IPS hnathawh zet chu (Sorkar min dahnaah kal mai tur)
Police leadership atana buatsaih (trained) tan thuvawn hmasa ber chu thuawih–discipline a ni ang. Lord Tennyson-a hlapui chul thei lo chu, ‘Charge of the Light Brigade’–police leh sipai te changvawn a ni. PT – parade ṭul tlatna chhan pawh ‘Blind Obedience’ a ni. Ka tan IGP Andaman & Nicobar Islands, Port Blair kha ka litmus test hmasa ber a ni. Banishment to Condemned Andaman a ni mai hauh lo!
Kan thuziak hi Mizo tan a nih deuh ber avangin Bible zirtirna i tarlang hmasa ang. Hruaitu Mosia lehkhabute ang leh tirhkoh hmingthang Paula lehkhathawnah, nu leh pa thu awih tur a nihzia fiah tak leh ropui takin kan hmu. Keini Mizote’n aia upa zaha an thu awih tur tih kan telh belh.
Thuawih loh pawizia engtik lai emaw (kan hre fur ta ve ang)-a Central Home Minister berin police rual pungkhawm hmaa unlawful orders zâwm ngawt lo tura a chah, thang – kalsual result chu All India Police Strike kha! Pawi tak mai a ni. I hre reng ang u. Kei zawng ka ti lehpek ṭhin ang, Siamtu remruata IPS ka him leh ta! Mizoram Police kalsana CRPF-a dah luh (on 3 years deputation) khan earned leave-a ka kalsan Delhi-a mi ka CRPF Battalion kha dis-arm ngai, disband–nuaibo hlen ngai khawpa strike kha zuk nia le. Heng thil hmaa Surendra Nath leh Brig. GS Randhawa te Double Engine, Indira Emergency lai lehnghala fail-tirtu, Pu Ch. Chhunga leh Pu SR Vala, IAS leh Minister Pu R. Thangliana (all souls rest in peace) – ka tan triumph – virate kha, ka service himna kulhpui – LG SK Chhibber te nen ka theihnghilh ngai lo. Ka tu leh fate ka hrilh nung reng, vawiin thlengin. Mi tak takte chu! So far so good.
Ka IPS Zawnga leihlawn dim chu. Assam state cadre IPS – Shillong – Aizawl SP – UT, SP-AIGI PHQ. CRPF Deputation – IGP, Andaman & Nicobar Islands, Port Blair (1980 – 1984).
Mizote’n Andaman kan hriat dan chu, ‘Dam chhung lungin tang tur leh khai hlum nghaka tangte tlan chhuak thei hauh loa dah bo vang vangna, tuifinriat rala awm’ a ni tawp. Kei pawh CRPF-a barhluih, tuifinriat ral, hlate khuaa thawn vawn vawn nia ngaih, dik ve deuh roh bawk si chu! Lehlamah erawh police leadership atan ka litmus test paltlangna a ni. Hringnun chu hei hi. Nang, engtin?
A puallawia chen phawt hi hriatfiahna. Sava rahtlan bullut ang chite tih dan ṭha tak a ni reng, a rah bâwr ṭha lamte ral hlauhawm awm leh awm lohte an enkual hmasa thiam ang hi, zawngchhang tlak tak a ni. Kan hla ‘Hriatchianna hlu ber Isua ka ta’ tih te, ‘Enna Nunnem, thimin ka vel a bâwm… Tlemte a tawk, pên khat pawh ni mah se’ – Pu MK Gandhi pawhin a duh em emte hi a ṭha reng fo ṭhin! Century poet Rokunga’n,
A chul tawh hnu kum leh kan nunhlui te,
Rial ang an ral zamual an liam ta e,
Pialralah chauh dar ang tawng leh turin,
Zamual an liam, hnutiang hawi tawh loin
ti mah se, eternity poet Vankhama’n, ‘Aw, engah mawi tin thang dang zawng pawh hi, chul mai tura Khuanu’n a siam le!’ tia tlaizawng par a ui liam velte han ngaihtuah veng veng pawh hian, chet ṭhat hlutzia leh chet chhiat pawizia a bo chuang lo!
