Thumal, a ngialngana hrilhfiah

Mi ṭhenkhat chuan ṭawng hi an duh kherkhiap khawp a, hming (noun) te hi hming a nih angin an pawm mai duh lo. A hming putu nihna emaw, pianhmang nena inrem tak, a putu nihna sawifiahna ni ngei turah an ngai deuh tlat ṭhin. Amaherawhchu, hming emaw, thumal eng pawh ṭhen hran a, awmze hrang te te neihtir tum tlat chi a ni lo. Entir nan, chakai hi, a chak si lo a, a ai bawk si lo, chakai a ni thei lo, tih ngawt chi a ni lo; a hming a ni ve mai. “A chak si lo a, a ai bawk si lo” tiin buai em em ila, vei tak tein vei ila, mi nuih kan tiza mai mai dawn a ni. Hetiang deuh hi a ni, mi ṭhenkhat ṭawng duh kherkhiap dan chu.

Hman deuh khan hmeichhe pawl pakhat hian an hming (hmeichhia tih kha) an buaipui chiam tawh a, ‘hmei’ kan ni lo a, ‘chhia’ phei chu kan ni lo leh zual, an ti ni ngei tur a ni; an hming ‘hmeichhia’ tih kha ‘minu’ tia thlak an rawt ut ut mai. ‘Hmeichhia’ tia kan koh hian ‘hmei an ni’ kan ti lo a, ‘chhia’ kan tihna phei chu a ni lo leh zual. Hmeichhia zawng zawng ‘hmei’ an nih vek lohzia leh an ‘chhiat’ vek lohzia hi sawiin a siak lo ve. A dik tak chuan mipate hian ṭha kan ti lutuk che u a, nangmahni avang hian zan te hi kan mu ṭha thei lo hial zawk asin. Hetianga hming (noun) hi a putu nihna sawifiahna atana kan hman zel dawn chuan mipa pawhin ‘pasal’ nih kan duh bik hleinem; ‘pa’ chu kan ni a, ‘sal (slave) chu kan ni lo’ kan ti ve zel ang a, kan buai nuaih mai ang.

Hming (noun) hi a putu nihna nena inhnerem tura kan ngaih zel chuan a buaithlak khawp ang. Bawngtuthlawh te hi, ‘Bawng a ni lo a, bawngin tuthlawh a nei lo hrim hrim, tuthlawhlian ni zawk rawh se’ kan ti zel mai dawn em ni? Leiruangtuam te hi, ‘Leiin eng ruang mah a tuam ngai lo, puanin a lawm ruang te chu kan tuam ṭhin’ kan ti zel mai ang. ‘Mu’ te hi, a thlawh lai pawhin mu a ni reng tho; ‘mu’ kha a hming a ni mai, buaina tur a awm lo. ‘A mu lo em mai, a thlawk reng mai a, thlawk ti zawk ang u’ kan ti chuang lo. Chingpirinu te hi, ‘A nu pawh, a pa pawh ‘chingpirinu’ kan ti vek mai a, ‘Chingpir’ ti tawh ang u. A nih loh pawhin a nu hi chingpirinu ti ila, a pa hi chingpiripa ti ang u’ tih a ṭul chuang lo; ‘chingpirinu’ tih kha a hming a ni ve mai. Saphihrik te pawh hi, saphi awm hawt lo chuan, awm loin hrik neih thu a awm lo, ‘sakhihrik’ ti zawk ang tih a ṭul chuang lo.

Tunlaia mi ṭhenkhat ṭawng duhtui dan ṭul lo ang reng tak pakhat chu–‘Puipunnaa Bible kan chhiar hian ‘Bible chang i lo chhiar ang u’ kan ti ṭhin a, a châng chu number (pakhat, pahnih, pathum…) kha a ni mai a, chhiar chi a ni lo. Chuvangin, ‘Pathian thu i lo chhiar ang u. (Entir nan) Rom bung thum, chang khat aṭanga chang nga’ tih tur a ni’ an ti ṭhin. Hetia han ngaih mai chuan, ‘A ni mai awm tak e’ tih mai tur a ni. Mahse, Mizote hian number hi ‘châng’ tiin kan sawi ngai lo a, ‘châng’ kan tih chu a chhung thu tho kha a ni. Sunday school naupangin châng an sawi rual hian, pakhat, pahnih, pathum… an ti rual dual dual lo a, Bible thu khawi ziak emaw ber kha an rawn sawi rual dial dial ṭhin a ni zawk. Naupangte’n, “Châng kan zir dawn” an tih mai hian a remchang em em a ni. Mi ṭhenkhat duh fîr dan ang chuan, “Rom lehkhathawn bung 12, chang khat aṭanga chang 10 kan zir dawn,” an tih deuh kher a ngai dawn a ni! ‘Châng kan zir dawn’ an tih khan, biak inah number an sawi rual ṭhup ṭhup dawn lo tih mi pangngai chuan kan hre sa vek a ni.

