inmil lo, dik lo a awm thei ṭhin. Thawhhona ṭha nei thei se a duhawm khawp mai.

Eng chu nge tih ngai ta

Mi thiamte thurawn dan chuan:

1. Satellite tools-te nena ṭangkawpin GIS hmanga kawngpui thui zawng teh;

2. MV Act Section 67 hmanga kawng hlat zawng dik lo tihdikna notification chhuah thar;

3. Road Distance Database neihte leh a hmangtu tur department-te thawh ho ṭhat a ṭul;

4. Mipui aṭanga kawng thui zawng dik loa order chhuah tawh siam dik a nih theih nana report theihna kawng hawnsak.

Kum 2022-a sorkar order a tihchhuahah chuan Aizawl-Silchar via Sairang hlat zawng chu km 195 a ni. He KM zat hmang hian bus fare te, maxicab fare te, taxi hire na te, truck buhfai phur tan te, gas leh bungrua dang zawng zawng phurte pawhin an phurh man teh nan KM 195 an hmang vek a ni. Chutih lain, GIS hmanga kan en chuan Aizawl-Sairang KM 21.8, Sairang-Vairengte KM 100-110, Vairengte-Silchar KM 45; belhkhawmin KM 176-180 vel bak a ni lo. Sorkar notification-ah KM 195, a takah (GIS) KM 180 a ni a, a danglamna chu KM 15 a ni. A nghawng tur chu kan chhut thiam tawh mai awm e.

Kan thusawi khâr nan, “Kawng chu a lo thui viau a ni mahna, paper hmang erawhin i tisei lo vang u. Kawng hlat/thui zawng dik lova notification chhuah emaw, chhuah tur emaw hi paper work-ah mai tawp lo vin, mawi tawk tak, langtlang leh inrelbawlna ṭha neihna a ni a, KM dik lo hian mipui sum báwm a nghawng a, mimir rilru a tina a ni.

Kan hma lam hun kan duan dik a hun e; chumi atan chuan kawngpui thui zawng teh dik aṭangin bul i ṭan ang u. Kawngpui thui zawng a dik chuan Transport-ah beiseina thar kan hmu ang a, sorkar inrelbawlna ṭha leh tling tak lo awmin mipuite’n ei leh bar lak khawmnaah leh a phurh sawnna kawngah an phu ang ngei in an chanvo an chang thei dawn a ni.

- Victor-a Pa