He ramthim kan tihah pawh hian Mizo IFS (Forests) hmasa ber Pu Lalthanzama leh a nupui (min la dampui) Pi Neihthangi hian hma tawk fêt aṭang khan hma min lo keu ênsak lehpek asin! Andaman Forest Plantation Corporation Chairman-in a ṭan a, Chief Conservator of Forests a ni zui a, a kawp zui. Hetih laiin Forest lama India ram pum lal ber chu Inspector General of Forests a ni. State/UT-ah CCF aia lal an awm ngai lo. Pu Zama, inkhaithli, pa lian ngo tak hmelṭha zet Raja fapaa ngaih, Pi Neihthangi, Mizo millionaire hausa ber fanu, nu lian zahawm tak maite nupa chu kei IGP leh ka nupui hmelṭha ve tak (Pi Neihthangi aia te deuh) leh kan fapa naupang zawk Hmingtea leh a u fapa Dika kum thum leh a chanve awrh te nen chuan ‘Mizo image’ kan zuk siamho ta a ni.
Hmahruaitu chhuanawm leh ṭangkaipui tur Assam Police kawng min keu ênsaktu Pu Biakhnuna leh a nupui Pi Biakchhungi te nupa ang kha Siamtu’n min lo dahsak hmasa leh ta khiau! 1982-a pension chhuakin min kalsan takah khan kan inngai fahrah deuh nâ a, kan lo tlangnel hman ve tawh. Hranghlui hriatreng tlak i hai lo ang u. Nau thar, RC Thanga, IFS, direct exam-a lut a lo awm zui vel leh. Nupui fel tak, graduate Muanpuii a nei a, probation zoin DFO niin Andaman an chhuahsan ve.
UT pumpui Police hotu lal ber (IGP) nih chu a nuam ve tho. IGP-in SP pakhat ho (awp) chu a hahthlak letling. Mawhphurhna sang ber ka phur kim biai tho bawk si. Thliarkar 400 lai, hmar lam Coco Islands aṭanga chhim tawp Great Nicobar thleng, Malaysia ram hmawr Sumatra Strait hawlh rawk khu kan ram chu. Pui ve riap riap deuh asin! Airport ṭha tak pahnih nei, lawng lian pahnih/pathumin Kolkata leh Chennai an kàr tawn ngar ngar, Ambassador taxi za rual vil Port Blair chu! Thliarkar mihring awm miah lohna tam tak karah ramngaw hnuai chiahpiah loha primitive tribe zalen langsar chi thum lai te, East Pakistan Bengali raltlan leh North India leh South India lam hnam tin awm hona ram ‘Mini India’ chu. A lununga chhiarin Bengali an tam ber a, Lok Sabha MP atan MR Bhakta a tling nawn reng thei. Cooperative-ah scaleman (buktu) hlui a ni a, hmuhsit nan a khingpuite’n an sawi ri nawn fo. Hruaitu fing Sardarji Nichal Singh Chaula te pawhin! He pa hi ka chungah a ṭha ve tlat. Hindi ṭawngkam ‘imandari leh brastachar’ min hriatfiahtirtu, Hitler-a struggle lehkhabu Mein Kampf ka dil hauh loha min hawhtirtu kha zuk ni leh hlauh peka le! Ka vannei ṭhin mang e aw.
Administration chuan Chief Commissioner (CC) SC Sharma, IAS neiin, Chief Secretary leh DC pakhat chiah ve ve a nei. CC chenna in chu Govt. House an ti. Thing in chhawng sang leh lianpui, a hnuai bang nei lo a ni. Secretary pali, Asst. Secretary eng emaw zat leh Pay & Accounts Officer pakhat an awm. Support staff dan pangngaiin an awm bawk.
