Written by
-B. Lalruatpuia
Vanhlimpui Rûn

Farkawn khawtlang leh chhiattawh (Entawn tlak lai nia ka hriat)

Farkawn khua hi ka pian ka seilenna ni mah se, rawlthar ka nih lai ata tawh zirna avang leh hna thil avangin kum 20 dawn chu ka awm bosan ve ta reng mai a. Masi vuakvet laia haw chang leh haw tak loh chang pawh ka nei ve ta nual mai. Chhuahsan erawh ka la chhuahsan lo va, ka permanent address pawh a la ni reng mai. Chutiang chu ni mah se, kan haw changa chhiat tawk an awmin YMA member ka nihna angin khawhar inah ka kal a ni mai a, chutiang takin ka lo chîk ngai reng reng lo mai hi a lo ni a (Kan lamhnai takte ka haw changa boral an awm loh ṭhin vang pakhat pawh a ni ta awm e). Chutia kum 20 dawn hmun hran hrana ka awm kual takah chuan Aizawl veng hrang hrang leh Shillong tlang thlengin chhiat tawhna lamah ka lang ve fo va, ka khaikhin lo thei ta lo a. A ṭha lai leh entawn tlak ka tih laite hi ka ziak dawn em maw ni tiin hun rei tak ka inkhâp a, mahni insitna avangin ka ziak lo reng a. Tun hniah Mizo Literature and Language Teachers’ Academy executive meeting kan neih ṭumin inrâlna chungchangah ‘pangpar nge pawisa’ tih kan chai hnuah ziah ngei ṭhaa ka hriat tak avangin ka han ziak ta a ni.

12th February, 2025 khan ka nu’n chatuan ram min pansan a, ani hi hun eng emaw chen damlohna khuma mua enkawl leh khawvawh vanglai taka ṭhenrual ṭhate’n min rawn menpui fo ngaiin a awm a. Hetia chhiat kan han tawh tak chiah hian Farkawn khuain chhiat tâwk chhungkua kan lo buaipui dan ka hmu fiah ta kuarh mai. Kan khaw chin dan hi hmun tam takah a tih theih tawh loh mai thei a, mahse, kan chhungkuain nasa taka kan zângkhaipui avangin veng leh khaw tam tak, ti ve ngai lo kan awm a, lo ṭangkaipui kan awm takin tih thuah leh kan khaw tih dan ṭha ka tih em avangin ka han tarlang ve duh a ni.

Pangpar

Kan khuaah chuan pangpar hi an lo inpe ngai lo va, ka nu khan pangpar pahnih a dawng a, chu pawh ka thawhna ICFAI University Mizoram Staff and Faculty Welfare lamin Aizawl aṭanga rawn chho turte a buai a buaiin an rawn thawn vang vang a lo ni a. Pakhat leh chu Tuithiang Veng, Aizawl lama ka ṭhianpa Munpuia’n a nau Khawbunga awm remchang chu Khawbung aṭang a rawn dahtir vang vang mai a, inthlahrun a na duh viau mai. Mahse, dawng tam ta lo chu a hnuah a hnawk lo va, a felfai phah viau mai. Aizawl lama khawhar in kal changa pangpar an dawn tam tak, tar dul ṭhin te hian a rei hnuah a ruk tak chuan hnawk an tih viau ka ring ṭhin a. Hetiang kan han tawh takah chuan zawh a mual mual ka nei ta a, a buaithlak an tih thu ka hre ta nual mai.

