TUBERCULOSIS/ NGAWR NATNA
TB hi a lampum chu Tuberculosis a ni a, Mizo chuan ‘Ngawr’ kan ti. Natna hrik chi khat, Mycobacterium Tuberculosis vanga lo awm a ni. TB hi khawvela thihna thlentu natna hluar ber zinga mi a ni a, TB vangin kum tin mi nuai 16 vel an thi ṭhin nia chhut a ni. Kumtin India ramah TB vei thar mi maktaduai 2 chuang hmuhchhuah ṭhin an ni a, TB vanga thi nitin mi 600 vel an awm nia chhut a ni. Mizoram ah chawhrualin nitin TB vei thar mi 5-7 zel hmuchhuak ang kan ni a, kumtin mi 2500 vel TB vei hmuhchhuah ṭhin a ni bawk.
TB hian taksa bung hrang hrang a khawih thei a, chung zingah chuan Chuap hi a khawih na bik a ni. TB vei zawng zawng zinga zaa 85-90 hian Chuap TB an vei a, a dang 10-15 erawh chuan Chuap pawnlam ( Thluak tuamtu har, Thalbe, Ruh, Ruhchuktuah, Ril, Kal, Vun leh Taksa hmundang TB) te an ni. TB natna hi kum naupang aṭanga puitling thlengin engtik hunah pawh vei theih a ni.
Chuap TB hi zuk leh hmuam ti te, chaw ṭha eitlem te, pindan up tak leh chep taka riak ṭhin te, chuap natna benvawn nei mek te, cancer veite, zunthlum natna neite leh HIV hrik pai te hian an vei awlsam bik.
TB natna lan chhuahdan te chu - chawlkar 2 aia rei khuh leh khawsik, khak thi, rihna tlahniam, chuap lam fel lo, awm chhung na, zan lama thlan fim tla, thawhah leh chawei tuilo te an ni a, hei bakah hian awmna hmun leh a mihring a zirin a lanchhuah dan a danglam thei.
TB hi Chuap TB veite aṭangin inkaichhawn a tam ber a, taksa hmundang TB chu awlsam taka kawichhawn theih a ni ve lo. Chuap TB vei chuan a Chuapah TB hrik tam tak a pai avangin a khuh leh khak chhak pahin chung natna hrik te chu a paih chhuak ta ṭhin a, natna hrik boruaka lengvel chu midangin an hipluh chuan TB a lo kai chhawng ta ṭhin a ni. Chutihrualin, Chuap TB vei mekte hmanrua- Thleng, No, Fian leh a dangte avangin TB hi kaichhawn mai theih a ni lo.
TB natna hi natna dang ang bawkin hmuh chhuah vat a nih a, ṭha taka enkawla damdawi chuan a dam leh thei a. TB veite hi thla 6 chhung enkawl an nih chuan a dam leh thei a, enkawl har emaw enkawl mumal loh chuan a aia rei pawh enkawl a ngai ṭhin. A damdawi hi Doctor chawh ang thlapa ei loh chuan tihdam harsa tak leh hautak tak, MDR-TB (Multi Resistant TB) an vei thei a ni. TB damdawi hi Sub-Centre leh TB Centre etc... aṭangin pek ṭhin a ni a, damdawi pekna hmun hi DOT Centre tih a ni.
Sawrkarin a thlawnin damdawi te hi damlote hnenah a pe vek ṭhin a ni. TB natna venna Vaccine (BCG) hi nausen pianghlim hnenah pek ṭhin a ni a, he vaccine hian engemaw chen chu a dang/ veng ve thei a ni.
TB natna vei nia i inringhlel a nih chuan in test vat la, ilo vei a nih pawhin damdawi ṭha tak leh doctor chawh ang thlapa i ei chuan tihdam theih a ni a. I bulhnaiah TB vei an awmin thinhrik leh endawng mai lovin damdawi ei ṭha tur leh natna tihdam theih a ni tih hrilh hre ṭhin ang che.
- Duhsanga Sailo, ICMR TB-NTEP, Mizoram University