Cellular Jail peng pathum Japan-ho bomb chhiat leh a bul hnai ram ruakah khan GB Pant Hospital leh staff quarters a awm. Damlo damdawi mamawh apiang a thlawn veka pek an ni; a ropui hle mai. Specialist pathum an nei. An surgeon specialist SP Ghose hi an chhungin kan family friend an ni. Fiji thliarkar-ah kum 3 zet an han awm tawh. He laia doctor ṭha ber a ni.
Transport leh Education te tawitêin sawi ila. South Andaman-a khua tih tham zawng zawng hi sorkar bus-in a tlawh thei vek; kawng a ṭha. Hnathawh hun hi zing dar 8 aṭanga tlai lam dar 3:30 a ni. Damdawiin kal tur leh sikul kal tur nen a hun takah an hruai thei vek a, an dah leh vek thei bawk. Primary sikul khaw tinah a awm lo. Sikul building size leh specification a inang vek, chi hnih zirtirtu pahnih ngaihna leh pakhat awmna chi a awm a. Sikul awmnaah zirtirtu in (qtrs) an sa nghal zel. An vaiin trained teacher vek!
Port Blair-ah college thar a lo awm a (affiliated to Punjab University). Heta ṭang hian Hmingtea’n BA ṭha takin 1982-ah a pass. Higher secondary school pali a awm bawk; Port Blair, Rangat, Moyabander leh Little Andaman-ah pakhat ṭheuh. Hengte hi sorkar sikul vek an ni. Port Blair-ah Roman Catholic school (HSS) pakhat Carmel School a awm bawk a, hetah hian Dika a kal ve ṭhin. Aizawla Bruce Lee lar vanglai khan back-kick ‘ne nalo woh-uah’ ve reuh ṭhin a, tuna an sikulah hian kan buaipui ve deuh laih! Ka dinhmun nen, chapo thilah an ngai a, kea inchhir an haw riau si! Kan sawifel zui leh thei hram zel.
Transport Director-ah kum hnih min dah a, ka kawp rem ṭha ve thei phian. Asst. Director fel deuh mai, Nur Hussein-a’n min thawhpui thiam em em. Chennai-ah Tamil Nadu Road Transport Corporation pahnih an enkawl dante zir pahin technician, mechanic leh welder te eng emaw zat kan la thei, prior notice pe lâwkin. Madras Neurology Institute-ah ka in check-up nghal a, AIIMS, New Delhi ai mahin an lo fair. Mi tin inang vek, a dawt tê tê line angin, bill pekna thlengin thing buk tê tê kara Woodland Restaurant open air a nuam hle mai. Ei man a tlawm si!
Mihring an tlemin an thâwl a, khawsak a awlsam bawk si a, bureaucratic administration a felfai a, crimes/criminals an tlem bawk. Sorkar hnathawk tam ber Forest Deptt. leh Police dawtah zirtirtu leh damdawi lam leh Transport lam mite an ni ber. Cellular Jail-in a râp em vangte ni tel tak maw? Mizoram anga hawihhâwm leh tlawmngai chu an ni chuang lem lo tlat. Chief Judicial Magistrate hoin asst. public prosecutor (APP) pahnih an awm, public prosecutor kan nei lo. Heti lai Judicial Administration chu heti zawng hi i ti leh mai ang.
