TUNLAI THIL AWMZIA

Kan tunlai khawvel awmzia chu kan hre tlangpui vekin a rinawm. Media a chak tawh a, khawvel lehlama thil thlengte pawh kan hre zung zung thei tawh a ni. Hun harsa kan tawh meknate hi a tamin a rapthlak ta hle mai a. Setana hian hun tlem te chauh a nei tawh tih hriain nasa takin ṭan a la mek a ni. Trump-a a'n lal chiah khan America rama tluksanna lo nasat tawhzia chu a lang chiang hle mai. Charlie Kirk kah hlum a nih aṭangin ṭhalai tam tak zingah Pathian hnaih duhna a lo nasa ta a, harhna a thleng mek a. France ram thim tak maiah pawh tunlaiin an khawpui hrang hrangah harhna a thleng mek a ni.

Indonain khawvel a tuam a ni ber a, sorkar liante an inngur deuh reng bawk a. Middle East-ah remna zawngin tun laiin an buai hle. Pu Trump-a remruatnain Hamas leh Israel hote an inbe mek a, remna awm thei tak maw. Muslim, Kristian leh Isarel haw em emtu Muslim-te’n khawvelah roreltu leh hnehtu nih tumin hma an la nasa em em a, an inthlah pung chak nasa mai si a, khawvelah hian awm lohna ram pawh an nei tawh lo. Europe-ahte phei chuan an tam em em tawh a, sapho khu an la tam hneh thuai ang tih hlauhawm tak a ni tawh. Kan ramah ngei pawh Muslim ni serhahte chuan field hrang hrangah khumvar khuma Allah thawm a nasa hle tawh a nih hi. Rel service kan nei tawh lehnghal a, ni tin mikhual za tam tak kan hmu ta sup sup mai.

Khawvel sorkar liante chu ralthuam neih ṭhatah nasa takin an inel mek a, an ralthuam neihte hi han tipuakin han hmang ta se, khawvel pumpui chhiatna tur vek a ni mai. Indona leh innghirnghona thawm kan khawvel sorkar liante aṭangin kan hre reng a. Chutih lai karah leilung chhiatna nasa takin a thleng chamchi a, sik leh sa pawh hian awmzia a nei ta lo hle. Kan van boruaka planet upa tak tak tawhte pawh hi chhiatnain a tuam ve em ni ang tih turin scientist-te lu tihai turin chhiatna lo thleng mai tur, arsi thlawk leh kehchhiain khawvel a den mai hlauhawm hmunah kan awm mek tihte kan hre deuh reng mai a ni. Planet pakhat pawh hi kan khawvel aia a let eng emaw zata lian a ni vek a, eng zata tam nge awm lah kan hre hek lo. Planet tluklehdingawn eng emaw zat zingah khian kan khawvel hi a té ber a ni a, a lo upa ve hle tawh bawk si a, kan khawvel pawh hian chhiatna a hmachhawn mek a ni. Kan boruak siam chhuah chhe tak tak leh ralthuam siamte nen kan khawvel hi awmna tlak loh khawp a la ni thuai ang. Lirnghing na tak tak, mi za tam thihna thlentu kan chhehvel lawk lawkah kan hre reng a, tuilian leh chhiatna dangte nen.

Khawvel hmun dang chu sawi loha leng ni ta se, kan ramah ngei pawh hian tluksanna nasat tawhzia kan hria a. Ṭawngṭai mi leh mi fel tlem tê avang hian kan ram pawh hi a la him hram a ni. Ṭhalaite zinga HIV darh nasat tawhzia te, sex hmansualna tamzia te, ruihhlo ngai tamzia leh rukruk, tualthah hriat tur awm rengte hi a va rapthlak tawh em! Kristian ram intite zingah pawh heti khawpa tluksanna a nasat tawh si chuan, Pathian thinurna hi a lo thleng mai ang tih hlauhawm tak a ni ta. Pathian thinurna hi khawvel thiamna leh finnain a dâl theih leh a pumpelh theih engmah a awm si lo. Lalpa rawngbawlte hi a va har tawh em! India ramah pawh hian Hindu-te’n nasa taka ṭan lain Kristiante min nekchep zel a nih hi. Rawngbawltute zingahte inthlahdahna leh materialism lama intlansiakna a nasa ta hle a, kohhran chhungah pawh intlansiakna a nasa hle a nih hi. Khawvel hian kohhrante hi a thunun mek a, van lam kan thlir ṭha peih tawh lo. Incheina leh sanna, ropuina neih tumin kan intlansiak tawh a, thlarau lam harhna pawh hi a thleng hleithei ta rih lo.