‘Chutiang bawkin chhang chu in ei a, no chu in in apiangin’ tih pawh hi, ‘Chhang chu kan ei a, no chu kan in ngai lo, no chhunga uain a lawm kan in ṭhin’ tih kher a ṭul chuang lo. A sapṭawngah pawh, ‘For whenever you eat this bread and drink this cup’ tih a ni a, ‘No chu in in apiangin’ tih hian, no chhunga uain kan in thu sawina a ni tih a chiang mai a, a no taka kha in emaw, dawlh daih emaw thu a awm lo. ‘No chu in in apiangin’ tih hi a ngialngana lak a, helh viau tur a awm lo ve. Chuti lo zawng, ‘hmeichhia’ tih a ngialngana la a, ‘Hmei kan ni lo a, kan chhe bawk lo’ tia ṭan khawh chiam ang mai kha kan lo ni dah ang e.

Sapin ‘bride’ an tih hi ‘monu’ kan ti a, ‘bridegroom’ an tih hi ‘mopa’ kan ti mai a, a fel nalh mai. Mahse, mi ṭhenkhat duh fîr lutukin monu tiha ‘mo’ leh ‘nu’ kha an han ṭhen hrang leh ta a, awmze hrang ve ve an neihtir leh ta! ‘Monu chu mo hringtunu sawina a ni a, mopa pawh mo hringtupa sawina a ni. Chuvangin, monu chu mo, mopa pawh mo neitu tih tur’ an ti leh ta. Hei pawh hi a ngialngana hming (noun) hrilhfiah kan tum tlat vang a ni. Hetianga hnial patawk kan chhuah zel dawn chuan, bridegroom hi ‘mo neitu’ tia sawi (lehlin) pawh a fuh bik chuang lo. Nupui neia tan a nupui kha a mo a ni rêng rêng lo, a nupui a ni a, mo neitu a ni thei lo. Mo neitu zawk chu a chhungte kha an ni a, nupui neia kha chu mo neitu ni lovin ‘Nupui neitu’ tih zawk tur, kan ti zel mai dawn asin.

Social media a chhiat tawh thu an post hian, “A va pawi em, a uihawm mang e, etc.” tiin kan comment tliar tliar ṭhin. Duh fîr ho chuan, ‘uih’ leh ‘awm’ kha an han ṭhen hrang leh ta a, ‘A uih lo, uihawm tih loh tur. uiawm tih tur,’ an ti ṭhin. Uihawm kan tih hian mitthi kha a uih kan tihna a ni lo. ‘Ui’ kha a modified form-a kan hman chuan, ‘uihawm’ a nih a ngai tlat a ni. Ngai (ngaihawm), hlau (hlauhawm), awt (awhawm) tih te nen thuhmun a ni.

Hman ata lu (head) kan met ṭhin. Mi ṭhenkhatin a ngialnganin an ngaihtuah a, ‘Lu kan met lo, sam a lawm kan meh’ an ti a, ‘sam met’ kan ti ta fur mai. Hetianga kan ngaih dawn chuan ‘sam met’ pawh ti loin, ‘Sam tan chhum’ ti law law ila. Mahse, lu kan met a, kan meh kawlh lutuk chuan kan lu a kawng a, sam a kâwng thei lo. Lu kan meh khât erawh chuan kan lu a buk a, sam buk kan ti ngai lo. Pu F Laltuaia hlaah pawh, ‘Tleitir lukir fenchhingi, tleitir kekawr zuih lubuk’ tih a nih kha. Lo kan vah pawhin a nihna takah chuan thing kan vât (kit thlu) a ni zawk. Chumi avang chuan, ‘thing vât’ kan ti ngai lo. Mahse, duh ngialngan ho chuan, ‘thing vât’ te pawh an la rawn ti mahna. Hlo kan thlawh pawhin hnim a ni kan cheh thluk ni; tu man, ‘Vawiin chu lâwm ruaiin hnim kan chêk thlu’ kan ti ngai lo.

Hming (noun) emaw thil tih (verb) emaw, thumal eng pawh ṭhen hran a, a ṭhen hrang te te awmze hrang neihtir thliah thliah ṭhin hi sim a ṭha mang e. Ṭul loa inham buaina leh mahni ṭawng tih dazâtna mai a ni e.

- K Lalrinchhana