Written by
- Dr. C.Lalrampana

Mizoram tichhetu chu tu nge ni?

Hnam tihchhiatna tih hian ram pakhat dinhmun nghet, remna leh muanna, himna, a nih loh leh a ṭhatna nasa taka nghawng thei chhiatna chi hrang hrang a kawk thei awm e. Hei hian tisa chhiatna: Indona, thilsiam chhiatna emaw, infrastructure chhiatna leh a dang tam tak a huam a ni. Chungte chu tlem thlir ila. Economic tlakchhiatna, sum leh pai lama harsatna (hyperinflation), emaw retheihna nasa tak thleng thin hi a ni. Heng bakah hian khawtlang inpumkhatna hloh, tharum thawhna thalo tak, a nih loh leh khawtlang inthenna emawte a ni thei. Tin, boruak thianghlim tihchhiatna nasa tak, boruak inthlak danglam emaw, boruak bawlhhlawh emaw ang chite thlengin a huam bawk.

Hnam tichhetu tih thumal hi chuan Soviet Union hruaitu hlui Joseph Stalin-a rorel dan kha a kawk fo thin. Stalin-a sawrkar kha a firfiak hle a, mipui tam tak man leh tihhlum an nih avangin mi maktaduai 20 vel an thi nia chhut a ni. Khatih lai khan a bik takin Ukraine ramah tampui mitthi ‘Mass Starvation’ a thleng a, agriculture lama tihluihnaa collectivization kalpui a ni. GULAGS: Labour camp hmingthang takah mi maktaduai tam tak an tang a, chutah chuan dinhmun khirh tak avangin mi tam tak an thih phah nghe nghe a ni. Purges: Stalin khan hmêlma nia a hriatte kha a tihhlum hnem hle a, politician, mi fingte leh artist-te pawh an thi hnem hle a ni. Hei vang hian history-a dictator lar ber pawl leh hmingthang ber pawl a nih phah hial a ni.

Uganda sipai lal dictator lãr tak Idi Amin (1971-1979) rorel dan tha lo leh rãwng tak bakah Iraq lal nunrawng tak Sadam Hussein (1979-2003) rorel dante kha a rapthlak hle a, khawvelin a theihnghilh thei lo.

Anni ang êm kha ni mah suh ila kan ram roreltute hi ram tihchhiatna cultural erosion: hnam nunphung emaw hlutna humhim kawngah hian an hlawhchham chiang hle niin a lang. Kan hnam nunphung Zo nun ze mawi takna, dikna, rinawmna, tlawmngaihna, huaisennate kan hloh nasa tawh hle a; kan hnam thuam leh incheina ziarang kan hloh nasa hle tawh bawk.

Political Instability: Sawrkar tlakchhiat emaw, rorelna hlawhtling lo: tih vel phei hi chu kan tlakchham lian ber a ni awm e. Kum 73 kan pal liam tawh nachungin mipui hamthatna ngaihtuah tak takna rorelna hlawhtling kan la nei thei tlat lo hi a lungchhiatthlakin a manganthlak takzet a ni. Inthlan campaign laia tuna kan CM Pu Duha thusawi dik em em chu thlir lawk teh ang: “Mizoram tichhetu chu ruling party zel an la ni. Veng tin tichhetu chu ruling party zel, contract, supply zawng zawng pawh party mi leh sate tihkhawhloh zel a la ni.”

Kan CM hlui pute–Ch. Chhunga, Brig. T. Sailo, Ladenga, Lal Thanhawla leh Zoramthanga te aia a sawi dik bik êm êm chu tuna a ṭawngkam hlu tak, a campaign auhla (slogan) ropui tak khi a ni. A sawi ang ngei khian Mizoram tichhetu chu ruling party zel an ni. Tu rorelna hnuaiah mah khan mipui hamthatna tluantling a awm lo. Eirukna, hleihneihna leh inpawngnekna hlirin Zoram hi a khat a, a titute leh bul ṭantute chu rorel lai party-te zel an ni. Tuna rorelna dik lo leh induhsakna uchuak (nepotism) kalpui mektu pawh hi rorel lai ruling party-te hi an la ni chhunzawm zel niin a lang. An insawi rinawm dan leh insawi pâwr dan kha an phak ta lo hle.

Veng tin tichhetu, ruling party unit pamham lutuk leh duham lutuk takte avangin khawtlang, veng chhung inhmangaihna leh inpumkhatna, inunauna, inngainatna, thawhhona ṭha an tichhe zo a, an tichhe mek zel bawk niin a lang. Chuvangin, kan CM-in, “Veng tin tichhetu chu puling party zel,” a tih khi a va han sawi dik tehlul êm!

“Contract, supply zawng zawng pawh party mi leh sate tihkhawhloh zel a la ni.” Hei phei hi chu a va han dik tehlul em! Ring mangkhenga khawvel deng chhuak khawpa thangkhawk rum ruma ringa ‘double amen’ pek ṭhuai ṭhuai tlak a ni. Contractor-te'n contract hna an hmuh leh thawh ve phal lohna ram, restricted tender lem, open tender lem, departmental work lem, contractor lem tamna rama siama contract hna kalphung tihkhawlohna thleng mek hi ruling party-te vang liau liau a ni mek chu a nih hi!

Supply chi hrang hrang leh Supply Department hnuaia ration buhfai supply tikhawlo zo vektu, buara ip ruak man thlenga thlahlela khawn khawmtu, mirethei buhfai chan ai pawh it ngawi ngawihtu, buhfai subsidy rate hmu liana retheihna thlen mektu leh tikhawlo mektu chu ruling party-te tho hi an la ni ta cheu niin a lang bawk.

A tawp ber atan chuan, eptu party leh Zoram khawvel mipuite hian tuna kan CM Pu Lalduhawma hi dâwt heh, dâwt bak sawi tur a nei lo, a sawi leh tur pawh dâwt bawk, ti hiala a chhe thei ang bera an puh lai hian kei chuan a dawthei mawlh lo, a sawi dik ber zawk niin ka hria a, ka fak lo thei lo a ni. A sawi ang khian Mizoram tichhe tawhtute leh tuna tichhe mektu, rorelna dik lo kalpui mektute tiam hian ruling party-te zel an lo ni. Kan Zoram hi a va’n khawngaihthlak tehlul êm! “Zoram ṭang fan fan, aw, Zoram ṭang fan fan, hun a liam hma hian” titu meuh pawh a ṭang zo tawh bik lo niin a lang.

- Dr. C. Lalrampana