Written by
Mahmuaka Chhakchhuak

A PHENA THIL AWM

John F. Kennedy chuan Jan 20, 1961 atanga Nov. 22, 1963 chhunga US President 35-na nia ram hruaitu ber a nih chhung rei lo teah khan nasa takin hna a thawk hman a. Kum thum chhung vel chauh President dinhmun a luah chhungah khan America mipuite tana hriatreng tlak thil ṭha tak tak a ti hman bawk a ni. Chu'ng a hnathawh zinga pawimawh ber pakhat chu Politician phena awm reng ṭhin Syndicate ho chhutchhiat a tum kha a niin; kum 1963-a kahhlum a nih chhan pawh kha a ni ngei e chu tih ngam ni chiah lo mah se la, heng mi ho rawih hi nia rinna lian tak neih a ni.

Syndicate ho hi Major League emaw Underworld emaw Mafia tiin emaw an sawi bawk ṭhin a, langsar taka che an nih si loh avangin an hming pawh hi sawi dan chi hrang hrang a awm bawk ṭhin. Kum 1920 daih tawhah khan USA-ah chuan an Constitution siamṭhat vawi 18-na hmangin ram pumah zu khap a ni a, amaherawhchu khap ni mah se la Mizoram ang deuh bawk hian a ruka zuar ‘Bootlegger’ an tih chu an tam em em reng tho. Hun a rawn rei deuh takah phei chuan Zu zuar vengtu an tih Mafia ho chu an rawn piang chhuak ta hial a ni. Anni chuan silai nen khawpui lian deuh deuhah chuan Club neiin an enkawl a, sorkar lam aṭangin theihtawpa tihrem tuma beih ni ṭhin mah se la, rawva taka an chet ṭhin avangin leh sorkar lam mi leh sa thurualpui an neih ṭhat bawk avangte chuan tihngaihna vak an awm ṭhin lo. Kum 1929 Feb. 14 niah phei chuan anni ho vang hian Chicago khawpuiah silai a puak hial a, Lincoln Park-a mipui punkhawmna hmunah chuan zing lam dar 10:30-ah hian silai keng mi palite chuan mipui lam hawiin Thompson submachine pahnih leh shotgun silai pahnihte chu an rawn kap chiam a, an zinga mi pahnihte phei chuan Police Officer thuamin an inthuam lehnghal a. Mi pali an boral nghal nghe nghe a nih kha.

Hetih hunlai hian misual hotu lar ber mai chu Al Capone a ni a, hming lemah Scarface tia koh ṭhin a ni a, gang star a nih mai bakah business mi a ni bawk. Misual fing tak a niin ho tam tak a nei reng ṭhin a, tun hnuah hian ama chanchin film pawh eng emaw zat siam a ni nghe nghe. Anni chuan theihtawpin an bei zel a, zu khapna hlih theihna turin an nawr zel avang chuan 1933 Febuary thla a lo thlen meuh chuan dan siamṭhat a lo ni ta hialin, chu an dan siam ṭhat chu Utah State chuan Dec. 5, 1933 ah pawm (ratify) in, State dangte pawh chuan an pawm chho zel a, a pawm tlai ber chuan 1966-ah pawmin USA ram pumah chuan Zu thlah zalen chu pawm a lo niin, ram pumah zu chu a lo zalen leh ta a ni.

Mafia-te hi Zu chungchangah chauh an hnawk lo a, sumdawnna kawngah leh Politics lamah ngei pawh hnuhma an rawn nei chho zel a, John F. Kennedy phei chuan chhutchhiat tumin hma a la nasa viau a nih kha. A unaupa Robert Kennedy chu America Sorkar dan lama thuneihna sang ber chelhtu, Attorney General-ah a dah sauh sauh a, thih huamin an han bei tak tak a nih kha. Nov. 22, 1963 chawhnu dar 12;30-a Dallas hmuna Lee Harvey Oswald a’n ral hla tak aṭanga a rawn kah chhan pawh kha chiang taka hriat theih ni tawh lo mah se la, vawiin thleng hian hetiang Syndicate ho vang hi a nih ring an la tam a ni.

