Written by
- Sarahi Pa

MIZOAM GOVERNMENT AD HOC AIDED SCHOOL TEACHERS UNION (MIGASTU)TE HI TUTE NGE?

MIGASTU school member-te’n badge dum bel leh flag dum zara Dt. 28th August, 2025 aṭanga kan ram nu leh pa, kan sawrkarah, an chanvo dik tak nia an hriat an chan loh avanga lungawi lohna hun rei fe badge dum bela an lantir tawh chu ZPM party hruaitute nen an inbiak hnuah an chawl lailawk ta rih a. Sawrkar aṭanga thu lawmawm engmah a la awm loh zel chuan an lungawi lohna lantir hi chhunzawm leh an tum a ni. Zoram mipuite’n an dinhmun dik tak hriatsak turin an ngen a ni.

MIGASTU-te hi tute nge ni?

MIGASTU school-te hi middle school 48, high school 129 leh higher secondary 12 niin, zirtirtu 1,700 vel zet an ni a. Kum 20/30 kal taa khaw hrang hranga mipui mamawhna avanga din khaw hrang hrang zirna ina thawktute an ni.

Khawtlang mamawhna avanga hna dang pawh thawk thei lova an lo ui beh ve hram hram leh sawrkara an luh hun beisei chunga thawk ve hram hramte an ni hlawm. Hlawh lak tur mumal pawh nei lovin kum tam tak an lo thawk lawp lawp ṭhin a. Hna dang ṭha zawk pawh thawk thei lovin tun hun hi thlengin an vanglai hun an lo hmang ral hlawm ve ta mek a ni. Lehkhathiam tam tak an lo chher chhuak ve tawh a, an thawhpui tam takte phei chuan mual an liamsan tawh a, ṭhenkhatte lahin an kum a lo over tak si avangin ṭap chungin an inchhuahsan mawlh mawlh mek bawk.

Eng vanga lungawi lo nge an nih?

Anniho hi Govt. notification No. F.23015/7/2023-EDN/4, the 29th Sept. 2023 hmangin Dt. 01.10.2023 aṭangin provincialised status-ah hlankai tawh an ni a (Mizoram Gazette Dt. 05.10.2023, VOL-LII Aizawl, Issue No. 545). Khaw hrang hranga thawktute leh khawtlang mipui tam tak te, nu leh pa leh zirlai tam tak, an phurrit chhâwk zângkhaisak nia inhriate chu an hlimin an lawm em em a, a lawmna pawh an huaihawt mup mup reng a nih kha. He dinhmun thleng tur hian kum tam tak retheihna leh harsatna, hmuhsitna leh nuihsawhna tam tak an lo tuar tlang tawh a, an nghakhlel tawhin, an sawrkar hrawn apiangte pawh an dawrin an nawr ve nasa thei em em a ni.

Kum kal tawh lama school provincialized-te (tuna government school tam berte) phei hi chu ad hoc aided/deficit status kum nga (5) vel an nih hnuah provincialised an ni ṭhin tlangpui a. Anniho erawh hi chu kum 14 chuang zet ad hoc aided an nih hnuah chauh provincialized status pek kha an ni.

Kum khat dawn chu phûr tak leh tui takin an thawhna hmun ṭheuhah provincialised angin an bung mawlh mawlh hman tawh hlawm a. Chutih mek lai chuan tuna sawrkar thar hian anni a thawktute tawrh theihna hrang hrangte leh school awmna khua leh veng ten thil ṭha tam tak an hloh theihnate leh zirlaite leh an nu leh pate tana hamṭhatna tam tak school upgradation avanga lo awm ve thei turte chu titawp vek turin school provincialised an nih tawhna chu Chief Minister Pu Lalduhoma kaihhruai Council of Ministers meeting Dt. 18.06.2024 chuan chhuanlam eng eng emaw siam chawpin, khawngaihna leh lainatna awm miah lovin a sût (revoke) ta thut mai a. Hetiang em em hi chu sawrkar hmasaah te pawh an tih duh ngai loh, mipui vantlang tana ṭha tur sawrkar hmasate’n an lo hmachhawpte chu an chhunzawm hram hram ṭhin kha a ni a. Kum tam tak an lo nghah ve ṭang ṭang tawh an chanvo tur chu chhuh letsakin an awm leh ta thut mai a ni. Hetia upgrade an nih tawhna aṭanga an paih thla leh duh kher kha mak an ti em em a, an rilru a na ngawih ngawihin an zak em em bawk. An pawl hruaitute’n kan Education Minister Dr. Vanlalthlana an hmu ṭhin a, ani chuan rei lo teah rules fel lote tifela an dinhmun ngaia an awm leh thuai a beisei avangin an school signboard leh seal vela ‘Government’ tih an lo hmantir tawhte pawh tidanglam lo turin a lo hrilh ṭhin.

