Zoram politics

A thupui aṭang khian mi tam tak chuan lehlam pawl ṭan a, mi ṭhenkhat sawi chhe nghal turah min lo ruat mai thei, mi ziah ni se kei pawhin chutiang chuan ka ngai maithei. Hei tak hi kan zoram siamṭhat a ngaihna chu a ni. Kei ni lo sawi ve te chu thlam bang nghenga zial pak khuk luih luih paha UNO sawichhiat ang chauh pawh a lo ni mai thei e, mah se mi ropuiten thawm an chhuah si loh chuan ram hmangaihna avang hian lungte tal a au chhuah a ngai a nih hi.

Politics hi ṭhat leh ṭhat in lawm tawn nana hmang hi an awm miau lova, mipui mitah chuan sawichhe thiam thiam dinchanna a nih deuh ber mai hi. Inchirhthehna tur leh a berh sa (eiruk ching) a kan ngaih te dai tur tuinu (politics) angah kan chhuah hi a ni ta ber a, he ngaihdan atthlak hi Mizoten kan paih thlak a ngai tawh tak zet a ni. Mi ṭha te luhna tlak loh ang hiala ram enkawlna hna hi kan dah zel a nih ngat chuan, sualna a huangtau tial tial ang a, reilo te a kan chan tur chu a nasa lo viau ang le.

Theih chin chinah chanchinbu, TV leh social media lam te kan han bih ve a, kan politician te thusawi kan han ngaithla a, an hnathawh ṭhat ropui tak tak, sikul leh damdawiin sak aṭanga tuikhur hawn thleng pawhin a ni ang chu, an han tarlang a. Chu thil ṭha tih thu a hming ṭha taka tawp ta mai lo chuan party dang an han sawichhe tel leh hram a, he thil hi a ni kan rilru sukthlek tidanglam a, politics tibaltu pakhat chu. Midang ṭhatna sawi chiam kha politics-ah a rem lo a ni thei e, mah se in sawichhiat chiam hi kristian te tih atan a mawi lo em a, hruaitu ṭha a nih a rinawm loh a ni. Elpuite ṭhatna sawi ngam hruaitute hi neih theih ni se ka van ti em. Nge ni a, kan politician-te hian politics leh kristianna hi kan kal hran tir ta em ni zawk le? Kan kal hran tir chhung chuan rorelna dik chu luipui angin a luang thei hauh lovang a, ṭhal lai kawrte ang maia khawro a ni thuai ang.

Chhungkua a kan in zirtirna te hi siam ṭhat ngai a tam ta khawp mai. Pi leh pu, nu leh pa te chu mi khami party a an awm vanga an fate pawh awm ve ngei tura ngaihna kan nei lian hle a, nu leh pa tam tak pawhin an fa te chu an party zawm ve turin an han ti thla ngawt zel bawk a, an zawm duh loh lahin chhungkaw innghirnghona hial te a thleng ṭhin bawk. He dan hlui hi kan dah ṭhat a hun, an vawn lai party zawm tura tiluitu nu leh paten an fa te zalenna chanvo an rahbeh sak tihna a ni. Danin puitlinga a pawm, vote nei tawh chuan a duhthlanna a zui thei tur a ni, chu mi zalenna chu nu leh paten an fate an laksak tur a ni lo.

Eng party pawh ni sela, a policy a ṭhat a, ram enkawl tlak leh innghahna tlaka kan ngaih chuan kan chhia leh ṭha hriatna hmanga vote mai turin kan in zirtir mai zawk dawn lom ni? Chhungkua hi in zirtirna hmun pawimawh hmasa ber a ni ti ila kan sawi sual tam awm love, chu chu politics hnawk zel tur venna ṭha tak pawh a ni.

Mi tam takin an sawi fo chu ‘vawk pawh nise kan party a nih chuan’ tih ṭawngkam hi a ni a, hei hi chu hnam mawl zia a ni. He tiang ti duh mahni pumpui hmangaih leh sum tlem te a lei theih mihring hi kan lo tam khawp mai. Fa te hmakhua tur dawn lek lova mahni pumpui leh tun hun chauh ngaihtuahtute hian ram an ti chhia. Party ruih chilh chi reng reng hi khaw khat pa rawn an ni ngai lo a, khaw tinah hetiang hi chu an awm deuh vek a, party hruaitute lo zin ni khua a zing lama vawk rawh tul pu nui vur vur leh tlai lam belnawt an ni duh. Pu te hun mawi ni awm taka an bathlara ṭhu tuk tin thei an ni fo.

