NEW AIZAWL
Tunlai chu khawpui thar din kan sawi lar bawk a, ka vei ve ber ṭhin a lo ni bawk nen, 2003-a Aizawl Traffic harsatna leh a leilung him lohzia veia Pu Ngursangliana Sailo (RIP), khatih laia Deputy SP (T) lehkhabu siam, 'Aizawl Traffic' tiha mangang taka ka lo au chhuah tawhna hi ka’n tar lang nawn ve leh ang e. (A hmun thu hi chu khatih laia ka rilru mai kha a ni a, khawi hmun pawh ṭha zawk tur apiang ka pawm thei vek a).
Tuna kan Aizawl khawpui dinhmun han en hian, lirthei leh mihring pun chak dan han chhût vang vang hian rilruin ar bo a zawng nghal ringawt mai a nih hi. A chhan chu, awih panga buh bua ang maiin a buak hian a baw vel ngiai nguai ringawt tawh hi a ni ber a. Hetiang reng hi a nih phawt chuan tuna kan Aizawl khawpui hi chuan min chimpui hum hum mai ang tih a hlauhawm a; khawpui thar, New Capital emaw New Aizawl emaw chu din a ngai hrim hrim a ni. A ṭul em em chhante han sawi ila.
1. Vehicular traffic leh human traffic tâwt lutuk vangin
Aizawl khawpui hi tlang ram khawpui a ni a; tlang ram khawpui rau rauvah pawh tlang ram khawpui dang zawng aiin a hmun hi a rem lo zual a. Harsa taka motor kawngpui siam sa bak hi chu mihring chenna in a nih hmiah loh vek pawhin, lirthei rah chi miah loh hmun awih tak a ni vek a. Kawngpui chhuat (metal road) bak hi chu motor dahna tur hmun awl a awm miah lo a ni. Phai ram khawpui emaw, tlang ram khawpui dangah chuan kawng chhuat zâwl bak hmun awl a la awm deuh ik ṭhin a, chu chuan lirthei chetla vel leh parking chungchangah pawh a pui hle ṭhin a ni.
Tuna kan kalphung ngaia kan kal zel chuan kum sawm dang lo kal leh tur hi lungngaihthlak tak a ni. Eng emaw ti tiin kal nâw nâw pawh ni ila, a nuizatthlak ngawt ang. State pawn lam mi emaw, foreign lam aṭanga thlawhtu khual chhia khual ṭhate tan hmuh tlak a awm dawn lo a ni. Kan hmabak chu motor nei reng si hmang thei mang lova awm a ni mai. Tin, tuna kan Aizawl khawpui hi chu ṭhangtharte khawpui tlak a ni mawlh lo. Tunlaiah mi ram khawpui changkan dan leh fel tawhzia ngaihtuah hian kan Aizawl khawpui ve hi chu computer/space age anga ṭhangtharte khawpui tlak chu a ni lul lo a ni.
2. A leilung a him lo
Fûrpui a lo thlenin in a min hum hum a, ṭhâlah khâm pang kângin in a rawn kâng leh bawk si; a manganthlak a ni. Tuna veng hrang hranga in dinna, kumina min lo, fûr leha min zel tur hi a tamin a lang. Kan ṭawng tukhaw huat thu ni suh se, a min zel dawn, a min loh chhan tur a vâng tlat. Tuna kan in tam tak dinna hi a leilungin a chelh zo mawlh lo. Tin, Assam type din laia him, RCC building sak a nih hnua him lo a tam bawk ngei ang. Fûr khawchhe dawm khaw thiangah han hawi vel ila, ral leh lama silpaulin inchap zui mai han hmuhte hian rilru a khawih lo thei lo a ni.
Khawpui thar din a nih loh chuan tuna in dinna sa ni lo, in sakna tlaka ngaih loh hmun awih leh him lovah hian a la ding zel dawn tih a chiang. A ding ang, a ding em em ang. A chhan chu tuna thingtlanga la khawsa mekte pawh hi khawvel ṭhang zelin a ken, khawpui bawh ṭul tihna (urbanization) rilru, chak taka hri anga lêng mek avang hian an lo pêm lut ang a, khâm pang leh awihkai hmun him lovah pawh hian in an rawn sa zel dawn a ni. Thangnang kaiin, an kaina thing zarin a dawl dawn leh dawn loh pawh hre lo va, an kaina thing zarin a balpui duai duai ang hi kan la ni zel dawn a ni. A chhan chu Mizo pa chu duhna leh ṭul tihna a len tawh chuan, "Eng em kan ti bik lo vang chu," tiin kan rilru a â zo mai ṭhin a nih hi.
