Written by
- S.Lianhrima Hauhnar

PADMA SHRI AWARD


Padma Shri hi puitling chinchang hre pha chin chuan mi sawi rik leh TV aṭang tein kan hre vek tawh awm e. Tun hnaiah he chawimawina ropui tak dawng kan awm malh malh ta bawk a, bengah a ri zing hle a, a lawmawm tak zet a ni. He chawimawina hlu tak hi a dawng hmasa bertu Pu A. Sawilhira kum 1983 a dawn aṭang khan a kum 40-na chiah a lo ni ta hial mai. Pu James Dokhuma kum 1985-ah, a pahnih nan a dawng zui bawk.

Ka mawhphurhna leh ka lo buaipui hman te an nih ve ve avang leh chatuan ram min lo pan san tak avangin an pahnih hriat rengna ni fawmin vawiin hian ka rawn tarlang thar duh bawk a ni.

India Sorkarin ram pumpui emaw ram bung khat, State leh U.T chhunga mipui tana mi ṭangkai chhuanawm te chawimawi a duh avangin kum 1954 aṭang khan Padma Award hi a lo pe chhuak ṭan tawh a. Kei ni Lushai Hills (Mizo district) te chuan a ngaihna kan la hre pha lo tawp a ni ang. U.T Sorkar kan neih kum 1972 aṭang pawh khan kum 10 zet a liam hnuah 1983 khan he chawimawina hi kan dawng ṭan ve chauh a ni.

Kan dawn ve theih a ni tih lo hrethiam hma ila chuan, dawng thei tur, dawng si lo kan awm ngei ang. “Poet of the century” fam ta, Mizo ṭhalaite a ṭha lama min chawk harhtu ropui ber Pu Rokunga kha chuan Padma Shri mai ni lo, Padma Bhushan emaw tal, Padma Vibhushan hial emaw chu dawn a phu ngawih ngawih a, engmah a dawng ta si lo.

Kum 1976 Republic Day-a Delhi-a MCS mi 10 kan training kuma zing khaw vawt tak hnuaiah kan va tel ve ṭuma “Lentupui chawi vel leh romei chhumin, A bawm kan Zoram nuam leh duhawm” tih Delhi Police Baja pu ten tawtawrawt ring tak mai, muang reih rawih leh thothang ṭha tak mai a an han tum kha chu, ka lo mur ur ur mai. Pu Rokunga ka hre chhuak uai uai bawk nen, kan lo intineitu em em te kha, a nachang lo hria ila Pu Rokunga thih hma khan Padma Vibhushan chu India Sorkarin a pe em em ang. Ka va ui tak em! Kum 1969 July thla ah min lo boralsan hman ta si, a uihawm ngei mai.

Mizovin Padma Shri kan hmu kan dawng ve ta

U.T Sorkar kan nih kum 1972 hnu kum 10 ah pawh eng Award mah hi kan lo dawng lo ngar ngar a. Padma Shri tih hi a vai ṭawng reih ruih bawk nen, Mizoram Sorkar kha kan bangbo tlang a lo ni ber awm e. Kum 1977 - 1980 kum 3 pumhlum Saiha D.C Office-ah ADC hna ka va thawh ve chhung khan Mizoram Sorkar Political Dept Under Secretary hnen aṭangin Padma Award dawng thei awm mi, kan neih leh neih loh kum tin a rawn zawt ṭhin a. Miscellanous File ka chan avangin DC hnena thu ziak tur ka hre lo nasa mai si a. Kan DC Pu M.B Rai pawh chuan a ngaihna a hre bik lo a ni ang. Engmah instruction pawh min pe chuang lova, a hming a sign ringawt a, File min pe kir leh ngawt a.

Pu M.B Rai a hnuah DC thar Pu H. Lalthamuana, IAS a lo awm ta a. Kum 1978, 79 ah pawh Sorkar Political Dept aṭang thovin “Padma Shri” dawng awm District chhungah kan neih leh neih loh min rawn zawt leh a. DC thar Pu Muana pawhin a ngaihna a hre bik lo a ni ang, engmah comment a nei lo a. Nil report Pol. Dept kan thawn leh tawp a ni.

Heng kumah te hian Mizoram U.T Sorkar hnuai District 3 chauh, Aizawl District, Lunglei Disrtrict leh Chhimtuipui District (Saiha) chauh kan la nei a. Aizawl DC leh Lunglei DC te pawh hian Padma Shri award hi an lo hre chiang bik lo a ni ngei tur a ni.