Police Deptt. ka tihlenpui hmanhmawh, Nicobar group ram zawng zawng tan district thar, Nicobar HQ nei DC leh SP, IAS (RR) KS Mehra leh SP Vimla Mehra IPS (RR) kan nupa dah. Port Blair aṭangin bul ṭan phalsak an ni. Nicobari tam thei ang ber Police-ah dah. Armed police chi hnih–Bush Police leh Armed Police pangngai kan lak belh ve ve a, kan thuam thar ṭha bawk. Police lines office leh barrack leh family line (quarters) sak belh leh thuam ṭhat a hril tel vek. Mizoram UT hlima kan chet velna (exercise) nuam ka tih ṭhin tharthawh lehna chu. Police boats (powered) thuam ṭhat leh wireless communication uar thar – technician leh operator train belha lak belhte nen. Civil Police leh CID/SIB tihchaka inzar zau ṭul thar zel mila kaihhruaina thar – All India implication hrut ngai ang zela kal chu. Tunlaia geo-politics an tih lo inṭan chho kha. Maritime Zone-Economic, National Water & International Waters ti ta rêng rêng, kan tuipui sangha rawn man ru ta rêng rêng Thai fishermen ven; a tam teh mai asin. VVIP lo zin (ve) chhen lo ven leh chiauau fo ngai bawk karah chuan!
Security lam chu. Defence-ah Fortress Commander, Navy captain ho kha Rear Admiral Kohli-an a rawn ho ta. He upgrade ken tel chu nang leh keia hriat vek phak loh! Helicopter neih belh, surveillance aircraft ATF tam tawk darkar 12 thuak refuel ngai lo, German siam Donier Aircraft, mi 4/5 chuan (phurh) theihnaah te khan IGP ve ta meuh chu vawi 2/3 min thlawhpui ve; a ṭha teh mai asin! An helicopter tê, bang hawng veka min thlawhpui erawh tî a za duh viau mai. Kir thuai a nghahhlelh awm. An intithei ve deuh ka ti. Coast Guard full unit, an hotu commander ṭhutchilhin an lo awmzui ve ta bawk. Kan ṭangkaipui mah zawka kan thawkho ṭha.
Bombay High-a off-shore oil drilling hnungzui, tuifinriat vaukam hla lutuk loa oil exploration Andaman Sea-ah an rawn nei ve a. Oil Rig lian turu an rawn bun rup ta mai. Kei ka ni inti ho chu, an hotute’n min entir. Keini chhung pawh zah der ve leh duat taka entir kan ni. Kan hmuh leh hriatte chu!
Kan ‘In tira meikai thung dawn… Kînga sattu Sattawia… A hmin nge a hel… Inbuanah nge insualah… Keimah sanghal hriama pa.’ Ka leadership-a min tihahtu ber leh ka lungtiawitu–Rangat-a Police Firing, HSS zirlai mipa tleirawl pahnih kah hlum zet mai chu le! Republic Day-a Public Ground-a National Flag pawt pharhtu nih kan Police Inspector leh HSS Principal (lal inchuh vanga) thlentir kha a luhaithlak tak zet! Zirlai Police kap hlumtu Inspector Narayan Rao-a leh a hote kha mipuiin an huat lutuk ṭhelh dai turin Calcutta High Court leh Administration remtihnain judicial inquiry Calcutta High Court hnuaiah kan nei ta tehreng a. Ka sawi tawh angin Tezpur (Assam)-a SP charge ka lak lain Mazbat PS-ah Inspector NN Hazarika hoin Tea Garden labourer pahnih, hmeichhia ve ve an kap hlum a. Magisterial inquiry-in kan tawp a. ‘Âwm rêng = Justified’ niin, tuman service lama tuar loin kan chhuak tawh.
Tunah Andaman-a Rangat Firing-a zirlai 2 thihna Judicial Inquiry-ah Calcutta High Court top lawyer Bhola Nath Sen, Bar at Law meuh, fee sang elkhên sorkar sensoa ruai theiin Administrator lamṭang kan nei ringawt pawh kha nep lo tak a ni phawt. PS General Diary, printed form phek tin printed number lianpui nei, bu chhah tak mai, thil thleng minute by minute, step by step, sequential entry, OC (SHO) sign hnan vek pawimawhzia leh kan ukil leh lehlam ukil pawhin kan chinleh nasat ber leh zawhna tam ber leh chhanna kan sawi nual tawh kha ka sawi nawn leh e. Kan hneh leh ta zãn mai. Kan ukil, State Guest Liaison Inspector Raghubir Singh ṭangkaizia leh a ṭhianpa Inspector Rao-a ṭanpui nasat dan kha a entawn tlak a, a ngaihhlutawm. A pa ACF a ni a, Andaman pumpuiin a pate kohna ‘Gulu’ a chuai thei lo. A u hi sipai colonel a ni bawk, UP-a awm ṭhin an ni. Rangat Firing an justify leh ta. Tu service mahin a tuar lo. Ka luhai a tawp a, ka lungawi hliah hliah. Ka leadership-ah ka pass niin ka hria. A duh tan test ka ngam. Em em a?
