Written by
Rohmingthanga Ralte Asst.Professor
Dept.of Mizo Govt. Aizawl North College
PATEA LAL PIAN HUN PANGPAR
Hripui avangin khawvel dapin kan buai a. Chutih mek laiin, kan chak lakna kawngpui chu thlangkawrvai hovin an lo dang ping leh rawl nen, kawng dan pinte han hlip leh mah se kumin zet zawng Mizorama Mizote tan harsatna a thuah hnih hle mai. Kum dang angin kan rilru leh ngaihtuahnate pawn Bethlehem lam a la hawi hlei thei lo niin a lang. Chutih rual chuan A pian ni a lo hnai zel ang a, hripui karah pawh mahni hmun aṭang ṭheuhin kan phak tawkin, rinin thlain Bethlehem mual lam chu kan kai lehna tho tur a nih a rinawm a. Kan thupui hi Lal thar pianchampha phak lam hawi leh, hripui karah kan ngaihtuahnate a zangkhai zawk nan tiin kan han ziak ve leh thawr a ni e.
Patea’n, Mizote tan Krismas hla ṭha tak tak min phuahsak hi tam lem lo mah se, a hlut zualna em em mai chu a hlaah hian Mizo nunphung leh chin dan thui tak a lang tel ṭhin a. R.L Thanmawia chuan Patea Krismas hla chungchang tihian a sawi a, “Krismas hla a phuahte hi a ṭha hlawm hle. Mizo rilru leh lunglenna phawk chhuak zawngin a phuah chhuak thiam a. Zan tina se huanga sial khalh lut a, tuk tin sekawtrawlh hawng ṭhin Mizo rilruah chuan:
Eden kawngkhar an hawng leh ta,
Lut rú Zion khua a var leh ta.
han tih te hi a chiang em em a ni,” tiin (Lalthangliana 33). Patea kha khitah khawchhak kila Khawbung pa a ni a. Ani khuavelah khan khuarel thilin thui takin ro a relsak a. A Krismas hla nalh em em 'Lal pian hun pangpar a vul leh ta' tih pawh hi a chhar chhuahna chu khuarel thil, thingpar chi pakhat ‘Tlaizawng’ aṭangin a ni a. B.Lalthangliana’n chuan he hla hi, Patea Pathian thu hrila Thekte khua a zin ṭum a, ni tlak dawn ruaia Thekte khawchhak lam Lurh tlang lam pèr ni tla tur hian a chhun fuh em em leh Tlaizawng par vul chuk mai a hmuh kaikawpa a phuah niin a sawi a. Pu Thanga kaiṭen a ke vei lama rap chungin, “Heng thingte hian ram an va mawi em! Lal pian hun timawitu an ni, lung a va leng ve aw,” ti vawng vawng pahin:
Lal pian hun pangpar a vul leh ta,
Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve;
Van hnuai mi hril Bethlehem tlang chungah,
Rinin thlain mi an thlawk kai.
tiin hla ngainatawm, Krismas hmuah tinuamtu hla hi a phuah ta a ni,” tiin a sawi (20).
B.Lalthangliana chuan, he hla a chharchhuahna (imagery) hi Tlaizawng a nihzia sawiin, mi ṭhenkhatin Tlangsam (pholeng) a phuahna emaw an ti chawk a tiin, a dik loh dan a sawi zui a. Pu Thangliana thusawi hi a dik tho nain, han hnial duhna ka nei a. Tlaizawng hi khawchhak lamah a tamin, a tualṭona hmun pawh a nih hmel a. Khawthlang pa chuan, Tlaizawng parin khawchhak pa a khawih dan an hriatthiampui pha kher lo ang. Chuvangin an khuavel a, Masi dawna par thei chi thing leh hnim chi eng pawh chu Lal pian hun pangpar lo ti ve ta mai se, he hla huapzauna (universality) hi a tichiang lehzual ngeiin a rinawm. Patea hla chharchhuahna hrim hrim chu B.Lalthangliana thusawi kan lak chhuah aṭang khian a chiang tho nain, duhthawhna vangin kan han belh a ni e. Siamkima chuan Patea hla Lal pian hun pangpar a vul leh ta tih hi, “Krismas hlaa Tlaizawng par lan hmasakna ber leh, Mizo rilrua Tlaizawng par leh Krismas a lan kawp ṭanna a lo ni ta a ni,” (Zalenna 132) tiin a lo sawi tawh nghe nghe.
