STATE UNIVERSITY CHU KHAWI-AH ZAWK MAW?
India Sorkar-in National Education Policy (NEP) 2020 a duanchhuah hnu-ah State dangte ang bawkin Mizoram chuan a sum leh pai neihin a tlin emaw, tlin lo emaw ama pual liau liau State University a din ngei ngei a lo ngai ve ta a. The Mizoram State University Act, 2025 chu Mizoram Legislative Assembly-in a pass tawh a, chutah chuan ‘The headquarters of the University shall be at Aizawl’ tih a chuang kalh a. Hemi atan hian Mizoram Sorkar pawhin chak takin hma a la mek a ni. Chutih mek laiin Lunglei lam MLA, LMC Councillor-te leh Lunglei ZPM hruaitute nawrna avangin Mizoram Chief Minister chuan ni 20.11.2025 khan High Powered Committee, Lunglei Meeting-ah Mizoram State University Headquarters chu Lunglei-a dah a nih tur thu a puang ta thut mai a. Hei hian inhnialna a chawk chhuak nasa hle a ni.
A hmasa-in University nihphung hrim hrim mipui nawlpuiin kan hriat chian leh zual nan sawi zau lawk ta ila.
1. India rama University chi hrang hrangte :
India ramah hian University hi Category hrang hranga ṭhen a ni a, chungte chu :
(a) Central University : India Sorkar-in Act of Parliament hmanga a din leh a enkawl a ni. Eg. University of Delhi, NEHU, Mizoram University, etc.
(b) State University : State Sorkar-in Act of State Legislature hmanga a din leh a enkawl a ni. Eg. University of Mumbai, University of Madras, Gauhati University, etc.
(c) Private University : Act of the State Legislature hmanga din, Private Organisation leh Society-te’n an enkawl. Eg. Amity University (Noida), Christ University (Bengaluru), Lovely Professional University (Punjab) , etc.
(d) Deemed-to-be University : Zirna in lian, changtlung leh hmingṭha sa, Central Sorkar-in "Deemed University" Status a pek te. Eg. Tata Institute of Social Sciences, Manipal Academy, Anna University, NIELIT (Aizawl), etc.
(e) Institutes of National Importance (INI) : Central Sorkar din leh enkawl, Specialized Institutes. Eg. IIM, IIT, NIT, AIIMS, etc.
Heng University chi hrang hrangte hi zirna sang china thuneitu University Grants Commission (UGC) hnuaiah an inziak lut a. UGC-in a pawmpui loh University-te chuan Degree lo pe ve pawh ni se India rama Sorkar hna reng rengah an Degree kha pawm a ni lo a ni. Tun dinhmunah UGC Recognised University hi a vaiin 1,338 a awm a. Chung zingah chuan Central University hi 56 awmin, State University 479, Deemed-to-be University 124 leh Private University 455 te an awm mek a ni. Heng University hrang hrangte hian Bachelor Degree, Master Degree, Doctorate leh Professional Course Degree chi hrang hrang an pe thei a ni.
State lian leh hausa deuhho chuan hman aṭang tawhin State University eng emaw zat an lo nei fur tawh a. Keini State tenau leh rethei deuh hian kan lo la nei lo mai mai zawk a ni.
2. University leh College inkhaidiat dan :
India Sorkar Data thar bera kan hmuh danin tun dinhmunah India ramah hian College 52,081 lawih a awm a. Heng College hrang hrangte hi State Sorkar leh Private-in an dinte niin an awmna State-a Central University emaw, State University khawi emaw berah an in-affiliate a ni. Anmahni thu-in Curriculum leh Syllabus an siam thei lo a, Degree an pe thei lo bawk. An in-affiliate-na University Curriculum leh Syllabus an ring a, Exam pawh University-in conduct-in Degree pawh University pek a ni. Central leh State University ṭhenkhat hian Constituent College an nei a, Constituent College chu a enkawlna sum leh pai leh Administration engkimah a neitu University thuhnuaiah a awm a ni. Entirnan Pachhunga University College hi Mizoram University hnuai-ah Constituent College a ni a, a enkawlna kawngah Mizoram Sorkar a inrawlh ve lo a ni.
University kan tihah hian a tlangpuiin Master Degree leh a chunglam leh Professional Course zirnate kalpui a ni a. College-ah hian a tlangpuiin Bachelor Degree (Under-Graduate Course) zirna kalpui a ni a, chutih rualin an in-affiliate-na University-in phalna a pek dan azirin Subject thlan bikah Master Degree zirna nei pawh an awm tho.
3. State University-in a ken tel tur :
NEP 2020 chuan Central University-te hi anmahni University bil zirlaite tan Academic leh Research lama insawrbing tawh turin a duh a. Tin, Affiliated College nei tawh lo tur leh Affiliated College System hrim hrim tihbo a tum a ni. Mizoram University hnuai-ah hian Affiliated College 39 leh Constituent College pakhat (PUC) an awm mek. Affiliated College tam zawk hi Mizoram Sorkar College niin Private College leh Kohhran-in an din College-te an awm bawk.