Police Science Congress, Port Blair-a nghah BPR&D hotute’n an duh a, Delhi-ah vawi hnih min ko a, mahse, kan inbuatsaihnate ka kalsan a, Delhi Police-ah ka luhsan. An thleng ta tho, ṭha takin.
ML Kampani, IFAS a rawn LG khan primitive tribe Jarwa hote tlawh leh thilpek a khuahkhirh ta a, a finthlak hle. Thla bial emaw thlamang laiah emaw chauh a tlawh theih ta. Nature, mihring leh thilnung tinrengin kan hriatna symbol – ni leh thla. Kan lo tlawh tawhnaah Hmingtea a tel vea thla pawh a la nual. Chhungkua an nei ve tih hriat theihin chaw hmin sa kan pekte kan tawnzau pekte phelhin an dawng, lawng deck-ah an dah khawm a, an rawn dawh leh mai. Balhla hminte pawh chutiangin. Kan thilpek dang an duh ṭhin an tihte chu perek lian killi nei (iron-nel kan tih) leh coconut chang (ro) a ni. An ramri bul huan balhla an lo lak khalh phah fo! Anni lahin an ramsa roh ber sanghal an kahsak fo a, inhuat tawnna a siam. Sakhi erawh an roh lo, an ui hauh lo.
Sentinel thliarkar lian lo tê tê pahniha chengte erawh an kawlh lutuk, tlawhpawh lohin an awm.
‘Onge’ – chhungkaw 20 emaw lek chu Little Andaman Island chhak lamah plantation-te siamsakin in phirah an dah thliah. Pakhat chu Assam-type rangva in, pakhat insi renga sak chu an natural in, an duh ang chiaha sak, an luah kawp. Ration free an pe a, per head in, thla tinin Rs 75 an dawng. Sumdawng misualte bumin an awm a, zu leh ruihhlo an ti nasa, an ral chak. Thosi – malaria do theihna an nei lo. Hmeichhia an tlem zual. Naute piang chu national news a tling, international ti pawh an awm. An khaw chhungah oil lo chhuak a awm a, a hû a hâl alh theih. Rin loh takin thuneituten an ngaihsak lo!
‘Great Andamanese’ – khawingam, British hun laia police constable pension tawh Port Blair-a police quarters-ah an dah zui, la dam leh a fanu, nu te takte kan zuk hmu ve. Heng hnam hi hla lo tea ngaw karah ralmuang takin tlemte an awmho bawk. Ngaihsak taka enkawl an ni. Mak leh ta ber chu, Jarawa hnam, lawnga rawn hleuh kaite lawng deck-a hmun leh hmuna kan hmuh, saruak ngat vek kha an hrisel hmel, an vun a mâm hnûm ṭha em em vek. Thosi seh khem emaw, bawl emaw hmuh tur a awm lo! An hmeichhe pakhat hnute phei chu ‘hai–favang rah’ ang sâwl mûm ṭha tak a ni. Goa Anjuna Beach-a mingo saruak vek tho nen chuan an dang khawp mai. Hmuhnawm hlei tak!