Patea chuan Tlaizawng par chu Lal pian hun lo thleng tur chhinchhiahna (symbol) atan a hmang a. Tlaizawng thing hi Zo bawm thing niin, khawchhak lam leh hmun zo lamah a tam deuh ber a. Thlasik hun inṭan chhoh lai hi a par ṭan hun a ni. Thlasik a zawh chuan a parte pawh chuaiin, kumtluanin thing pangngai, par ngai lo ang chi niawm ve rengin, a hnahte nen an hring ve hlap ṭhin. Tlaizawng hi, tunah chuan thiamna sang zel avangte’n, a tualṭona khawchhak lamah kher lo pawh hmuh tur erawh a tam ta viau thung mai.
A hla chang hmasa berah chuan, Krismas lo thlen hnaih tawh dan, lunglenna leh khawharna, hringnuna a kalkawp tlat dan chu thiam em em maiin a pho chhuak a.
Lal pian hun pangpar a vul leh ta,
Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve;
Van hnuai mi hril Bethlehem tlang chungah,
Rinin thlain mi an thlawk kai. (1-4)
Mizoramah chanchinṭha, kum 1894-a, a rawn luh hnu aṭang kha chuan zawi zawiin Mizote hian Kristian sakhua an vuanin, sakhaw thar zuitu chu an tam chhoh tial tial a. Sakhaw hlui kalsanin, sakhaw thar Kristian sakhua chu sakhaw pui bera neih a nih tak avangin, Kristian sakhaw rinna leh kalphung chu zawm ber a ni ta. Chu'ng ang thilte chu Patea hlaah hian kan hmu chiang em em a.
Chang hnihnaah phei chuan Bethlehem tlangpui chu a ngaih vawng vawng thu a au chhuahpui a. Bethlehem hmun chu Lal Isua pianna hmun a nih avangin, chu lai hmun leh a vela khuarel thil, khuanu kutchhuak thleng mai chuan a lung a tileng em em mai a. Rinna aṭangin Bethlehem hmun leh Puanvawrh kham, ni tlain a chhun no nghial mai chu an suihzawm a:
Ngaih a na e, Bethlehem tlangpui
Tlai ni tla eng lenkawl a khum riai e;
Bawng in tlawmah ka Lal riangvai tak saw,
A chun riang Mari'n a chawi e. (9-11)
December ni 25 chu Lal Isua pian ni atana Kristiante'n an serh a ni a. Mizoramah thlasik hun lai a ni a. Thlasik a rawn thâwt ṭan aṭangin, Tlaizawngte'n par an rawn chhuah ṭan ve a. Lal pian hun lo hmuah nan, mawi eltiangin par an rawn chhuah ve niawm ang maiin an rawn par no hlep hlep a. Kum khatah vawi khat, kum tawp lama thleng ṭhin Krismas chu, dam chhung khawsak mangan buaina avangin, mi tam tak thinlungah chuan a lo muhil leh tawh ṭhin a. Mahse, Tlaizawng par mawi tak a rawn vul leh meuh chuan mite thinlung lo muhil tawh chu kaih thawhin a awm leh ta ṭhin a. Lal Isua pianna, Israel rama Bethlehem hmun lam chu mi-te thinlung chuan a hawi leh ta ṭhup mai ṭhin chu a nih hi. Tlema thlarau mi leh mi hlim ṭhenkhatte phei chu Mizoram aṭanga hmun hla taka awm, Bethlehem tlang leh a velte chuan an lung a len zual nasa ṭhin a. An rilru leh ngaituahna zawng zawng pawh a pianna hmuna awm ve tak tak ang maiin an inngai ṭhin a nih hi.
A chang hnihnaa Khawbung khaw ram chhunga mi Puanvawrh khâm, ni tlain a chhun lai Patea’n a rawn tarlan ‘Tlai ni tla eng lenkawl a khum riai e’ tih; khuarel mawina, thiam taka a suihfin dan hi mi ṭhenkhat tan hriatthiam a har deuh a ni awm e. B. Lalthangliana chuan ti hian a sawi a.
Ngaih a na e, Bethlehem tlangpui
Tlai ni tla eng lenkawl a khum riai e;
tiin chang 2-naah a chham chhuak a, he lai hi hriatthiam a har deuh mai thei a. Khawbung khawchhak lamah Puanvawrh tlang a awm a, a sang ve viau a. Tlai ni tla tur hian a chhun fuh thei hle a. Chung hunah chuan tlang thlur sunga inkhawh chu a pang leh lam ni-in a chhun en laiin a pang leh lam chu a hlim thluah thung a, a mawi em em a. Chu chu Khawbung Pastor hlun Langa’n a hmuh ve chuan, “Tun hma Sailam khuaa ka awm lai chuan Patea’n, ‘Tlai ni tla eng lenkawl a khum riai e’ a tih hi ka hrethiam ṭhin lo a, tunah zawng ka hrethiam ve ta,” a ti hial a ni (Patea leh Damhauhva 21).