Hetianga dan pawna che ṭhinte hian Politics chhungah kua an hreuh a, Politician tam tak an hminin hmanrua atan an hmang a. Sumdawnna leh Contract/ Supply thawhna leh sorkar aṭanga hna awm reng reng hi an kutah vek a awm emaw tih mai tur a ni. An hmalakna hi a len tham em avangin tu tan mah han dodal ngamna chi a ni lo a, an kawnga ding ngam an awm lo a ni ber mai. Anmahni lah chu danglamna engmah awm loin suit nalh tak nen an inchei a, midang angin Biakinah an inkhawm ve tho a, an fate leh midang fate pawhin ni tin school pakhatah zirlai an zir tlan zel tho avangin hriat hran an har a, man chhuah an har em em ṭhin. Robert F. Kennedy ngei pawh chuan mawhphurhna sang a han chelh phat chuan Ukil an mamawh thu advertise a chhuah nghalin Ukil huaisen, dikna ngaina mi leh rinhlelh rual loh tur mi 53 te chu an han la a. Chumi hnuah chuan an ram chhunga CID anga thawk chi pawl hrang hrangte nen thawhhona ṭha tak an siam a. Chutianga theihtawpa an beih chuan Syndicate ho, a ruk a rala che ṭhinte chu mi 600 lai an chanchin an han chhinchhiah thei ta hial a ni. Chu'ng an mi mante chu an enthla zel a, an nungchang an sim loh avang chuan an han man ta chat chat mai a, an mi rin loh tak takte chu lungina khung tura an han man meuh chuan mipui mak tih a tling hial a, an fate phei chu an mak ti leh hrehawm ti chu an ṭap rawng rawng hial a ni.

Hetianga an hmalakna hun hi rei bei hman loin rei lo te chhung ni mah se la, America sorkar chuan an ziaawm phah viauin an hria a, amaherawhchu chutianga misualho dodal chhunzawm zeltu an awm tak loh avang chuan an harsatna bawk chuan vawiin thleng hian a la chim ta reng a, Presidential Election-ah ngat phei chuan campaign fund thawhtuahte hial an ṭang ṭhina sawi a ni. Sum leh pai an neih miau avangin Politician-te an thunun a, an hnuaiah ram hruaitu an lo awm tak avangin an ram chu an duh dan ang angin an kaihruai ta mai ṭhin a ni. Chutiang chuan America ram chauh an awm lo a, India ram ngei pawh hian chutiang harsatna khurah a luhna a rei tawh nia sawi a niin; kan ram, Mizoram ngei pawh hun rei tawh tak aṭang khan hetiang hian min lo chim reng tawh nia sawi a ni bawk.

Ram hruaitute kut phuar a nih chhante, kan beisei loh ang taka thil an tih leh ṭhinna chhan zawng zawng hi hetianga a phena thil awm avang hian a ni lo ang tih hi sawi har tak a ni. An Campaign laia an ṭawng huai anga an tlin hnua an chet leh ngam lohna chhan tam takte hi ngaihtuah tham a ni hial bawk awm e. Kristian kan nihna angin midang tana pawi tur erawh an khawih lo a ni mai thei e, amaherawhchu kum 1972 aṭanga mahnia ro kan inrel aṭang tawha vawiin thlenga kan ram roreltute’n, an hunlai ṭheuha mipui tana rawngbawlna an neih tawhahte hian, kan dam zawh loh chhante hi eng vang nge ni ang le? Kum tam tak kal tawh aṭanga America sorkar hruaitu Politician phena Syndicate ho awm ang hian thil awm hi a awm a ni ve mai lo ang maw?

- Mahmuaka Chhakchhuak