ZOṬAWNG THU NAWI - 4

Lutuk chungchang ngawr ngawr sawi tawh teh ang. “Lutuk hi a ṭha lama hman a dik lo, a chhe lamah chauh hman tur, ‘Ka lawm lutuk’ tih chu Mizo ṭawng thiam chiang lo hman tawk vel a ni,” ti pâwl an awm a. Thla kip chhuak chanchinbu lar tak editor phei chuan, “Ka lawm lutuk tih hi lehkhathiam lo leh mi mâwl ṭawngkam a ni e,” a ti hial mai.

Doctor pakhat pawh, an sawi dan chuan, a damlote’n, “Ka pu, kan lâwm lutuk e aw,” an tih hian a ngawi mai thei ṭhin lo a, “Ka lawm lutuk tih loh tur, Mizo ṭawng dik a ni lo,” ati ziah e an ti. ‘A kuma tina Benghlâia te chhûng bawk’ tih ang deuhin, a khât mâwi tâwk hian mi ṭawng hman lâi ‘a dik lo’ tih mai chîng hi an lo lawr kum tin ṭhin a, ‘lutuk’ chu han bekbawr ve zauh chhin ang u hmiang.

Lehkhabu lehlin tlêm en phawt ang. Harmachis-a’n Cleopatra-i a atchilh ang tluk bawkin Charmion-i khan Harmachis-a kha a atchilh ve a. Harmachis-a, thi daih tawha a ngaih a la dam tih Charmion-i’n a hriatin, “A lâwm lutuk chu a ṭap zual sauh va,” lâwm lutuk avangin a ṭap a ni; Mizo ṭawng thiam lo chung chungin a lo ṭap ve a ni ber. Battle Cry-ah, “Danny chuan Kathy chu ngaih ngam zân lo leh duh lutuk siin a en vawng vawng a,” tih a ni a; hei pawh, Mizo ṭawng thiam lo ve ve an inen a ni mai. Ben Hur-ah, “Thorda rilru lâwm lutuk chu a hmai serte pawh chu a sen ṭawn ṭawn a,” tih te, “Thorda lâwm lutuk chu mittui tla phungin a han nui a,” tih te a nia; hnam dang ngang an nia, Mizo ṭawng an thiam lo hle a nih dawn hi. Hamlet-ah te hian, “Denmark ram phiar leh tawh ngai lo turin a pu hmaah chuan thu a tiam ta nghâl bawk a. Chutah a pu lawm lutuk chuan a tupa chu kum tin rangkachak tangka sawmthum pêk a tiam ta a,”tih kan hmu. Denmark mi daih daih chuan Mizo ṭawng hman dik thu a awm lo e.

Mahse, Cleopatra khi H. Kiautuma lehlin a ni a, chhut khatna chu 1977 a ni mai thei; Battle Cry pawh James Lianmawia lehlin a ni a, chhut khatna chu 1977 bawk a ang; Ben-Hur hi Dr. HK Thanglura lehlin a ni a, chhut khatna hi 1970 a ni a; Hamlet hi kan hriat angin, JF Laldailova lehlin a ni. An zavai hian Mizo ṭawng thiam lo chung chungin Sap thawnthu bu an lo letling a nih chu.

JFa Mizo ṭawng thiam lohzia han sawi zui chiam chu a nuam dawn lo hle mai; mahse, a ṭul si. R. Lalrâwna buatsaih, 1974 chho vel aṭanga JF-a love letter ziahah hetiang hi kan hmu: “Vanlalnghâka te zâra pianthar ngai kher lo pawha, hmelṭhat vâng hrim hrima Vanram kai sa tûra ka lo ngaih lei pangpar mawi lutuk hi chuan Bethlehem tlangval ngaihhnathiamna chu i dawng tho thovin ka ring,” tih te; “’Duh lêng ai ang sâmin nang ka thlang ṭhin che...Aw, ngaihzual...’ tih hi kan sa dun a. Ka duh lutuk chuan, ‘Tu phuah nge?’ ka ti ta hial a,” tih te; “Pu Sangliana chuan a Sapṭawng hriat lohvah vawi te khat mah mi la râwn ve ngai lo va. Kei erawh chuan ṭum thum ka Sapṭawng hriat loh ka zawt tawh a; nalh lutuka chiangin min lo hrilhfiah thei zel,” tih te a ni. Lal Pu JFa Mizo ṭawng lo thiam lohzia hi aw!