Tluksanna leh sualna nasa takin lo pung zel mah se, keini Isua neitute hi chuan Lalpa hi hnaihin i bel tlat ang u. Khawvel hi kan kumhlunna ram tur a ni lo va, ni tin mitthi kan pung zel a. Thihna chuan mi hausa, mi thiam, mi ropui a thliar hek lo; veng tin maiah ni tin mithhi puan tur a awm reng mai a nih hi. Ṭhalai leh kum upa a thliar bawk lo va, kan ramah natna leh thihna a tam hle mai.

Kan ram ṭhalai, naupangte zingah sualna a pung nasa a, nawmchen duhna leh sum duhamna nen kan ram chu chhiatnain min tuam mek a ni. Chu'ng chu lo thleng mek mah se, keini Isua neitu tak takte hi chuan rinawm takin, hrehawm pawisa lovin, mite endawng hlau hek lovin Lalpa i hnaih zel ang u. Kan ram hian Pathian kan auh nasat a, dikna leh rinawmna nena sorkar pawh hi kan hruai a ngai. “Mi satliah tam tak ai chuan mi rinawm tlem te an hlu zawk,” Oliver Cromwell chuan a lo ti mai a. He thu hi Zo fate hian kan vawn reng a pawimawh. Sairangah rel a lo thleng tawh a, ni tin khualzin ka ngah ta em em mai. Heng kan mikhual lo zinte hi kan nun leh chetzia tala chanchin ṭha kan lo hrilh a pawimawh. Ringlo mite zuam leh ngaihnep tur hian awm lo hram ila, kan ram hi kan humhalh hle a pawimawh. Hnam bil anga inlak hrannate hi awm lo se, Mizo kan nihnaah hian inthurualin ke pen za ila, kan ṭanrual a ngai a ni.

Khawvelah hian tu mah an vul rei lo, an nuam rei hek lo, a tawpah Isua lo chu belh tur an hre lo. Mi lar pa thlaktu an awm vat a, hmelṭha pawh an chuai mai a, hmelṭha dang an lo chhuak leh a. Kan hun hmante hi hmanlai an chang zung zung mai. “Ṭhalai tu mah thi mai thei tura inngai an awm lo,” William Hazlitt chuan a lo ti a. Mahse, ṭhalai hi kan ramah an va hek em! Sir Francis Newport chuan, "Pathian leh hremhmun a awm lo tih sawi tawh suh u, a awm a, chu hmunah chuan ka tawlh lut mek a ni," a ti.

Khawvel mi ropui leh mi hmingthangte pawh hian an dam laiin Pathian hre lo mah se, an han thih dawn meuh chuan hlauvin an khur a ni. Thufing pakhat chuan, “Naktuka thi turin inbuatsaih la, kum 100 dam turin hna thawk rawh,” a ti a. Kan dam chhung chuan kan thawh a ngai a, kan ei a ngai a, mahse, Pathian hre reng chung leh amah hnaih tlat chunga kan thil tih apiang rinawm leh dik taka kan tih a pawimawh.

John Wesley kha a ṭhianpain, “Naktuk zan zanlaiah i thi ngei dawn tih hre chiang ta la, i thih hma hun chu engtin nge i hman ang?” tiin a zawt a. Ani chuan, “Tuna ka hun hman dan tur ang chiah hian ka hmang ang. Zaninah Glouchester hmunah thu ka hril ang a, naktukah chuan hma takah ka tho ang a, chawhnu lama ka thusawina tur Tewkesbury ka pan ang. Tlai lamah Martin-a te chhungkuain anmahni tlawh tura min beisei avangin ka tlawh haw nghal ang a, Martin-a titipuiin an chhungkaw ṭawngṭaina ka hmanpui ang. Chuta ṭanga in ka thleng leh chu Pathian kutah ka inhlan leh mai ang a, tui takin ka mu ang a, zingah chuan vanramah ka harh hlawl tawh mai dawn a ni,” tiin a chhang. John Wesley hi a entawntlak khawp mai. Engtik lai pawhin a hnathawh ṭhulh chuang si lovin Pathian tawk turin a inpeih reng a ni. Heng ang hi kan nun dan ni ve thei se a va duhawm em!

- Reuben Lalnunthara Hnamte