Tuna Aizawla in minna hmun hi hnam upa zawkte’n an en hian an rilru chuan, "Aw! A min rêng ang chu, lei hi a min thei zel dawn a nih chuan heng lai aia min tur dang a awm chuang hlei nem," an tih ngei ngeina tur hmunah in kan sa miau si alawm le! Hei tak hi tunah pawh ngaihtuah ngai si ngaihtuah chang lova kan ât tlat rengna chu a ni. Tuna in tam tak dinna hi leilung dinhmun (geology) lama zir leh hriat nei lo, mi mâwl mai tan pawh in sakna chia ngaih lohte an ni tlat. Kan in sakna hmun tam tak hi chu a min hian a mak lo va, a min loh hian a mak zawk tih hial tur a ni tlat. A min kher lo a nih chuan a vanneihthlak a ni mai a; risk a sang lutuk deuh hlawm chu a ni.
Fûr laiin zanah ruahpui a'n sûr tluk tluk mai a, a tuk khua a lo vâr a, radio han ngaihthlak chiah chuan, "Chumi vengah chumi khami in chu a min, tih te, Sabereka Khuangkaihin a la, mi chuti zat an thi, bungrua pakhat mah an chuh hman lo, tih emaw, an tlan chhuak hman hrâm," tih emaw, eng emaw tal chu a rawn puang leh nge nge ṭhin zawng a nih hi. A him mawlh lo chu a ni e. Phai ram luipui kamah mi retheiho, fûrah tui a lo lian ang a, tuiin a rawn chîm ngei dawn a ni tih chiang rengah an khawsa lui tlat ang tho kan ni, kan dang chuang lo ve.
Khawpui thar (New Aizawl) hmun tur chu
Heti taka khawpui thar din a ṭul a nih si chuan khawi hmunah nge ni ang le, tih hi zawhna chhân ngai chu a ni ta. A chhânna chu, "E le, Lengpui ramah le,” ti ila a fuh ber lo'ng maw? A chhanna pawh zawhna thovin kan dah rih ang e. A chhan chu, rawtna ṭha zawk awm thei a ni tlat. Lengpui chungchangah chuan airport awmna a nih bakah, a leilung a himin a zo bawk a, tun Aizawl aṭang hian a hla lo va, a inzawm nghal thei dawn bawk a ni. Tin, tui lamah pawh Tlawng lui a awm a, Dialdâwk lui te, chhak lamah Tuirial lui leh thlang lamah Tut lui a hla lo tawn tawn bawk a, a rem ber lawng maw, ka ti a ni. A hmun thuah pawh Lengte hmun lam te, Sihhmui lamah MZU thlengin a inzâr zawm kual vek thei bawk ang.
Chu khawpui tharah chuan engkim fel taka ruahman sa (plan) thlap a ni tawh ang a; in din hmain kawngpui tur zau ṭha tak, chhim leh hmar, chhak leh thlang zawnga kal te, a ṭulna laiah traffic rotary (round-about) hmun tur te, parking lot tur fel takte zuah a ni tawh ang. Sawrkar pisa pawimawh (Secretariat, etc) leh public hmun pawimawh, market, park, khelmual (veng bil ta ni lo), club, biak in hmun tur, swimming pool, convention centre leh hmun pawimawh dang zawng zawng turte ruahman a ni ang a. Hmun awih leh rem lo, in sakna atana him lo lai chu, khawpui vawng daitu atan ramngaw, bird's sanctuary, etc atantea zuah a humhalh thluah a ni bawk ang.
Chu khawpui tharah chuan mi hausate’n an duh tawk tawka in an in sak sansiak theihna hmun tur te, mi laihawlte chenna hmun, inang tlang deuha in sakna (zoning) hmun tur te, michhe deuhte chenna bial turte fel leh thawl tawka ruahman a ni ang. Chutih hunah chuan Aizawl chu khawpui tunlai ber leh mawi ber pawla sawi a ni ang a, car chhuak thar nalh tak tak a tawlh dêl dêl tawh ang. Old Aizawl nen a inzawm thuai ang a, a inkar kawngah pawh chawlhna nuam tak tak siam thluah a ni bawk ang. Chutih hunah chuan tuna Aizawla city bus, taxi leh private car tâwt khat tlat hi New Aizawl lamah nen insem darh ang a, a thâwl duak tawh dawn a ni.
Chutih hunah chuan Old Aizawl chu commercial centre a ni ang a, a tê tawh chuang lo ang. Khawvel hmun hrang hrang aṭangin khualzin an lo lut duah duah ang a, sawrkar sum hnâr ṭha tak a ni bawk ang. Chutiang khawpui thar, mawi leh nuam kan neih hunah chuan fûrpui tuar a zuamawm tawh dawn a, in min leh silpaulin buaipui a awm tawh lo vang a, traffic tâwt vanga motor leh mihring inmalkalh nuai nuai leh intih palh rengte a bo tawh ang. Chu khawpui thar chu 'Van Jerusalem thar' êm chu ni lo mah se, vanram min tem lawktirtu, 'Vanram tla fual' tal chu a ni ang. Chutah zet chuan ṭhangthar lo awm zel turte chuan an pi leh pu, tun chhuana mite hi an tan malsawmna an lo ni tih hriaa lawmin an au tawh dawn a ni.
- PC Hmangaihzauva