Kum 1982-1984 chhung Political leh Vigilance a Under Secy ka thawh ve hnu pawhin a ngai tein DC 3 te hian ‘Nil’ report vek an rawn submit leh ṭheuh avangin ka ngaihtuah nasa ta mai a. State dangte'na Padma Award an dawn tawhna list ka hai chhuak ta hlauh mai a. Manipur State pawhin 10 chuang daih Padma Shri an lo dawng tawh tih ka hmu chhuak a. “E, DC office ho hian kan lo hre lo hle a nih hi, Dept dangte hi kan zawt teh ang, Education leh Social Welfare Dept te ka zawt mawlh ang,” ka ti rilru nghal vat a. “Education dept hi ka’n zawt hmasa phawt teh ang,” ka ti a. Hemi ni la la hian official letter-in kan zawt ta a. Anni an lo lawm em em mai a, rang fahranin Pu A. Sawihlira Science Promotion Officer hming chu an rawn propose vat a. Education Dept tana a hnathawh nasa tak, naupang Science zirlai an hriat thiam theih tur ang bera an Text Book a lo siam zawng zawng, kimchang takin an rawn ziak ṭha em em mai a. ‘Citation’ an rawn ziak erawh chu, a sei (a tam) lam hret niin ka hria a.

Official letter bawkin ka han hrilh a. Anmahni tlukin ka phur a ni ber e! Phone in “Pu J. Lalduhawma kha lo rawn tel ula, a ṭha lawm ni? ka ti ta hial a ni.

State leh U.T dangin an lo hmu ṭan tawh a, an hmuhna pawh a lo rei tawh hle si a, a list ka han hmuh khan ka Mizo thinin a tuar lo ṭep a ni. Phone-a ka han hrilh ni la lain ‘citation’ an siam ṭhat chu ka dawng a. Ka sapṭawng thiam ang tawkin leh Lt. Governor-in a approve ngei ngei tura ka ngaih dan berin a point pawh ka ziak uluk hle a. File chu kan Pu N.N Patil-a Dy. Secy hnenah ka put-up tir vat a. A ni’n rang takin Chief Secy Pu A.H.Scott-a hnenah, chutah Brig T. Sailo, Chief Minister-ah, a tawpah Admiral S.N.Kohli (Lt. Governor) in “approved’ lehkha tui senin a rawn ti ta chiah a. Ka lawmzia chu, namen lo tak a ni. Govt of India, Ministry of Home Affairs (MHA) Under Secy ah “Registered with A/D” in ka thiam theih tawpa ka ziak chu, CM leh LG tena an approved vek tawh tih te nen lam, approved a nih tih te ka ziak tel hial, ka vawi khat tihna a ni bawk a. Ka uluk nasa mai a ni.

Pu A. Sawihlira Padma Shri a hmuh tur thu hi kei aiin Education Dept hian an hre hma tlatin ka hria a. Kha'ng hun lai khan All India Radio (Akashvani) ah an puang ni ta ber awmin ka hria, ka hre chiang lo.

Aizawl khawpui titi (talk of the town) a ni ta. A hria apiangin an sawi sup sup a ni ber e. Political Dept pawhin hriat kan hlawh phah ta hle a. Kum 1983 Republic Day ah Pu A. Sawihlira chu India President Pu Jail Singh-a kut aṭangin PADMA SHRI Award chu Mizo pain a dawng ve ta a ni. Lawmpuitu a ngah cher cher hle awm e.

Han sawi hlek ila. North Chaltlang khuaah High School kan din a, kum 1962 khan Pu Khawlthianga (Examinee) M.A chu Headmaster ah kan nei a. Pu Khawlthianga hnuah Pu A.Sawihlira H/M ah a lo awm a. Kan lawm em em a. Headmaster in hi kan in bula sak a nih avangin a thawh chhung zawng khan kan inkawm rawt a ni ber. Library kan lo din ve a, Delhi-a Foreign Embassy leh High Commission Office aṭangin an chanchinbu hrang hrang Periodicals Chi tam tak kan lo hmuh reng avangin Pu Sawia pawh hian ni tin a rawn chhiar ṭhin bawk a. Pu Sawia hian B.Sc a nih angin Science lampang pawh laboratory lam nen a tichangtlung nasa mai a. Khaw hla tak tak aṭangin lehkha zirin zirlai a ngah thei khawp mai. Chung zinga mi pakhat chauh han sawi tel hram ila. Brig T. Sailo Ministry-a Cabinet Minister lo ni tawh Pu F. Malsawma pawh kha Pu Sawia school naupang zirlai a ni ve nghe nghe.