Awithangpa chhim lam khaw pakhata zin, amah Awi­thangpa a ni tih an hre si lo, Maubuang khua a nih vanga Awithangpa hla sa tura an phût avanga amah leh amah inphuah chhana,

Hmel hmuh loh hmel

hmuh ka nuam in ti,

Lalawithangpa chawm-

khuang bêngah min tir e;

Muvanlai tlang chawi val lâm rawh le, a tih te kha K. Zawla chuan, “An mikhual pa chu Awithangpa ngei a lo ni zawk tih an hriat chuan, ‘Hnung lama sa barh’ ang mai an ni ta a, an hlim lutuk chu an phâwklêk a, Lenchungho ngaihzawng hmu ang maiin eng emaw an ti ta heuh hoh hlawm mai a ni,” ta ti a. A leh­kha­bu hi 1964-a chhuah a ni.

Zikpuii Pâin, “Hei hi chu ka masterpiece tura ka ngaih a ni,” a tih, Nunna Kawngṭhuam Puiah tihah te hian ‘lutuk’ hi a va tam em ve aw! “Kawng tluanin kan zai a, kan zai tui lutuk leh mawi lutuk chu ka ngaih a ṭha thei lo a,” tih te; “Shillong dawra pin mawi ka hmuh nalh ber leh hmeichhe savun ipte nalh ras lutuk ka lei chu ka fun a,” tih te; “Awi, kei zawng a nalh lutuk u Chhuan, ka lawm lutuk!” tih te; “Phal lutuk!” tih te; “Mi a chhang thiam lutuk chu ka hrilh a hai zawk a,” tih te; “I ṭha lutuk Ngurte,” tih te; “Ka lawm lutuk chu a rukin ka ṭap a, Pathian hnenah lawmthu ka sawi a,” tih te hi Zikpuii Pa-in a thawnthu phuaha a ṭawngkam hman te a ni hlawm.

James Dokhuma chuan Rinawmin-ah, “I ti lawmawm lutuk ṭhin,” a ti a; hei hi 1970 chhuak a niin a lang. L. Biak­liana pawhin Hawilopari-ah, “Zêma lâwm lutuk chuan chhân ngaihna a hre mang lo a,” tih te; “A lâwm lutuk chuan a thingpui bel te chu a thlauh palh a,” tih te; “A hlim lutuk chuan a han bih hnai deuh va,” tih te; “Chhana leh Liana hlim lutuk ṭe chel chul...,” tih te; “...a lawm lutuk a,” tih te a hmang mawlh mawlh mai a, a inthlahrung lêm lo a; 1936-a a ziah a ni mai thei. Lalzuia Colney chuan Lal Hlau Lo ṭhi-ah (1993), “Ka lawm lutuk chu ka ṭap zawih zawih mai a,” a ti a; L. Kailuia Sailo-in Pu Tawma In-ah, “An lawm lutuk chu an mittui a tla zawih zawih mai a,” a ti ve leh a. Pu Tawma In hi eng tika lehlin nge ni ang aw, 2013 reprint thuhmahruaiah hian, “Hun rei tak hnu, kum 1952-ah khan a lettu hian Welsh Mission Bookroom phalnain a chhuah nawn ve leh a,” an ti chauh mai a, a rei ve tawh thawkhat ang.

Lalzuithanga chuan Phira leh Ngurthanpari-ah, “Ngurthanpari nu lawm lutuk chu a tho thut a,” a ti bawk a. Lalzuithanga hi kum 34 mi niin 1950-ah a thi a; a thawnthu ziah hun lai chu 1950 hma lam a nih ngei ngei a ngai. Eng pawh ni se, an zavai hian Mizo ṭawng an thiam vak lo a; mahse, an zak lem lo. Mizo ṭawng thiam loh hi a lo zahthlak vak loh a nih dawn hi.

- Rempuia R. Lûtmâng