C. Lalsiamthanga chuan he lai tlara Patea themthiamzia, a hla thu chheh mawi dan leh tehkhinna a hman thiamzia tihian a sawi ve thung a:
Bethlehem chu Chhandamtu Isua pianna khua a nih avangin Patea chuan a thinlung hmun sang lai takah, vanram leh chumi buatsaihtu aia hniam chuang loin a dah a; chuvang chuan mawina tinreng bela chawimawi a duh a; chumi tih nan chuan tlaitla eng mawina hi a thlang chhuak nalh a. Chutichuan, tlaitla eng mawi, Khawbung Puanvawrh tlang vela mawi zuala lang chu Bethlehem chei mawina'na hmangin, mihringin kan inhmeh zawng tak lukhum kan khum kan mawipui angin a khumin a khumtir niin a lang. Chutia a tih thiam bik avang chuan, he hla satu apiang chuan tlaitla eng mawina hi Bethlehem tlanga mitthlaa zamtirin lung kan tileng a, kan zai tui phah ṭhin a ni lo’m ni? Khawvel finna leh thiamna hmangin tlaitla eng mawina hi Bethlehem tlangah zamtir reng tum ta ila, a theih loh a nih loh pawhin a hautak hle ta ve ang. Mahse ani hi chuan ṭawngkam tlem te hmangin, he hla sak hun apianga lang thei turin a sawn dáwrh mai a ni. Chu chu a lawm hla phuah thiamte ropui bikna chu (Zawlzawng 92, 93).
A chang thumnaah chuan Lal Isua thiha thawh lehna, Mizote kristian kan nih hnua kan sakhaw vawn thar, Kristian sakhua chungchang leh Kristiante tan chuan vanram chu kan tum ram leh kan pan mek, thih hnu lama kan kalna tur a nihzia sawiin. Kristian sakhaw rindan chu, he lai changah hian a tawi tein a sawifiah thiam hle bawk tih kan hmu thei awm e.
Bethlehem Arsi a eng leh ta,
Eden thlan kawngkhar chhung a rawn chhun eng;
Harhin tho r’u, Eden khua a var ta,
Kan tum ram chu i pan zel ang. (12-15)
Hetah hian, a hla mil tura Patea’n hmehbel tehkhinna (metaphor) a hman thiamzia a lang a. Lal Isua tehkhin nan Bethlehem Arsi chu hmangin, a eng leh ta a tih chuan Isua thiha a thawhlehna pawh a tichiang viau awm e. Chu Bethlehem arsi eng chuan sual avanga tlu tawh hringmite tan, tlanna duhawm rawn kengin, Pathian leh hringmite inkar chu siamṭhata awmin, a hnen kan thlen theihna turin, hma lam pan a ṭulzia pawh a tarlang thiam hle.
A chang tawp berah chuan pangpar mai ni lo, tlangte chu a vulin a lo vul ta. Thil duhawm leh mawi lam sawi nan, tehkhin nan hian khuarel thil, khuanu duansa a hman thiamzia pawh a rawn lang nawn leh a.
A va mawi em! Lalna ram thing chu,
Kan tan Bethlehem tlang a lo vul ta;
Hmanah pi leh puten an hmuh phak loh,
Saron par tlanin kan leng e. (16-19)
Lalna ram thing chu metaphora a hman rual chiahin, symbol-ah pawh a pawm theih a. Isua thihna thing Kross sawi nan, Lalna ram thing tih a hmang hi a inhmeh hle a. Thihna leh tlanna avangin, pangpar huana pangpar vul vang lai, mawi em em ang maiin Bethlehem tlang chu a vultir a. Tlang a vul theih loh dan chu mi tinin kan hre vek ang. Mahse, tlanna avangin Isua pianna hmun lo mawizia leh hlutzia, khuarel thil hmanga tehkhinna siamin a phuah chhuak ta a ni.
Siamkima’n he lai chang a sawi dan hi han dah leh ila, “Krismas hi Mizote hriat phak lohva lo la awm chu ni ta se, Patea pawh hi Rih Dil ram lam thlir ve ṭhin tur a ni. Amaherawhchu a hun laiah pawh Mizote tan ‘Bethlehem tlang a lo vul’ tak avangin, Krismas lo thlen avanga Mizote nihlawhzia leh chan ṭhat tâkzia hi hlaa chawiin... Hei aia sawi nawm lehzual ngaihna hi mihring ṭawngah chuan a awm tawh lo. Hei hi kan Mizo Krismas hlain a chim san lai ber a ni bawk,” (Zalenna 133) tiin uar takin a lo sawi tawh nghe nghe.
