Written by
M. Lalruatfeli
Zohmingliani, Teressa Lalrinengi Research Scholars, Geology Department, MZU Contact: 9615601638

Tlawng lui Tuikuang (catchment area) Leilung Zirchianna

Mizorama lui ṭangkai berte zinga mi Tlawng lui hi Lunglei Zobawk bul Sairep tlang (Tuipui zawl aia 1540m a sang) aṭang rawn luang ṭanin Mizoram hi Bairabi khaw bulah a chhuah san a, a lui sei zawng hi 185.50 km nia hriat a ni. A luan kawngah hian Mizorama district 5 hrutin district ramri atan hman a ni deuh zel.

A leilung (Geology): Tlawng tuikuang (catchment) leilungah hian lung chi hnih langsar tak tak a awm a. Pakhat chu lungno chi (shale) a ni. Heng lungno chite hi an upat dan a zirin chi hnihah an ṭhen leh a. Lung chi khat zawk hi lung chang - rawra leh lung rem atana kan hman ṭhin ang hi a ni.

Lui tuiin a han hrutin lung chang chi aṭang hian balu a lo insiam ṭhin a, lung no aṭang hi chuan tlak lei a insiam ṭhin thung. Lungno awm tamnaah pawh hian a hlanga awm bik lovin lung changten an pawlh ve tho ṭhin bawk. Tlawng lui leh a kam leh a fintu lui dang kamah te hian ṭiau lung, balu leh tlak leite an awm ṭhin a, heng hi leilung zirna lamah chuan lung la tla muk lo (unconsolidated sediments) tiin an sawi ṭhin.

Tlawng catchment area chhungah hian lei khi chat che (fault confirmed) leh a che nia rin (fault inferred) bakah lei khi ni si che zui lem lo (fracture) eng emaw zat an awm a. Heng hi tuihna insiamna pawimawh tak an ni.

A ram pian hmang (Geomor­phology): Tlawng lui tuikuang hi tlang sang tak tak aṭanga phai ruam hniam tak takten a siam a ni a. He’ng ram hmel hmang leh pian phung (Geomorphology) hi leilung zirnaah chuan tlang sang chin (Highly dissected structural hill), a lai hawl (Moderately dissected structural hill), tlang bul ṭhut, tlang pang awih vak lo chin (Less dissected structural hill) leh lui ruam (Valley fill and flood plain) ah te an ṭhen hrang ṭhin a ni.

A ram awih dan (Slope): Tlawng tuikuang chhungah hian ruam rai ṭha tak tak an awm laiin kham ko sang leh awih tak takte pawh an awm a. A ram awih dan chi hrang hrang hetiang hian chhut chhuah a ni.

Tlawng fintu: Lunglei district chhunga Tlawng fintu lui te zinga pawimawh zual deuhte chu Chawm lui, Selin lui, Thingva lui, Arbawh lui, Saipui lui, Hmawngva lui, Chite lui, Kaikuang lui leh Tuitu luite an ni a. Serchhip district aṭangin Tuihnial lui leh Lik lui ten an fin.

Aizawl district aṭanga Tlawng fintu lar deuh te chu - Tuisik lui, Zawngkawt lui, Lau lui, Changte lui, Setlak lui, Serlui, Tuithum lui, Tuikual lui, Kurung lui, Dur lui leh Sairang lui te an ni.

Mamit district chhung aṭang hian Thosibawk lui, Phun lui, Chal lui, Tan lui, Phun lui, Reiek lui, Tuisen lui, Tuichhun lui, Vaipuanpho, Dialdawk lui, Saiphai lui, Tuisek lui, Nghalvom lui, Chiahpui, Lengpui lui, Lunghmul lui, Chuanchung lui, Tut leh Teirei ten an fin bawk.

Kolasib district aṭang chuan Tuitun, Tuikual, Khuailui, Meidum lui, Damdiai, Damdiaithlangta lui , Kutbul lui, Tuichhuahen lui, Chhimluang lui, Vankhuma lui leh Chengkawl lui ten an fin. Tlawng leh a fintu luite hian an kam velah buh leh thlai thar theihna tura hmun zawl leh lei ṭha awmna an nei ṭhin nghe nghe.

Tuihna atana leilung pawimawh:

Mizoramah hian ruah tui hi kan tui hmuhna hnar a ni a. Ruah a lo surin, ruah tui chu lei lamah a lo tla a, ngaw leh thing hmunah chuan thing hnahten ruah chu an lo dawng a, thingkung leh thil dang zamte rawn zawh thlain lei hnuaiah muang changin lei chung lang kua/awng aṭangin lei hnuai lung tui pai thei (aquifer)-ah an zuk lut ta ṭhin a. Chu'ng Aquifer aṭang chuan tlem tlemin a lo luang chhuak leh ṭhin a, chu chu tuihna kan tih hi a ni.

Tuihna a insiam reng rengin tui chu lei chhung tui (ground water)-ah a chang phawt ṭhin a nih chu! Aquifer aṭanga hman ṭangkai theih tura tui lo luang chhuak tur hian a luan chhuah chak dan tawkte a awm a. A lo chhuah chak lutuk chuan a kang chat vat ṭhin a, heng hi tui tai kan tih ang hi an ni. A lo chhuah muan lutuk erawh chuan a leilungin tui tam tak pai mah se hman tham a lo chhuak thei lo. Chuvangin a tawk chiaha a lo chhuah a ngai. Hetianga a tawk chiaha tui lo luang chhuah theihna leilung hi a a tam lo ṭhin a, a hluin vawn him an ṭul reng a ni.

Tlawng tuikuang chhunga ramngaw humhalh ringawt hian Tlawng hi a chhan zo tawh lo mai thei a. Ruah tui lo tla kal ral tur khawl khawmna tur khur laih a ngai tawh hial awm e. Hetianga hma la tur chuan a ram awih dan (slope) kan hriat chian a ngai a. Chumi rem chuan khur laih dan kan ruahman thei dawn a ni. Mizoram bik atan tui khawlna khur laih dan hetiang hian kan duang chhuak a -

Tlawng lui tui humhalh leh a hna tipung tur chuan a fintu luite hi kan hriat chian an pawimawh a. Heng luia tui tam dan leh kang chah dan te kan hriat a ngai. Tlawng tui tipung turin amah rawn fintu luiah te hian tui khawlna lam tuikhuah ang chi heng- check dam te, gabion te, weir te siam a ṭul thei a. Ram leilunga innghat hmasawnna ruhrel siam dawna leilung zir chianna (geological investigation) a pawimawh ang tho hian kan rama lui kan enkawl leh tih changtlunna atan a chheh vel leilung zir chianna neih phawt a, chumi a zira hmalak a ṭha ang.

Thubelh: Field work leh GIS hmangin zir chianna hi neih a ni. A ṭul anga min puitu Dr F. Lalbiakmawia, Asst. Hydrogeologist, PHE Department, Mizoram chungah kan lawm hle.

- M. Lalruatfeli, Zohmingliani, Teressa Lalrinengi Research Scholars, Geology Department, MZU Contact: 9615601638