‘Barren Island’ – Active Volcano, meikhu chiai chiai bawh deuh reng, lang dum rûn i sawi ang. Khualzin tlawh phal dan awmin 13/10/2025 Aizawl Post khan an rawn sawi zauh. Lawngin, ka tel loin Hmingtea chuan hnai takah a lo hmu tawh, hnim ro rì rè tih loh engmah a ṭo lo. Thilnung kelte an tih mai, sakhi tereuhte tlem an awm tih a ni.
Port Blair khawpui hualtu tlang mawi tak tak pahnih sawi loin ka tawp ṭêp, a theih loh tlat. A chhip thlenga car kal theih Mount Haughton sawi hmasa ila. Kawngsir mai hruizik pakhat chhung tlai kan kheh ziahna hian Port Blair khawkhing min hmuhtir thei a, airport runway hnai takin ‘durbin’ nen a bul vel mual pâwng fiah takin min hmuhtir thei.
‘Lord Mayo, Viceroy’ lungin tangte kut tuara a lo fam tawhna Mount Hariette hi a chhip zawl thlengin car a kal thei lo. A zawl zau deuh a, phaitual hnim veka khat, thing mawi lian lo chi thlan bikte an hualtir. Thing zingah meihle kung zen te te, zawng âwm tiat lek lek tualṭo a tam mai. Police Family Welfare nuho picnic pa hoin ei tur kan han buatsaihsak a, an hlim ve hle. Sangha leh arsa duh tawk kan siamsak. He tlangah hian Lord Mayo Memorial khawiah mah hmuh tur awm miah lo hi mak tak a ni!
Administration lawng lian ber leh ṭha ber Tarmugli – a hmarchhak police post hla ber East Island-a Narcondum Post chhungkuain kan zin chhuahna hmasa bera kan tlawh hi ka ât sozia sawi nan hman ṭhain ka hria. Wiser after the event. Kan nau Zampuii Huha, LTC-a lo zin a tel ve. Captain leh a hote’n Thuneitu Lal an zinpui dan pangngaiin ei tur ṭha tinreng an pai a, buai ve a ngai lo. A hla hle a, tuifawn a nasa lua lo. Post hi ngaw pik khâm kara awm a ni a, li thûk dum kula lawngleng row-boat-a inhruaikai ngai a ni. Tun hmain rifle .303 an lo thlauh pil hlen daih tawh tihte min lo hrilh. An man chawp sangha tharlâm min hmehpui. Visitor Book-ah thutawi ka ziak a, him takin Tarmugli-ah min dah lut a, kan kalsan. Lawnga zin (sea-sickness) kan rûi vek, kan tupa Dika chauh a rui ve lo. Artui full-boiled a ei a ei thei – bowl lianah an chhawp rui a, an lum kual an lum kual bawk si. Tui a lo ‘rough’ hret tawh a, White Horse an tih mai a lang sup sup. Him takin zan dar 9 velah Mayabander IB-ah kan lut thei a, a lawmawm hle. Hei hi sub-division HQ, SDO leh SDPO te ṭhut chilh a ni a, Middle Andaman leh North Andaman an awp. Karen khua awm vein chhungkaw 30 vel an awm. Tichuan, dam takin Port Blair kan thleng leh ta. Lawnga zin kan sim chuang lo. Policeman’s Story ai mahin tourist guide ziak a ang zo ta.
Lawng lian, Italian cruise ship Achille Lauro lo châwl kha sawi ve a ṭha ang. Tunlaiin Mizo nulate’n ram pawna an hnathawh châk ber pakhat a ni – chutiang cruise ship chu. Thlawhtheihna lian aiin an chei mawi nuam nasa. A chhip sang bera swimming pool awm daih mai hual vela swimsuit-a an inpho harh zuina Reclining chair leh a dang tam tak, a hnuaia cinema hall zau pui, dancing hall – ball room, chutiang vel leh ei leh inna leh rest room te, awmna cabin deluxe nuam lutuk te kha aw! Keini tan en kha a tâwk! Tawk teh se, a sei ta lua! A la kim teuh si lo!
- F. Lalremsiama, Chaltlang. 8415994340