MZU hnuaia College Affiliation hi tihbo a nih tawh dawn avangin Mizoram State University din a lo ngai ta a. State University din a nih veleh heng Affiliated College zawng zawng hi MZU aṭangin Mizoram State University hnuai-ah an insawn a ngai dawn a ni. Chutih rualin MZU khuan Master zirna leh a chunglam leh Professional Course a kalpui mek khu a la kalpui zel tho ang.
Tunah hian MZU hnuaiah Academic Department hrang hrang 39 lai a awm a, chung chu School of Studies 10 hnuaiah an inṭhen darh leh a ni. MZU-in a kalpui mek Academic Department 39 ang hi Mizoram State University tharah hian hawn nghal vek tur tih a awm chuang lo a. Chutih rualin MZU hnuaia Affiliated College zawng zawng a chhawm dawn avangin heng Affiliated College-in Course hrang hrang an lo zirtir mekte erawh a kalpui chhunzawm a ngai dawn a. Chuvangin Academic Department eng emaw zat chu a function-tir nghal a ngai dawn tihna a ni.
4. School of Studies leh Academic Department inrelbawl dan :
University-ah chuan Subject hrang hrang kan tih kha Academic Department angin kalpui a ni a. Entirnan History Dept. te, English Dept. te, Botany Dept. te kha Head of Department hovin Teaching Staff leh Non-Teaching Staff-te nen Administration hran neiin Building hranah an awm vek a ni. Zirtirtute pawh Common Room zau deuha ṭhu khawm dul tawh lovin Room hrang neiin an awm vek bawk.
Subject inzul deuh Department-ho kha School of Studies pakhat hnuaiah Dean hovin an awmkhawm leh a. Dean hian Office hran neiin Non-Teaching Staff pawh an nei hrang leh vek a ni. Entirnan MZU-ah chuan School of Social Science hnuaiah Dept. of History & Ethnography, Dept. of Political Science, Dept. of Psychology, Dept. of Public Administration, Dept. of Social Work leh Dept. of Sociology te an awm a, chutiang zelin School hrang hrang hnuaiah Department hrang hrang an awm leh a ni.
MZU-ah chuan heng School khat hnuaia Department-te hi Dean Office te nen Building inhnaih deuhah an awmkhawm tlangpui.
5. University din chu a hautak em?
‘Hautak tehreng mai’ tiin chhang phawt teh ang. MZU khu 2001-a din a ni. A din tirh khan Main Campus-a Infrastructure din nan Ministry of DoNER aṭangin Rs. 25 Crore leh UGC Grant aṭangin Rs. 43.50, a vaiin Rs. 68.50 Crore hmuh a ni a. UGC khan Department hrang hrang hawn nan leh Zirtirtu Post 77 leh Non-Teaching Staff Post 77 create nan Rs. 70 Crore a approve bawk (Source : MZU Annual Report 2003-2004 & 2004-2005). Chu chu kum 20 chuang kal ta daih tawh kha a ni. Economics lama mithiamte sawi dan chuan khatih laia pawisa hlutna kha tunah hian a let 10 vel a ni tawh ang an ti. Chuti a nih chuan a chunga kan sawi Rs. 68.50 Crore leh Rs. 70 Crore khi belh leh ta ila, Rs. 138.50 Crore a ni a. Vawiin-a pawisa hlutna anga chhut chuan Rs. 1,385 Crore daih a ni. University thar din nan chutiang zat zat pawisa thehchhuak thut turin kan State sum dinhmunin a zo lo.
Khita Rs. 68.50 Crore kan tih pawh khi University din tirh, a Initial Stage-a mi chauh, Building Block ṭhenkhat sakna daih chauh a la ni. Tuna MZU Campus pumpuia Building awm zawng zawng sak nan khuan Central-in Vaibelchhe tam tak a tahtawlin a rawn pek belh a, chuvanga khutiang Campus nei thei chauh khu kan ni. Tunah hian Zirtirtu (Sr. Professor, Professor, Associate Professor leh Asst. Professor) 269 leh Non-Teaching Staff 371 (Group A Gazetted Officer 35 telin) an awm tawh a. Thawktute hlawh leh Office inrelbawlna senso hi Vaibelchhe tam tak a ni bawk. University din hautak tur zia leh State Sorkar tan a luhaithlak zia chu kan hrethiam awm e.