Kum khat dawn hnuah rules amendment chu an rawn tichhuak ta a, an lawm viau hman a. Mahse, an pawm theih loh tur rules thar chhe tak a rawn inzep tel ta tlat mai a. Kum tam tak an school khai dingtu an headmaster-te teacher-a tlak thlaktir vekna turte a lo tel ta mai a, hei hian an ṭhin a ṭhâwng tak zet a ni. Hei bakah hian staff dangte pawh a thara recruitment tih leh vek loh chuan Constitution Article 14 &16 kalh angin an sawi khum tel zui bawk a, pawmzam har an ti hle mai.

Hei bakah hian tun hnaiah Death cum Retirement Gratuity an neih mek pawh paihsakin an awm leh zel ta mai a. A va mak leh zel ve le. Dinhmun hniam zawka awmte lainatna nei miah lova rorelna hi engtia lo awm thei mai nge ni ta ngai le! Provincialised order an sûtsak tawh tih mah nak laiin, department danga thawkte lah engmah sawi buai lova an dah ngheh mawlh mawlh theih lai a, anni kum tam tak aided school-a lo thawk tawhte duhsakna nei miah lova an enhrang hi inhmuhsitna dik tak niin an hria a, lungawi har an ti khawp mai.

Sawrkar lakah kan lawm lo hlawm tawp bik lo

Kan sawrkar thara kan Education Minister hian an sawrkar tirh aṭangin anniho dinhmun hi ngun taka zir chiangin a insawi a. Sawrkar hmasain rules a siam fel lohte pawh school zawng zawngte’n an ṭhat tlanpui zawk theihna turin nasa takin hma a laksak tih an hotute vawi tam tak a lo hrilh tawh a, an lawm em em a, amah pawh hi an ring tawk em em a ni. Chumi tichiang tur chuan provincialisation rules amendment-ah pawh tling zo ve chiah lote tlintir theihna tur relaxation to pre-requisite siamsak an ni ta a, chumi hnuaiah chuan school enrolment-a tling lote pawh ngaihhnathiam theihna tur dan an nei tel ta a, an lawm takzet a ni.

School upgrade hi sawrkar tan kihhnawk mai nge ram hmasawnna?

Sawrkar chu mipui ta a nih angin mipui mamawh pek leh an phurrit chhawk chu sawrkar tih tur lian tak pakhat a ni. A ṭul chuan sum leh pai leh hun pawh a inseng huam tur pawh a ni. A bikin human resources development/education leh health sector-ah te hian sum insen huam a ngai lehzual a. School upgrade a nih hian a thlawnin sawrkarin sum a seng ral lo a, khawtlang leh ram hmasawnna a thlen zawk a ni tih hi mi pangngai ngaihtuahnaah chuan a chiang mai a. Mi ṭhenkhat thil thlir zau tawk lote chuan sum khawhralna ang lekah an ngai bawk mai thei e.