Sakhaw hluiah khan thih hnu piah lam an rin dan chu, dam laia thil tih ṭhat leh hausaknain a hril nasa hle a. Mi rethei leh chhumchhiate tan thih hnu piah lamah khan nawmsakna vak a awm chuang lo a nih kha. Chung, pi leh pute rindan hlui aṭanga chhuiin, Kristian sakhuaah chuan Pathian thu awiha rin bawk chuan thih hnu piah lamah nawmna a awmzia, khawvela hausak leh retheihnain engmah awmzia a neih tawh loh thu pawh he lai changah hian a sawi thiam hle. Pi leh pute, Lal Isua chanchin, chanchin ṭha hre ve hman loa, liam tate a'n ngaihtuah let vang vang a. Vanduai a tiin, a vanneihzia pawh inhre nghalin. Isua tehkhinna'n saron par hmangin, Isua tlanna avanga mi tam tak hlimna leh lawmna, hmanlai hun anga hlau reng renga hun hman a ngaih tawh lohzia pawh tawi tein a sawi fiah thiam hle.
He hlaa thilsiam (nature), khuarel thil tehkhin nana a hmante hi mi tam takin hmu ve fo ṭhin mah se, a mawina leh ropuinate, Pathian kutchhuak an nihziate an hmu ve thiam ngai lo a, an hrethiam ve hek lo niin a lang. Mahse, Patea chuan Siamtu ropuina sawi chhuahna’n, a thil siamte chu mawi takin a hmang thiam bik hlauh si a.
Chutiang zelin Krismas min chei hrinsaktu pawh Patea bawk a ni. Krismas hun hi kan tana Pathian Fapa kan sual tlan tura mihringa a rawn pianna champha a ni a, a ropui tehlul nen hian khawvel rawng a kai nasa ta hle. Sumdawngte tana sumdawn runpui hun a ni ta ber a; Krismas hunpuiah ngei pawh hian lunglen a inzep tel thei ta lo. Patea erawh chuan sumdawnna bungraw thleng thar ni lo. Lalpa thilsiam ropui tak Tlaizawng par aṭangin Krismas hunpui a hmuak a. Lurh tlang leh a vel ramngaw no nghual te, a tlang pera Tlaizawng par vul chúkte chu chung lam sana-in Lal pian hun a rawn puanna nia ngaiin heti hian a phuah a ni:
Lal pian hun pangpar a vul leh ta,
Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve;
Van hnuai mi hril Bethlehem tlang chungah,
Rinin thlain mi an thlawk kai. (1-4)
Sapho lunglengin ‘Blue Christmas’ an tih loh leh ‘White Christmas’ te an ti a; Patea erawh chuan ‘Green Christmas’ min hmantir leh ṭhin. Patea hmuh ang hi hmu ve hlawm mah ila, Patea chan ang ecology thlaraua chhun khah ni hlawm ila, khâm panga hnim par mal ngawt pawh hi Krismas hman nawmpui tham a tling awm a sin (Rawse 47).
Patea hian hla sawmnga panga a phuah a, a hla phuahte hi a tlangpuia sawi dawn chuan lunglen khawharna hla (lengkawm hla) lam a pawl vek a tih theih ang a. Krismas hla hi panga phuahin, heng a Krismas hla phuahte hi Kristian Hla Bu-ah sengluh vek an ni a. Bible hnu hma chu lang mah se hnam dang hla thluk leh lehlin a pawlh buai miah loh hlate an ni hlawm a. Patea tel lo hian Zofate hian Krismas kan hmang thei lo a, hunpui a lo thlen hnaih chuan kumtluana ri ngai tawh mang lo a hlate chu rawn ri thar lehin, Mizote masi hmuah tinuamtu ber a ni, Mizote tan a masi hla phuahte hi a hlu em em reng ang!
Works Cited :
Khawlhring, Siamkima. Zalenna Ram. Aizawl: M.C. Lalrinthanga, 2002. Print.
Lalthangliana, B. Patea leh Damhauhva Hnuhma. Aizawl: Mizoram Publication Board, 2005. Print.
Lalsiamthanga, C. Zawlzawng: Kutchhuak Duhthlan Thun Khawm Bu Khatna.. Champhai Vengthlang: Author, 2013. Print.
Mizo Hlakungpui Mual Committee & Khawbung Welfare Committee. Patea Hlate Zirchianna: Seminar papers. Aizawl: Gilzom offset, 2017. Print.
Thanmawia, R.L. Chuailo Bu 1-na. Aizawl: Author. 2011. Print.