KHA ZAI THIAM TAK KHA AW!
Mizote rilruah chuan 'ṭawngkam ṭhain sial a man' tih ṭawngkam, pi pute ro hlu hi tunlai thleng pawh hian a la lar a. He ṭawngkam, an hman ṭan kum hi hriat kher ai chuan he ṭawngkam a taka rochuntu nih a ṭha zawk. Hman ṭan laia sial man khan tun lai pawisa hlutnaa chhut chuan a lo berah pawh tunlaia car ṭha ve tak chu a man pha ngei ang le. Kan pi pute kha ṭhenrual kawm thiam leh mite rilru tih nat hlau tak, mi dang (te) nena inhmuh leh inkawm nikhuaa phungthlu tak, hawihhawmna leh aia upate zah thiam tak an ni tih a lang chiang e.
'Ṭawngkam ṭhain sial a man' tih ṭawngkam an chher' hi inbiak nikhuaa hawihhawm leh phungthlu taka mi dang dawr ṭhintena mite rilru a hnehzia sawina a ni a; chutih laiin chaltlai taka mi dangte be ṭhin chuan a biakate lung a ti awi lo va, sawi chhuak kher lo mahse, a ngaithlatu tan theihnghilh a har ṭhin.
He ṭawngkam hian a 'ṭawng kau chheh ngau ngau chauh huam lovin mi dangte laka chetziaa hawihhawmna (good manners) a lantir bawk.
Tunlai hian aia upa zahna a tlahniam ta kan ti ṭhin; kan sim loh chuan Mizo khawtlang nun hian san lam aiin hniamlam a pan zel ang. Simna hun ṭha kan la nei a, i ṭang sauh sauh ang u.
Social media-ah hian aia upa zahna a tlak hniam tawhzia a lang; helam hi um zui hman rih loah ngai ila. Social media mai ni lo, a taka inbiak leh chetzia aṭang pawh hian pi pute aṭanga aia upate zahna kh a tlem tawh hle tih a lang.
'Awm dan dik leh mawi, hnamzia leh nunphung lung phuma kan ngaih 'aia upa zah' ngat hi chu 'awm dan mawi' ni mai lovin, hei aia zau leh ril zawk 'Hnamzia leh nun phung, hnam dan leh tualzal nuna dana kan neih hial (social etiquette & law) a ni. Saphovin 'good manner' an tih mai ni lo, hnam dan 'customary law' a ni tihna a nih chu. Hmanlai ang chu ni se, he etiquette nei lote hi chu val upate emaw an aia upa zawkten emaw an zilh (piai hlek emaw) ngei ang.
Hetia kan sawi mek lai hian hmanni Hon'ble Minister Pu Chhantea hova function kan neihnaa rawlthar zai thiam pakhat khan rilru a luah a, lung lai a fan hneh ngei mai.
Kha zaithiam khan a zai dawnin, mipui hmaa hmun zau laiah khan hawihhawm takin kal phei a dil a, rem tih a nih hnuah platform-a dinga zai a dil leh kher a ni. Inkhawm kha zahawm tak siin a nuamin, a zalenin a hlimawm bawk a ni.
Inhmuh khawm (social & official functions) ka tel venaah chuan zai thiamte hian an zai dawnin zalen hleah an inngai nghal emaw tih turin platforn-ah chuang nghalin duh tawkin an bei/ zai nghal ta mai ṭhin niin ka hria. Sawrkar mi lian tak tak tak (Higher bureaucracy & Civil Service) awmnaa hawihhawmna lantir hmasa lova duh tawka an han che nghal mai hmuh hi chuan ka lo ip ve ṭhin. Zai thiamte hian an zai hian zalenna chu an nei teh meuh mai. Mahse, chutih laiin chhan neia kal khawm hi a chhan avang hian a zahawm sa tawh tih ka'n sawi thar a ni.
Sawrkar Deptt hotu ber Hon'ble Minister emaw mipui ai awha thlan kan hotute khual liana an ṭannaah emaw, khual lian awm tawhnaah chuan kha zaithiam ṭawngkam hawihhawm khan ka thinlung a luah a, a aw mai ni lovin, a pum khan a mawi phah a, min hneh a ni tawp mai.
Kan hmuh leh hriat ang hian (sawi tawh angin) khual lian awmnaah hi chuan a function hi a zahawm nghal der a, zai thiamte pawh tun aia hawihhawmna lantir theih dan a awm a nih chuan an hlutna a sang zual ngei ang; an zaiin mi dangte, a bikin ṭhalaite rilru a hneh thei si a; mipui hmaa an chet dan hian aia upa leh senior te, khual lian leh khual zahawm (kum lama upa, eizawnna kawnga kan tluk loh te, nihna lama kan aia sang leh ropui tak takte leh ram hruaitu)-te laka an chet dan tam tak a tar langnghal thei a ni.
Chuti a nih chuan aia upate zahna inzirtir leh mek huna cheng mek Zofate inzirtirna hi a ti ṭhuanthu emaw a ti sâwttuah emaw an ṭang thei tih a lang reng mai.
Kha zaithiam khan car a man nghal der niin ka hria. A hun leh hmunah, a ṭul dan azirin, khatianga Mizo awm dan mawi lantir a, hnam dan zah taka mawi taka a pho chhuak kha ti zel rawh se.
- Dr J.T. Vanlalngheta Alumnus, Gov't Mizoram Law College