MNF sawrkarin khawtlang mamawhna vanga school a uprade vak hnu khan sawrkar chhunzawm lovin Congress sawrkar a rawn piang ta kha a ni a. Pu Hawla Ministry pawh khan kihhnawkah ngai lek lekin rollback kha a tum deuh zuau zuau ni khan a lang a. Amaherawhchu, vantlang mipui mamawh em em school-te an lo ni vek mai si a, a thawktute pawh rethei taka vantlang tana inseng ral vekte tho an lo ni a. Chhungkaw chawm nante an lo hmang chho ve hlawm tawh vek bawk si tih an hmuh khan rollback chu sawi loh, a hma aia dinhmun ṭha zawk turin Financial Concurrence an siamsak ta hial zawk a nih kha. Khami avang khan an hlawhte pawh tun thlengin state budget-ah telhsak vek an ni tawh a, regular takin hlawh an la chho ta zel a ni.

Provincialised school hian ṭhatna leh hlawkna tam tak a thawktute leh zirlaite mai bakah khawtlang tan a keng tel teuh a ni tih kan hriat a ngai hle mai.

1) Chhungkaw harsa leh rethei tam takte chhawk zangkhaitu a ni: Sawrkarin vantlang enkawl school-te a upgrade chhoh zel hian mipui phurrit nasa takin a chhawk zel a. Ad hoc GIA an nih hian zirtirtute hlawh (Basic+Half Allowances) sawrkarin a tumsak ta a, nu leh pate’n school fee an chawi a lo ngai tawh lo a ni. Zirtirtute pawh thlamuang takin an thawk thei ta a, school result pawhin a ṭhatpui sawt ṭhin a ni. Ad hoc GIA te provincialised an nih leh hian sawrkar kutah engkim, school ram leh building te a awm ta a. Zirtirtute pawh an kumte a lo tam tawhin an hun hlu zawng zawng school tan an lo hmang ral ve tawh a, mithiam tam tak an lo chher chhuak tawh bawk a. Kum tam tak hnua sawrkar school-a seng luha an service dinhmun ngelnghet zawka an hun tawp han hmantir pawh hi an phuin an duhsakawm em em tawh a, anmahni pawh pension kum hnaih te te an lo ni tlangpui tawh ṭhin.

2) Ṭhalaite tan employment generation ṭha tak a ni: Ṭhalaite tan eizawnna hna ṭha a sang tel teh meuh siam chhuah hi thil namai a ni lo. State hausa zawkte angin company lian te, sumdawnna lian leh leh firm leh Industry liante kan neih ve loh avangin zirtirtu hna hi kan ṭhalaite tana hna ṭha leh hlu kan chhawpchhuah theih lian ber pakhat a ni tih hi hriat a ngai a. School upgrade ruala ṭhalai mithiam tam takte’n hna nghet leh ṭha an lo hmu ṭhin hi a va ropui em!

3) Khawtlang development a kal dik thei ta: Sawrkarin school tam tak a upgrade hma kha chuan khaw hrang hrang VC ten an khaw development fund an hmuh ang angte an khaw sikul tan an hmang ral zel ṭhin a, khawtlang hruaitute lu a hai ṭhin hle a, MLA fund-te pawh school tan pawh pen a ṭul nasa ṭhin. Chutiang harsatna chu sawrkarin a chhawk zangkhai takah chuan development fund-te a nihna tur hmunah an lo hmang thei ta a, sawrkar zarah hmasawnna a takin an hmu zel thei ta a ni. Thingtlang khaw tê tak têah pawh mithiam an chhuak ta zut zut mai le.

School provincialized hi  eng nge a hlutna?

Vantlang school kal zel ad hoc GIA-te provincialised status-a hlankai a lo nih hian sawrkar tan insenso tur tam lo te a awm belh a, zirtirtu hlawh an lak kim loh tlem (half allownces) chiah pek belh a lo ngai ta a ni. Hetih lai hian sawrkar leh khawtlang tan thil hlawk tak tak a awm thei a ni.

i) School building leh school ram zawng zawngte sawrkar ta a lo ni tawh a, khawpui hmun laili tak takah leh khaw hrang hrangah hmun ṭha leh zau tak takte sawrkarin ṭangkai taka a hman theih tur ram cheng nuai tam tak man tur a lo neih belh thei ta a ni.

