Zirna ṭha leh ram hmasawnna
Thing leh mau, leilung hausakna hi ram hmasawnna bul emaw kan ti fo ṭhin; a dik tawk lo deuh. Mithiamte chuan ‘ram leilung hausakna te, khawl leh hmanraw ṭha ni lovin, mihringte hriatna leh thiamna, hriselna ṭha te hi hmasawnna thlentu dik tak zawk a ni’ an ti. America ram hmasawnna leh ropuina hi mihring chengte tumruhna bakah, zirna ṭha an neih vang tih a ni. Indopui Pahnihna khan Europe leh Japan ramte a tichhe nasa hle. USA ṭanpuina Marshall Plan hnuaiah hun rei lo te chhungin an eibar zawnna dinhmun nasa taka tlachhe tawh chu an siamṭha leh thei a; hei hi a chhan chu hriatna (knowledge) leh thiamna (skill) an neih vang tih a ni.
Tun hnaiah South Korea, Singapore, Hongkong leh Taiwan te namenlovin hma an sawn ve leh a. ‘Asian Tigers’ tih hial khawpin an awm a, ram changkang tawh sate dinhmun ang chu hun rei lo te chhungin an um pha ta hial. Hei hi a chhan chu, zirna ṭha an neih vang, tih a ni. Sawrkarin mi tin ban phakah sikul ṭha a din a, college leh university-ah science, engineering leh technology zirna ṭha tak an nei bawk. Kum 1980 hnu lamah China ram pawhin nasa takin hma a rawn sawn ve leh a; hei hi zirna ṭha, a bikin science, engineering leh vocational/skill education lam an uar vang, tih a ni.
Ram changkang apiangin zirna leh hriselna lam an ngai pawimawh. Ram chhung ei leh bar, sum leh pai dinhmun a tlakhniam te, ram dang nena insumdawn tawnna kawnga an chan a chhiatin, ram hruaitute chuan ‘zirna lamah ṭan lak a ngai’ an ti ṭhin. British PM nihna ṭum hnih lai chelhtu Tony Blair-a chuan a sawrkar ngaih pawimawh tur thil pathumte chu, pakhatna–zirna, pahnihna–zirna leh pathumna–zirna’ a ti hial.
ZIRNA LEH HRISELNA
Zirna avanga mihringte’n hriatna leh thiamna a neih te, hnathawhna hmuna inzir belhna (on-the job training) leh hriselna ṭha te hi ‘human capital’ tih a ni. Zirna leh hriselna atan sum leh pai senralte hi‘investment in human capital’ tih a ni. Zirna hian mihringte hriatna leh thiamna nasa takin a tipung a; rilru leh ngaihtuahna a tihchak bakah hmanrua leh khawl thar siam thiamna leh hman thiamna a pe bawk. Zirna hian sumdawnna leh thilsiamna lama tuimi (entrepreneur) tam zawk a chher chhuak bawk.
Hnathawktu tha ni tur chuan inzir belh zel a ngai a; ram changkangah chuan hnathawhna hmuna inzir belhna (on-the-job training) hi an ngai pawimawh hle. Thawhrimna leh taihmakna tel lovin hma a sawn theih loh va; mihringten hriselna tha kan neih loh chuan a taihmak theih loh va, a thawhrim theih loh bawk. Chuvangin hnathawktu tha ni tur chuan hriselna tha neih a ngai a ni.
Hriatna leh thiamna hi hmanrua leh khawl te aiin an hlu zawk daih a. Hriatna leh thiamna tling khawm hi mi dang hnena hralh emaw, rochuntir theih a ni lo va; sawrkar pawhin a chhuhsak thei lo. Hei hi Juda-hote hian an hre chiang hle. Thiamna hi a neitu ngeiin a hman a ngai. Thiamna nei turin mahni ngeiin thawh chhuah tur a ni, aiawh a tirh theih loh. Tanpuitu/zirtirtu nen beih a ngai thung.
Naupan lai huna thiamna ngah hi a hlu bik; kum upat hnuah chuan a rah seng hun chhung a tawi, a hlawkna a hniam. Bungrua leh hmanraw dang ang bawkin mihringte hriatna leh thiamna hlutna hi a tlahniam thei. Thiamna thenkhat hman tlak loh, hlui leh ṭawngṭawl a awm thei bawk; thiamna thenkhat chu dam chhunga atana tangkai leh hlute a ni thung. Hmeichhiate zirna hi chhungkua leh ram tan a hlu zual. Hnathawh theih nan mai ni lovin, fanau enkawl nan leh chhungkaw inrelbawl nan a tangkai hle.
SKILL REVOLUTION A THLENG MEK
India ram hi khawvela mihring tamna ber ram, hna thawk thei (working population) pawh ngah bera ngaih a ni. Amaherawhchu, hna thawka chhawr tlak, thiamna bik ‘vocational degree’ nei erawh an tlem hle. Five Year Plan 12-na khan ‘India rama hnathawktu kum 19-24 inkar zaa 5 chauhin thiam bikna (vocational degree) an nei’ a ti. Hetih lai hian, thiam bikna degree nei hnathawktu hi USA-ah zaa 52, Germany-ah zaa 75, South Korea-ah zaa 96 an ni thung. Ram changkangah chuan vocational zirna hi sikulah mai ni lovin, college leh university thlengin an nei. China ramin vocational zirna a ngah ber, 11,700 lai a nei a ni.