Ar

Pangpar mawi tak tak rawn dah tura ngaih ṭhenrual ṭhate’n pangpar aiah âr an rawn khai sup sup mai. Thlanmual aṭanga kan vui zo ka haw chu, zanriah tur âr awm ang ang leh lei belh ngai te a awm takin tiin archhiara kan ar la neih zat ka han en chu, ar pahnih vel awm kha an lo awm ta ṭeuh mai a. Iptepuia ar rawn ak tawk leh rawn khai a khat tawkin an indawt chho ta zut mai a. Ka nu khan ar puitling, talh rual ṭhiau 25 chuang chu a dawng ta awm e. Khualkhua aṭanga lo kal leh laina leh ṭhenrual ṭhate nen lei belh ngai miah lovin ralna ar khan hun rei tak min daih a, pawisa sen ṭeuhna tur kha nasa takin min chhâwk zângkhai ta a ni.

Mizo tlawmngaihna par

Thlanmual aṭanga kan haw khan rawngbawl kha rilru pakhatah a awm lo thei lo va, mahse, keini lam kan buai kha a ngai ta reng reng lo mai. YMA zan hun chhung zawng kha makpate leh tu leh fa mai bakah, ṭhenawm khawveng nula tlangvalte rawngbawlin an rawn che suau suau mai a, keini lam kan chet ve pawh an phal meuh lo. Section lama kan hruaitute pawh nula tlangval tlawmngaite zingah a kûl a taia rawn che an awm reng a, zing leh tlaiah rawng min rawn bawlsak vek mai a. Aizawl lam aṭanga rawn kal ka farnute khan mak an tiin, a ruk tak chuan an lawm viau chuan ka hria. Hmun tam takah chuan chhungkhat laina hnai tak takte chet hun a ni tawh a; Farkawnah erawh chuan mitthi chhungte min âwl thiamin a thlamuanthlak mai bakah, a hahthlak lai tur zawng zawng hma min rawn laksakin hah an tidam sawng sawng mai.

Lung leh thlanlung

Farkawn hian ka hriat theih tirh ata tawh a hranin YMA-in quarry a nei a, hmun tam taka thlan lai ṭan rual hi lung pu rual niin chutiang chuan bul an ṭan ṭhin a. Tun hnu hian kal dan thlak hretin, branch pathum aṭangin lung la tur bik an lo inruat tawh a. Lung late hian mi chhiat tawk an awmin an branch area azirin YMA quarry lamah nilengin hun an lo han hmang a. Thlan lung tur mai bakah, thlana rem tur zawng zawng nen hah tak maiin nitla vanvuaiin tlawmngaiin lung an la a, thim dawnah lung chu rawn phur thlengin, thlan lung tur chu kan in bul remchangah an dah a, a bak zawng, a phah tur lungpher leh lung dang chu thlanmual lamah a tuka rem awlsamna tur ber hmunah an zuk dah leh thlap a. Zanriah ei tur pawhin tihtakthlaka sawm leh nawr luih ngawng ngawng an la ngai a, a Mizo hliah hliah mai. A tukah lung late bawk kha thlanmual lamah lung a hma nia an lak rem turin an rawn thawk chhuak leh a, anni hian ni hnih tawp tlawmngaiin an tha an seng a, an hluin fak an phu hliah hliah mai. Thlan lung hi kum 2022 aṭang khan inchi 22-a hlai, ft 4-a sang, inang vekin an ruahman ta nghe nghe. Raltlan tamna khua a nih avangin an pualin thlanmual hran an siam a, hei hi an ram lama an inphum ṭhat leh duh takin tih thuah mumal takin ruahmanna an siamsak a ni. A hranin hlamzuih thlanmual an siam bawk.

Thlan lung tur pawh a tuk aṭang lung khawih thiamte’n an bungraw neih ṭha ṭha tlawmngaia rawn thawh chhuahpuiin an chher mam a, a ziak thiam ziah theih mai turin tlawmngai takin a thlawn liau liauvin min rawn chher mamsak vek mai. Kar khat hnu velah chuan lung kan tung tawh mai ṭhin a ni. Hetia lung kan tun theih mai chhan hi thlan kan sawngbawl danin a zir vang a ni a, thlan kan lai chhawng a, kuang chungah lung phekin kan khuh a, kuang chim leh tlahniam tur a awm ve tawh loh vang a ni. Kum sawm hnuah inphum thuah duhte tan a inphum thuah leh theih bawk.