6. Eng vangin nge Aizawl kher?
Mizoram State University dinna tur ruangam duangtu Drafting Committee hi MNF Sorkar lai khan din a ni tawh a, ZPM Sorkar hian a chhunzawm ta zel a ni. He Committee-ah hian State Sorkar Official, MZU aiawh bakah Mizoram College Teachers’ Association (MCTA) aiawh te an tel a. State hrang hrang-in University an din dan leh an kalpui dan te an zir chiang a, kan State dinhmun leh a kaihhnawih thlir chungin uluk takin ruahmanna an lo siam a ni. Mizoram Sorkar sum dinhmun enin University Campus thar hlak din a, Teaching Staff leh Non-Teaching Staff thar hlak nena bulṭan hi kan tlin lo. Chuvangin Administrative Office (Headquarters) chu Geology & Mining Directorate Building leh Campus changtlung tak awm sa (Luangmual Mining Veng-a mi) ringin, Academic Department hrang hrang pawh School of Studies wise-in College awm sa Campus hrang hranga sem darhin, Teaching leh Non-Teaching Staff pawh a vai vaia a thar hlaka la lo-a College-a mi ring zuiin a hautak lo thei ang bera kalpui an tum a ni. Chu chu Cluster System an tih chu a ni. Tin, Administration (Non-Teaching)-ah pawh khian Department hrang hrang, Finance, Examination, Library, General Administration I, II, III, Establishment, Sports leh a dang dangte a awm a la ngai dawn a. Heng Department-ah te hian Officer eng emaw zat leh Staff eng emaw zat an awm a ngai dawn bawk a ni.
Mizoram Sorkar Higher & Technical Department Notification, dt. 10.10.2025-a kan hmuh danin School of Studies panga (5) hnuaiah Academic Department sawmpasarih (17) kalpui phawt tur a ni a. Chung School of Studies pangate chu College Campus nei ṭha sa panga-ah sem darh tur a ni. Chung zawng zawng ngaihtuah chuan Aizawl-a dah mai loh chu kawng dang a awm lo niin a lang.
MZU din tirha a sumhräwm a nat zia te, Central University ni lovin State University lo ni zawk ta se kan tlin loh tur zia te hre phâk chin chuan Mizoram Sorkar ruahmanna siam hi ṭha an ti hle. Kan sum dinhmun pawhin a phâk tâwk mai ni lovin tlin lo chung chungin kan din dawn tihna a ni.
7. Lunglei-ah ni ta se?
Lunglei lam Demand Committee-in Lunglei-a Mizoram State University dinna tura Clustered College-a hman theih ni-a an sawi ṭhenkhat hi lo thlir ta ila. DIET Lunglei hi School Education hnuaia awm a ni a, Higher & Technical Department hnuaia awm a ni lo. Mizoram Polytechnic lah hi Diploma Course zirtirna hmun a ni a, University nen inkungkaihna a nei lo. HATIM lah chu Kohhran College a ni bawk si. Heng Institution-te hi University Establishment-a hman theih an ni ngawt lo. Govt. J. Buana College lah an tawt tawh bawk si. Pukpui Engineering College erawh State University thar din turah School of Engineering & Technology dahna tura ruahman sa a ni. Chuvangin Lunglei-a State University dah dawn chuan Campus thar hlak a ngai a ni. Campus thar hlak din tur chuan Rs. 1,300 Crore chuang fe a ngai ang. State University dinna tur sum lah chu Central Sorkar-in min tumpui dawn der si lo.
Tin, kan Chief Minister khan Lunglei-a Mizoram State University dah a nih tur thu a puan khan Act pawh amend leh mai a ngaih dawn thu a sawi a. The Mizoram State University Act, 2025 hi Cluster Intensive Act ti mai ila, Cluster System tura duan a ni a. Lunglei-a Mizoram State University dah a nih chuan Campus System-a kal a ngaih dawn avangin he dan hi amend satliah pawh ni lo, a bul aṭang deuhthaw-a duan ṭhat leh vek a ngai dawn tihna a ni. A hautak khawp ang.
Aw le, khati kha chuan University nihphung hrim hrim leh Mizoram State University din tuma ruahmanna awm dan chu kan chiang tawhin a rinawm a. Mizoram Chief Minister-in Lunglei lama State University din a nih tur thu a puan hian khel zui a hlawh hle mai a. Kan State sum dinhmunin zir se la, Rs. 1,300 Crore vel tal pawh University din nan thehchhuak thei dawn sela chuan Lunglei emaw, District dangah pawh din ni se kei chuan hnialna engmah ka nei lo. A Act duangtute leh University din a nih theihna tura theihtawpa tha leh zung sengtute ngaihdan pawh a ni tho ang, Aizawl Feeling an neih ka ring lo. Aizawl khawpui tihthawl pawh a ṭul tak zet. Amaherawhchu kan dinhmun hian a zir ngang lo a, Aizawl-a dah mai hi kan tlin tawk a ni. Lunglei-a dah hi kan tlin meuh ang em? Mithiamte’n uluk taka kum thum (3) dawn zirchianna leh kan State dinhmun thlir chunga ruahmanna an lo siam hi zan khat thilthu-a her danglam buai chi a ni pawhin a lang lo. State University din hi politicise chi a ni lo, Regional Feeling neihna chi pawh a ni lo, bengsika ngaihtuahna hmanna tur chi a ni.
Chhungkaw harsa ve takin Car hlui ve tawh tak an nei a. An fapa upa zawkin, “Kan Car neihchhun hi tlemin chei ṭha ila, kan chhungkua chu min la phur ve thei ṭawk ṭawk ang,” a tih laia an fapa naupang zawkin chhungkaw harsatna hrethiam duh miah lova Car manto lei a ngen tlat ang hi kan ni ang tih ka hlau hlel lo e.
Eng nge i ngaihdan ni ve le?
- James Ramdinmawia