“Thla hlei nga zan” bu ka chhiar a, ka lunglen kai tho reh thei lo ziaktu Pu James Dokhuma ka office room ah a lo leng a. Padma Shri a beisei thu a rawn sawi a. A lehkhabu ziah tawh zawng zawng list nente min entir a. A hnuah Pu Laldenga nau Pu Ngurchhina nen an lo leng dun leh a. Thil ṭul ang ang te ka process zo khat a. Pu Yogoraja, Calcutta Mizoram House Liaison Officer chu ka post ah an rawn dah ta a. Pu Dokhuma hian 1985 ah Mizo zinga Padma Shri dawngtu pahnihna a lo ni ve ta a ni.

Kan u, Pi Khawlkungi’n a rawn beisei ve leh a. A lehkhabu ziah tawh zawng zawng, tam tak mai chu a rawn keng a. Ka dawhkan a rawn tiang vum thur a. Chief Secretary thar Pu Lalkhama hmu turin ka hrilh a. Kei Tlabung-ah SDO (C) hna thawk tura sawn ka nih tak bawk avangin ka pui hman ta lo va ni. Pu James Dokhuma ka lo buaipui ve hman leh, a phu ang ngeia Padma Shri Award a hmu hi ka lawm takzet a ni. An ni pathum phei chu Tlabunga ka awm tak avangin an thih ni hian ka thlah liam ve hman ta lo.

Padma Award dawngte tlem han sawi belh hlek bawk ila. Padma Shri chu kan hre ta a. A chung lamah, Padma Bhushan leh a aia chung Padma Vibhushan te, a sapṭawngin dah mai ila. India rama a sang filawr ber Bharat Ratna hi (Jewel of India) India lunghlu tih a ni tawp mai. Mother Teresa leh Dr APJ Abdul Kalam, President lo ni tawh, Scientist ropui kha tlang hriat phak te an ni a. A sang em a, kan phak lo a ni, ti mai ang.

PADMA – Lotus par emaw pangpar dang hrim hrim/ India ram pangpar chhinchhiahna leh entirna - Ram tana hnahawk thate chawimawina sang tak (dinstinguished service)

PADMA BHUSHAN (ornament, decoration) – Padma Shri aia ram tana service chhuanawm sang zawk ( distinguished service of higher order)

PADMA VIBHUSHAN – India civil mite hnathawk tha leh chhuanawm, Padma Shri leh padma Bhushan te aia la sang zawk chawimawina. (for exceptional and distinguished service)

Tun hnu lamah pawh Padma Award hi hmu (dawng) kan lo awm zel hi thil lawmawm tak a ni. Mahni thiam zawng field hrang hrangah Mizoten kan lo thawh hlawk theih zia a tilang zel a. Tunah hian mi eng zat chiahin nge Padma Shri dawng tawh hi ka hre mai lo va, mi 30 dawn lai kan ni tawh hial mai thei.

Capt L.Z. Sailo khan kum 2007 khan Padma Bhushan chawimawina a dawng a, Padma Bhushan dawng awmchhun a la ni. Padma Bhushan aia la sang zawk Padma Vibhushan dawng thei te pawh kan la awm em ang chu maw. Keimahni lam hian rilru zau tak pua kan thiam tawpa kan nawr chuan Central Sorkar chu a hmin theihna lai a awm tih hria ila.

Pu Rokunga, hla phuah thiam chungchuang kha Padma Vibhushan hmu ngei ngei tur a ni na a. Kum 1969 July thla khan min lo liamsan ta mai si a. Bhara Ratna (India lunghlu) ang chiah Mizoram Ratna (Jewel of Mizoram) a ni reng tawh dawn a ni.

Tun hnu zelah pawh mizote hi Padma Award hmu thei tur khawp kan la awm zel ang a. Ṭhahnemngai takin ram leh hnam tan kan ṭhalaite zingah thleng hian tan i khawh sauh sauh zel ang u.

- S.Lianhrima Hauhnar