Lung an peih fel hi a ziah nen a tlangpuiin kar khat vel a awh a, lung phun ti lovin ‘lung kan tung dawn’ kan ti a. A hranin lung phun hun hi chu kum a ral hnuah emaw, mahni remchan dan angin hun hi chu hman leh tho ni mah se, hetia lung kan tun dawn ni hian ṭhenrual ṭha leh laina hnai kan hrilh hriat bakah a hria hriate chhunah rawn pung khawm leh a. Chini, thingpuife, bawnghnute leh eng eng emaw kengin an rawn kal khawm leh ṭuk ṭuk mai a, kan in kawtah êm pahnih kan lo dah a, a khat ṭun mai zuk nia. Tichuan, hun reilote hnuah mi tlawmngaite avang liau liauin pawisa sen em em ngai lovin lung kan tung fel der mai. Hei hi Farkawn khuain hun rei tak ata tawh kan chin ṭhin a ni. A hrana hun hrana tih leh dawn chuan sum sen ṭeuh a ngai ngei ang le.

Puan tuamna

Ka nu khan puan tuamna a dawng hnem viau mai a, kan hriat theih chinah 70 chuang a dawng. Ka nu leh pa hi nu leh pa, pi leh pua rawn zawng kha Pathian khawngaihna zarah an awm ve diah diah a. Ani kha ṭhenrual pawl nuam ti mi, mi pawi sawi hlau tak a ni a, hlim lâm ṭhin a ni a. Mite khawngaihna a dawng nasa a, puan tuamna a dawn mai bakah, a tuamna puan dawng let ve tur kha awm hliah hliah an tam hle mai. Aizawla ama chhungte tan khan puan 10 vel bak ka hawn thla thei lo va, kan khuaa a ṭhenrual ṭhate hnenah kan sem let a, puan tuamna khan inlaichinna ṭha a siam nghetin puan tuamna hi a ṭha ka tihzual phah viau mai.

Râlna pawisa

Râlna pawisa hi a mimal thilin tarlan loh ṭha ka tizawk viau na a, kan khua bik hian sawi tawh angin ralna pawisa an ngai pawimawh viau mai hi a ṭha ka ti tak zet a. Lusun chhungte tan a zangkhai phah em mai a, lusun karah pawsa insen belh a ngaih loh em avangin i han tarlang ve hrim hrim teh ang. A ruang ni-ah khan hriat theih chinah ka pa kutah Rs 40,000 chuang a lut a, YMA zanah nghak khawl lovin a zan la laah an hlan zan tin a. Hei hi a chhan nia YMA hruaitu pakhatin min hrilh dan chuan, “Hetia a zan la laa hlan hian pawisa a tla ṭha zawk,” tiin min hrilh nghe nghe.

Thu dang

Mi chhiattâwk an awm reng rengin, mitthi chhung leh lamhnai, in hrang chang tawh phawt chu mitthi in ang chiahin khawtlang mipuite’n ruang tlak zan aṭang a hrang ṭheuhin an lenchilhin an ral leh liam liam ṭhin. Hei hian mitthi ta unau te, fa te, nu leh pa te, an inlaichin dan azirin a hrana miin râl awm a tih tawh phawt chu an ral a. Ralna pawisa fai mai bakah, an ṭhian ṭha zualte’n a hmaa kan sawi tawh ang bawk khan ára ralna thlengin an keng khawm leh liam liam ṭhin bawk. Khi-ah khi-ah, Aizawl aṭanga hla tak Farkawn, pi pu sûlhnu tam em emna khuaah chuan chhiat tawkte tan Mizo nih a nuamin a la hlu a; YMA hrulah Mizo tlawmngaihna a la vul chuk mai a ni. 


-B. Lalruatpuia, Vanhlimpui Rûn