ii) Sum save-na: Ad hoc GIA-te hi staff indaih saa thuam an ni a, provincialised an lo nih hian a ṭul ang zelin zirtirtu indaih lohna sawrkar school-ah transfer theih an lo ni ve tawh a, zirtirtu thar lak nan a sum tam tak sen ral tur kha a veng a, sawrkar tan pawisa tam tak humna a ni.

iii) School building grant: Sawrkar aṭangin school building thar sakna tur leh thuam ṭhatna tur grant an lo dawng thei ta a, building ṭha pui pui an lo neih theih phah a ni. Hei hi khawtlang mipui tan a va hlu em.

iv) School Annual Grant/Composite Grant hrang hrangte an lo dawng ve thei ta a, tui leh electric mamawh te a thlawnin an lo dawng thei ta a, chu chuan MLA fund hmanga zirtirtu rawih leh thil dang dang buaipui tur tam tak a tibo ta bawk.

v) Minor Repair Grant: School thuam ṭhat ngai laite thuam ṭhatna tur sum an dawg ve thei tawh a, thil hlu tak a ni.

vi) Teacher training pawh sawrkar hnuaiah an dawng ve thei tawh.

vii) Zirlaite hamṭhatna eng eng emaw ṭanpuina leh hlawkna sawrkar aṭangin an dawng thei.

viii) Staff quarters: Lady/staff quarters sakna tur fund an dawng thei ta a, hei hi a thawktute mai bakah khawtlang hruaitute leh mipui tan a hlawkin a hlu em em a ni.

Heng provincialised school-te dawn theih kan sawite bakah hian hamṭhatna dang tam tak kan sawi lan loh a thawktute leh khawtlang tan a awm thei a. MIGASTU school-te hi thingtlang khaw tam takah leh khawpui veng hrang hrangah an inzar pharh a, kohhran leh khawtlang pawl hruaitu pawimawh tak tak an ni hlawm.

Zirtirtu tam takte an dinhmun tur ang pek an nih loh a, kum tam tak rahbeh an nih hian an rilru a tihnual em em a ni. Kum 5 danah school upgradation kalpui a nih tlangpui laiin, anni ho hi chu an vanduai em em a, kum 17 zet an dihmun ngaihah hian an awm tawh a ni. Beidawng rilru pu chung chuan zirtirna ṭha pek pawh a harsa hle tih kan hriatsak an duh a. Chutiang bawk chuan zirlai nu leh pa leh zirlaite ngei pawh hian an beisei ang dawng pha lova inhriain hrehawm tihna thinlung an pu lian em em a ni.

Kan sawrkar hian uprgadation revoke-na order hi sût leh se, dan fel lo neuh neuhte chu siam ṭha mai se an va lawm dawn em! A nih loh pawhin a thawktute hi a bo a bâng awm lovin khawngaihnain han en se, provincialised status-ah dah let leh thuai turin an ngenin an nghakhlel tak zet tawh a ni. Aided teacher-te hian an nu leh pa, kan sawrkar ber hnen aṭanga an beiseite an hmuh ngei theih nan theihtawp chhuaha hmalak zel an tum a, hma lakna tur kawng hrang hrang an ruahman sa bakah a ṭul ang zela ruahmanna tharte siamin, kan sawrkar hi auh ei ngei an tum tlat a ni tih hriain sawrkar pawh hian buaina lian zawk a thlen lohna turin hma laksak vat vat se a duhawm hle mai.

Chief Minister zahawm tak Pu Lalduhoma ngei pawhin Assembly session hmasa lamah khan anniho hi an upgradation chungchangah kum hnih (2) chhung kan lo zir ve phawt ang e tiin a sawi kha an la hre reng a. Tunah hian kum hnih a liam hnai ta reng mai. Khawngaihnaa rorelsak turin an ngen tak meuh a, beiseina nen kan sawrkar hmalakna an thlir mek a ni.

- Sarahi Pa