Raja Ram Mohan Roy leh Indian literature
‘The Father of Modern India’ ti hiala a hming lem an pek Raja Ram Mohan Roy chanchin hi zirna sikul rap ve îk tawh chuan kan hre ṭheuh awm e. India rama sakhaw thil avanga an thil tih dan ṭha lo tak takte nuai bo tuma hma a lak dan te, Brahmo Samaj a din dan te, Sap ṭawng hmanga zirna sikul a din dan te, India hmeichhe dinhmun a chawisan dan te, ram leh khawtlang tana a hna thawh zawng zawngte hi zir tham a nih avangin zirlaibuah pawh kan zir tluk tluk a nih kha. Tun ṭumah hian Raja Ram Mohan Roy-a’n India ram tana thu leh hla – literature-a a thawh hlâwkzia sawi kan tum dawn a ni.
Pian leh mûrna
Raja Ram Mohan Roy hi May 22, 1772 khan Radhanagar khuaah a piang a, tuna India ram West Bengal-a Hooghly district-a awm a ni. A pa Ramkanta Roy hi Vaishnavite Brahmin a ni a, Mughal administration-ah revenue collector hna a chelh a ni. Raja Ram Mohan Roy-a nu Tarinidevi chu Pathian ngaihsak tak leh mi rinawm tak a ni a, a chanchin chipchiar takin hriat tur tam tak a awm lo. Ram Mohan Roy hian ṭum thum nupui a nei a; vanduaithlak takin a nupui hmasa ber chu a naupan laiin a boral a, a nupui pahnihna nen fapa pahnih an nei. September ni 27, 1833 khan Ram Mohan Roy-a hi England-ah a boral a, a nupui pathumnain a dawm hlum a ni.
Zirna lam
Raja Ram Mohan Roy hian a naupan lai aṭangin Patna-ah Persian leh Arabic zir a, chutah chuan Quran a chhiar a; hlahril/poetry lam te tuipuiin, Plato leh Aristotle-a lehkhabu Arabic ṭawnga lehlinte a chhiar nasa hle a. Chumi hnuah Benaras-ah Sanskrit, Veda leh Upanishad te a zir a, Persian leh Arabic zir hnuah Pathian pakhat chauh biak a ngai tih ngaihdan a nei zui ta ni.
Thu leh hla lama a sûlhnu
Kum zabi 19-naa India rama khawtlang leh sakhaw lam siamṭhatna lama mi langsar tak Raja Ram Mohan Roy-a hian thu leh hla – literature hmangin nasa takin India ram a siam ṭha a. Thuziak thiltihtheihna chu a ngaihdan sawi chhuahna atan te, khawtlang nun siamṭhatna atan te, India rama sakhaw rinna atthlak dodalna atante a hmang a. Chutianga a kut chhuak langsar tak tak ṭhenkhat chu han sawi ta ila.
‘Tuhfat-ul-Muwahhidin’ (A Gift to Monotheists): He Persian ṭawnga a ziah hi kum 1803-a ziah hian Hindu sakhaw chhunga Pathian tam tak awm dan chu a sawisel a, Pathian pakhat chauh biak a phut a ni. Milem biakna dodalna thu a sawi a, Pathian chungnung ber pakhat biakna chu a ngaih pawimawh hle.
‘Isua thupêk, remna leh hlimna kaihruaitu’: Kum 1820-a tihchhuah, he lehkhabuah hian Chanchin Ṭha bu aṭangin Isua Krista nungchang aṭanga zirtirnate a la khawm a. Ram Mohan Roy chuan Kristianna nungchang thu bulte chu thui tak leh awlsam taka sawi chhuah a tum a, hei hian sakhaw hrang hrangte zirtirna ṭha chu a ngaihven hle tih a lantir a ni.
‘Hindu-te hnena thilpek’: Kum 1829-a Bengali ṭawnga a ziahah chuan khawtlang nunphunga ṭha a tih loh langsar em emte–Sati, naupang inneihna leh hnam inthliarna te chu bitumen, Hindu khawtlang siamṭhat a tum a. Hindu sakhaw zirtirna hmasa lama kir leh a phut a, khawtlang intluktlanna leh dikna neih a ṭulzia a sawi uar hle bawk.
‘Vedanta lehlin’: Ram Mohan Roy-a chuan Upanishad-a Sanskrit thuziak hlui chu Bengali, Hindi leh English-in a letling a. Heng a kutchhuakah hian Upanishad-a a ziritirna laipui (philosophical concept) leh thlarau lam zirtirnate chu mipui tam zawkte hnen a thlen theih nan theihtawpin thuziak hmangin ṭan a la a ni.
Chanchinbu leh journal: Ram Mohan Roy hian chanchinbu leh journal hrang hrang a din a, a thawh hlâwk hle a; chung zingah chuan ‘Mirat-ul-Akbar’ leh ‘Sambad Kaumudi’ te pawh a tel. Heng chanchinbu leh journal hmang hian khawtlang siamṭhat duhtute ngaihdan a theh darh a, khawtlang leh politics thilte a sawisel a, sakhua leh zirna lama siamṭhatna tur a rawt bawk.
Raja Ram Mohan Roy Library Foundation
India rama sorkar library-te’n thuziak mite hnen aṭanga an lehkhabu ziah tam tak an lei theihna tura sorkar laipui ruahmanna ‘RRRLF Matching Scheme’ an tih mai, Mizoram State Library pawhin mipuite library-a sem tur lehkhabu ṭha tam tak a lei theihna chhante hi Raja Ram Mohan Roy vang a ni kan ti thei ang. Keini Mizote ngei pawhin hei hi kan chhawr em em a, thuziak mite leh lehkha chhiar ṭhinte hi a chhawr bertu kan ni ang. Kan veng YMA library-a lehkhabu ṭha tak chhiar tur kan neih theihna chhante hi Raja Ram Mohan Roy-a vang a ni kan ti thei bawk.
Raja Ram Mohan Roy-a chanchin kan sawi aṭang hian thu leh hla – literature hlutzia te, lehkha chhiar hnem ṭangkaina leh hlutna kan hre chiang leh zual thei awm e. India ram zirna a tidanglam a, khawtlangin sakhaw hmanga an thil tih ṭha lo tam tak a nuai bo phah a, Sap ṭawng kan thiam phah a, ngaihtuahna zau zawk kan neih phah bawk. Hetiang mi India ramin kan lo nei kha a lawmawm hle a, vawiin thlengin Zo fate pawhin kan thu leh hla hmasawnna tur kawngah kan la chhawr ta zel a nih hi.
- Rinfela Zadeng