An pu ten an sawi duh loh ṭha ṭha social media hmanga puangzartu-ah an hmang duh viau bawk. Mahni in fak a midang sawi chhiat ching ringtu ṭha a awm theih loh. Midang nekchep zawnga thu dik duh hi kan tam ta a ni ber. Tin, a thlawna sem kan ngaisang lutuk a, kan zahawmna thlengin kan sem ral ta zel chu a nih hi. Kan ngaihtuah thui ve deuh hi a ngai a ni, term khat daih thluak ni lovin, ṭhang khat lian daih tal thluak i hmang ve tawh ang u.

Political science class-ah pawh politics sawi chu nuih kan hlawh tak na zoramah hian eng tin tehlul nge thlakthlengna ropui a thlen ang ni. Mipui lam pawhin siamṭhat kan ngai nasa niin a lang, a nihna takah chuan kan politician te hi eiru lo thei lo hian kan dah a ni ber a, khawmpui leh huau huau dawn apiangin beisei kan nei a, an nin vote hmuh leh loh hlauin a rem rem a mi an sawk khawm leh a. Chung an sum sen ral rulh nan chuan sawrkar zem ami an lo rut ve leh mai a nih hmel. Politician ṭha kan duh a, kan iak kan iak a, mi ṭha kan ngaithei leh bawk si lo. Eng anga mi ṭha pawh nise party dang mi leh sa an nih chuan kan hmu Chakma nghal vek zel chu a nih hi, mi ṭha awh hi kan phu meuh emaw chu le? He mi kawngah hian in enfiah kan ngai hle.

Eng hna pawh la dawn se sawipui kan han phut nghal ngawt zel a, mahni a tlin tumna kan nei tawh lo a ni ber e. Tin, party worker aṭanga contractor a kan kaisang nasa ta lutuk hi a ni lo maw kan sawrkar hmalakna te hi a tlo theih loh? A zir chhuak leh thiamna neite chhawr lova pawl 10 pawh pass lo party miin contract an han hmu fo te hi chhuan mang rorel zia in ti ve lo maw? Ram chhe mek hmu reng si, siam ṭhat tum si lo chuan ram a hmangaih lo a ni.

Mipui nawlpuiin kan hmuh danin politics chu a nu a ni tawh maithei, mahse tui pawh a luan reng chuan tui tharin a rawn fin zel a, a fim leh thei alawm. Politician zawng zawng hi an in ham berh vek lova, mi fel leh ṭha tam tak an in phum ve, hengho pui a politics tui nu ti fim tur hian zirlai/ ṭhalaite hi kan pawimawh a ni. Tui tifimi nu 1 ai chuan 2 chuan an tifim chak zawk ngei ang le. Ṭhangtharte rilru a politics tuifim luan tir thei hruaitu kan mamawh e. Politics hi hlemhletna nena suihfin tlat nia kan ngaihna hrualhrui sat chat thei mi huaisen kan va mamawh em. Mithiam rual

ṭhalaite u harh rawh u, Zoramin hliampui a tuar a, tuam damtu a mamawh e.

Politics lipui a lut tur hian upa pawl member a in ziah luh kher a ngai lova, pa valai member nih kher a ngai hek lo, Zoram tlu mek tungding tur chuan ṭhalai thaza zek zawk, a ngaihna hria te hi a ni Zoramin a duh zawk ni. Ṭhalai sa ṭha purh siin kan chenna ram tlu mek lo ral thlir veng veng mai chu a tlawm thlak deuh lo maw? Hnamdang ṭhalaiten min tundin sak dawn lova, tun din pui chu sawi loh, kan tluchhe lai hmuh chakin a nia min thlir reng ni.

Thu thluanga 'kan kalphung a ṭha lo' tia sel tur zawng kual reng lo hian siam ṭhatu ni turin nang mi dik, sual leh eirukna hawtu ṭhalai lehkha thiam, tunlai changkanna hmang thiam ngei kha Zoram hian Zoram thar tungding tur hian a mamawh tawh takzet a ni.

- Lalramhmuaka Fanai, ICFAI University