Written by
- Dr. C. Lalrampana

Lirthei dan bawhchhiatna tam

A kamkeuna

Tu pawh thil tisual apiangin dan pawh a bawhchhe ṭhin; sual chu dan bawhchhiatna a ni si a. Dan chu a ṭha a ni tih kan hre si, miin a hman ṭhat phawt chuan. Dan hi mi fel tak tana siama a ni lo va, dan pawisaloho leh dan bawhchheho tan a ni. Dan chuan thinurna a siam si ṭhin a; dan awm lohnaah erawh chuan bawhchhiatna pawh a awm hek lo.

Lirthei dante chu?

Motor Vehicles Act hi India Parliament act a ni a, kawngpui hmanga lirthei tlan dan zawng zawng a enkawl a ni. He dan hian driver/conductor-te license pek dan tur, lirthei registration, permit hmanga motor control, state transport undertaking chungchanga special provision, traffic regulation, insurance, liability, offense, penalty, etc. chungchanga dan siam dan tur ruahmanna siamte chu chipchiar takin a tarlang a ni.

Motor Vehicles Act, 1988 hian kum 1939-a Act hmasa ang bawkin motor-te insurance chu tih ngei tur a ni a, lirthei zawng zawng neitu chuan a lirthei chu third party risk lakah a insurance tur a ni. Insurance company i.e, insurer chuan motor hmanga third party hnena hloh theihna a huam a ni. Heng dan hrang hrangte bawhchhiaa zawm lo leh palzut apiangin hremna an tâwk ṭhin. MV Act of 1988 bawhchhia chuan pawisa chawi, lung ina tân emaw, hremna dang emaw a thlen thei a ni.

Entir nan, dan bawhchhiatna hrang hrang insurance nei lova lirthei khalh, insurance dik tak emaw third-party liability coverage nei lova lirthei khalh, license nei lova lirthei khalh, license dik tak nei lova lirthei khalh. Lirthei khalh laiin mobile phone hman–distracted driving hi accident thlentu lian ber a ni. Traffic flow laka lirthei khalh–traffic dan kalha lirthei khalh hian head-on collision a thlen thei. Dan lova parking – no parking zone-a parking, lirthei tlan lohna tur, emaw, rualbanlo mimalte tana dah tur hmuna parking. Kea kalna kawngpuia lirthei khalh–kea kalna kawngpuia lirthei khalh hi MV Act bawhchhiatna a ni. Thuneitu thupek zawm lohna–Act hnuaia thuneihna nei mi emaw, thuneihna emawa dan anga thupek zawm duh lova thu awih lova khalh. Pollution norms bawhchhia–emission standard ruat sa zawm loh. Lirthei ke pahnih nei tan lukhum khum lova lirthei khalh, tlan chak zawng tur pêla chaka tlan, etc.

Lirthei dan bawhchhiatna vanga inman hi a tam hle. Hei hi thuawih lohna vang a ni. Dan zawm ṭheuh ila man kan ngai lo tihna a ni. Miin dan a zawm chuan dan chunga lêng a ni. A bawhchhiat erawh chuan danin a phuar a, dan hnuaiah a kûn a ngai ṭhin. Mahse, Kristian tamna ramah hian lirthei dan bawhchhiatna a hluar ber zawk niin a lang.

Lirthei dan bawhchhe zat

Nikum 2024 chhung khan Aizawl khawpui chhung bikah lirthei dan bawhchhia mi 10,211 man an ni a, an pawisa chawi tlingkhawm Rs 73.10 lakhs a tling. Dan bawhchhetu zingah 2 wheeler tam berin 7,252 a ni a, LMV 2,104, taxi 403, no parking vangin 2359, no entry vangin 752, wrong side traffic vangin 564 man an ni.

Nikum 2024 chhung khan lirthei chetsual vanga thi mi 87 awmin, hliam mi 1,000 an awm bawk. Hei hi Aizawl khawpui bik chauh a la ni a, district khawpui dang leh Zoram pum huap nen phei chuan lirthei dan bawhchhia kan tam ngawt ang.

A tlangkawmna

Tarlan tawh ang khian, dan hi kan zavaia ṭhat tlan nan leh dikna chanvo thuhmun kan chan tlan theih nana duan a ni a. Mahse, dan zâwmtu, dan chunga lêngte tan chuan hlauhthawnna tur eng mah a awm lo, a chhan chu danin a phuar tlat loh vang a ni. Mahse, dan kan bawhchhiat apiangin danin min phuar nghal a, kan dan bawhchhiat angzia zelin hremna kan hmachhawn a ngai ṭhin. Nikum 2024 chhunga lirthei dan bawhchhia zozaite pawh khian dan a awm tih hre reng chungin ‘Min man lo mial dah law maw’ ti rilru reng chungin lirthei an khalh chhuak ngeiin a rinawm. Mahse, an inbeisei loh ang takin man an ni ta hlawm chu a nih hmel a, sawrkar tan chuan cheng nuai 73 zet revenue income a neih phah a, a ṭha phian niin a lang. Mahse, dan bawhchhetute tan hian sum hmanna chuangtlai mai a ni.

Chuvangin, lirthei dan zawm hram hram hi kan hlawk tlanna leh chhungkaw khawsak tikhaihlak thei thil laka fihlimna pawimawh tak a ni tih hriain dan kan neih rêng rêngte hi zâwm hram hram ila kan zavaia tan a nuamin a hlawk a ni mai. Tin, lirthei chetsualna tam ber pawh hi kan fimkhur tawk loh vang a ni.

Nikum 2024 chhunga lirthei chetsualna avanga mi 87 lai an thi te, hliam 1,000 lai an awmte hi a rapthlakin a lungchhiatthlak hle. Nunna hi Pathian chauh lo chuan tu pek theih a ni lo, chutihrualin, kan nunna leh taksate hi ṭha taka vawn him a, uluk taka enkawl erawh mimal tin mawhphurhna a ni. Mahni invawng ṭha, mahni inthunun thei, sawrkar leh vantlang dan zâwm ṭha apiangin an nunna an veng ṭha ṭhin.

Chuvangin, lirthei neitute leh khalhtute hian lirthei dan hi pawisain zâwm ṭheuh ṭhin ila kan zavai atan a hlawk a ni mai. A nih loh vêk pawhin, sawrkar hian circular leh warning pe vak vak lo hian ‘no tolerance day’ ang reng hian MV Act hi lekkawh miah miah mai ṭhin se. Lirthei dan ngai pawimawh lova man apiangte chu a nih dan tur dik takin chawitir hmiah hmiah se, chu chu sawrkar treasury-ah dah lut nghal hmiah hmiah mai se, sawrkar tan pawh development fund ṭha tak a ni mai dawn a, kan hlawk tlang phian dawn a ni.

Hetianga kalpui a nih tak zet chuan lirthei dan kalh leh bawhchhia kan tlem tial tial ang a, kan zavaiin kan hlâwk tlangin kan him tlang zawk dawn a ni. Chuvangin, sawrkar hian dan a kenkawh mek dan hi awmze nei tak, mar rual pâtin kalpui reng thei se a lawmawm ngawt ang.

- Dr. C. Lalrampana