India ram pawh vocational leh skill development lamah nasa takin tan a la mek a. National Skill Policy ruahmanin, Ministry of Skill Development and Entrepreneurship (MSDE) siamin, Skill India Mission hnuaiah skill development lam chak takin kalpui a ni.
Vocational education hian zirna leh eizawnna inzawmtir a tum ber a; eizawnna bik chungchang (industry-relevant curriculum) chauh zirtirna a ni. India rama vocational education hlawhchhamna chhan pakhat chu pawl 11-12 atangin zir tan chauh a nih bakah pawl 12 zir zo tan chhunzawm zelna tur a awm lo. Tunah chuan vocational subject zir chhunzawm theihna tur mumal takin ruahman a ni.
NEP 2020 hian vocational zirna leh Industrial Training Institute (ITI) zirna hi lehkha thiam thei lote zirna nia ngaih thin hi tihbo a tum hle. General education leh vocational/skill education te kal kawp dan tur ruahmanna mumal tak siam a ni tawh a. Kum 2025-ah chuan zirlai zaa 50 ten vocational zirna an hmelhriat tura ngaih a ni. Secondary school te chu ITI, polytechnic leh thil siamtute nen thawh ho dan kawng dap tura beisei an ni. Pre-school atanga pawl 12 thlengin ‘skill-based activities’ chi hrang hrang ruahman tur a ni bawk. College zirna-ah vocational leh skill education telh a ni ta bawk.
MIZORAM ZIRNA DINHMUN A HRISEL LO
Mizoram zirna hmasawnnan central sector scheme hrang hrang kalpui a ni thin a. A langsar zualte chu Sarva Shiksha Abhiyan (SSA) leh Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan (RSMA) te an ni. Heng scheme pahnihte hi kaikawpin Samagra Shiksha Abhiyan tih a ni a, society angin kalpui a ni. Higher Education hnuaiah RUSA/PM-USHA te a awm bawk. Periodic Labour Force Survey (PLFS) tehfung hmangin ULLAS hnuaiah Mizoram chu India rama puitling kum 15 chung lam ziak leh chhiar thiam vek ‘fully literate state’ hmasa berah puan a ni. Hetih lai hian zirna lamah mamawh leh tlakchham kan la ngah hle; a pawimawh zualte han tarlang ila.
1. Vocational leh Skill development lamah kan hniam: Mizoramah Pawl 12 leh a hnuai lam zirna sangli chuang leh zirlai nuai thum vel an awm a. Universiy level zirna pali bakah affilliated institute 36 a awm a. Professional course zirna Law college, College of Veterinary Sciences & Animal Husbandry, Medical college leh Paramedical institute te kan neih bakah Nursing college paruk, Polytechnic pahnih leh DIET pariat lai a awm bawk. Heng zirna sangah hian kum tin zirlai 24000 chuang an awm thin.
ITI pathum a awm a. Samagra Shiksha hnuaiah sikul thenkhatah subject pakhat (6th subject) angin vocational zirna hi dah a ni awm e. NEP 2020 duh dana vocational leh skill development zirna lam hmalakna mumal tak a awm lo niin a lang.
2. Zirna atana state sawrkar sum sen a beitham: State sawrkar sum hman ralna pumpui atanga chhutin zirna atan zaa 10 vel chauh kan hmang; state sum deh chhuah (GSDP) atanga chhutin zaa 5.32 hmang ral ang kan ni bawk. NEP 2020 rawtna angin GSDP atanga chhutin zaa 6 tal zirna atan hmang ila, kan ziawm deuh ngei ang. Zirtirtu hna ruak, sanctioned post atanga chhutin, zaa 52 hnawh khah lovin a awm bawk; hei hi kan ram zirnain a tuar hle.
3. Ṭhalai thahnem tawk tak zirna-in rap lo an awm: Mizoram Statistical Handbook 2022 tarlan danin Gross Enrolment Ratio (GER) hi pawl riat hnuai lamah zaah za chuang an nih laiin High school (kum 14-15)-ah zaah 93.36 leh Higher Secondary School (kum 16-17)-ah zaah 61.3 chauh a ni. All India Survey on Higher Education (AISHE) 2021-22 tarlan danin college leh university a kai zat, kum 18-23 inkar hi zaa 32.3 chauh an ni bawk. State dangah zirlai eng emaw zat kal bawk mah se, thalai rual Higher Secondary leh college/university zirna rap lo (drop out) an tam hle. Hei hi ruihlo ngai an tam chhan pakhat niin a lang.
4. National level aṭanga tehna: India state/UT huapin school education dinhmun zir chianna hi a awm nual mai. A langsar zualte chu Annual Status of Education Report (ASER) te, Performance Grading Index (PGI) leh PARKH Assessment Report te an ni. Heng tehna atanga a lan danin, zirna lamah hmasawnna tur a la tam hle a ni.
TLANGKAWMNA
Ram leh hnam hmasawnna hi mipuite tumruhna, hriatna leh thiamna, taihmakna leh thahrui ṭhaah a innghat a. Mizoramin a mamawh ber chu Mizoram mil zirna tha duan chhuah leh mihringte hriselna nei tura beihpui thlak a ni. Mizoram zirna hi kum zabi 21-nain a mamawh thiamna pe tura siamthat hi a pawimawh tak zet a ni.
- Prof. Vanlalchhawna