HEALTH CARE

Mizoram sorkarin sorkar hnathawkte tana Health Care Scheme a siam chu kan sorkar hnathawkte chuan zawm rih loh an rel thlu a, thla eng emaw zat a liam hnuah pawh an la zawm fel ta lo va. Engtin zel nge thil a kal dawn pawh a la hriat ta chiah lo.

Keini ang ngaihtuahna mawl chuan thil awmdan kan hriatthiam chiah loh a awm. Sorkar hnathawkte chuan sorkar thu hi zawm phawt mai awm tak a ni a. Loan lak theih danah te, chawlh inpek danah te, pension danah te leh thil dang dangah sorkar chuan a hnathawkte a duhsak dan te, a hrem theih dan turah te, a enkawl dan ang ang chu sorkar hnathawk chuan an zawm tur ni awm tak a ni a. Ṭha lo deuhva an hriat chu sorkarna kengtute hnenah an duh dante thlenin an thiam ang anga ngenin mipui thlawpnate an zawng tur ni awm tak a ni. Mahse sorkar hnathawk chu sorkar hnathawk (govt. servant) an nih avang leh sorkar hnathawh dan buin a sawi anga awm tur an nih avangin court lamah te sorkar chu khing a, an hneh ta a nih ngawt loh chuan sorkar thu chu a hnathawkte chuan an zawm phawt tur ni awm tak a ni.

Mahse tunah chuan sorkar hnathawkte chuan Mizoram sorkar siam, Health Care Scheme (Mizoram Universal Health Care Scheme - MUHCS) chu an zawm ta lo va. Engtia tih zel tur nge keini ang duang chuan kan hre pha ta lo.

Kan sorkar hnathawkte hlawh hi India ramah a chhe lo pawl tak a ni a, chutih laiin kan Mizoram budget-ah hian mipui chanvo hi a tlem angreng hle mai a. Chutih lai kara Health Care atana sorkar hnathawkte hnen aṭanga an thawh ve tur a phut hi tam tham tehchiama kan hriat loh laiin, kan sorkar hnathawkte chuan an pawm hlei thei lo ni awm tak a ni. Sorkar hnathawk ve lo, sorkar hnathawh chak ve ngawih ngawih tan chuan hetianga sorkar hnathawkte an ṭang na viau mai hi a mak viau thei bawk. Sawi leh sawi hnu, Mizorama kan sorkar hnathawkte hi hlawh leh kaisanna thuah chuan an hamṭha tawk hlein a lang.

Sorkar hnathawk tam tak hian Health Care atana sorkarin dah tur zat a tih hi tam an ti lem lo va, âwm lo pawh an ti lem lo niin a lang a. Mahse a duh lo lam zawnga thu vaivung pawl an awm tawh chuan hotute thu leh midangte ke pen ruala pen lo bik nih hrehna avangtein aw an chhuah lem lo mai niin a lang. Kan sorkar thil phut hi dik lo leh ṭha lo tak pawh niin a lang lo chung chungin a huhova duh lo anga lan hi mi tam tak tan chuan nuam ti vak lo chung pawhin a ngai ve ta hial niin a lang. A lehlamah chuan sorkar hian sorkar hnathawk hnenah Health Care thawhlawm chungchang hi a hrilhfiah tawk lo deuh pawh a ni maithei.

Kan sorkar hnathawk inzawm khawm pawl hian an ring tikhawng ta zel se la engtin nge ni ang? Zawm ve duh lote hian dam mawh hritlan tawkin zai ngai hialin lo awm ta se, engtin zel nge thil a kal ang tih te pawh ngaihtuah a ngai viau. Sorkar thiltih hi awm lo leh ṭha lo ngawih ngawih, sorkar hna aṭanga ban phahna hial turte a nih chuan sorkar chu a mualpho tihna a ni thei ang a. Chuti ni lova an hlawh aṭanga han chhut a, ngaihthiam theih tak turte a nih chuan zawm ve mai te pawh hi thil mawi leh tih awm tak a ni thei.

A thu hrimin rawngbawlna rilru tel hauh lo, mahni hlawkna ngawt ngaihtuahna aṭanga thil hi chhut zel chuan kan phut hi pawn lam aṭanga lo thlirtu tan chuan a sang thei viau bawk a. Health Care atana pawisa thawhte kan enghelh a, a thawh tlem zawnga kan phur viau chuan dik lo eng emaw te pawh a awm ve thei. Health Care atana kan pawisa thawh tlingkhawmte hi Mizoramin a lo ṭhatpui ve tur anga han ngaihtuah a, sorkar hnathawk ve loten kan thawhlawmte an lo hman ṭangkai ve theihna lai ngaihtuahna rilru nen phei chuan, tun hma aiin lo thawh tam ve ta deuh pawh ni ila lungawi ve mai theih awm tak a ni.

Duhthusamah chuan mi tin hian kan tih theih ang ang hi kan sorkar leh kan ram tana hlan zawngin ngaihtuahna seng ila, kan tha leh zung pawh seng ila a ṭha a. Chutianga kan tih theih chuan kan ram chuan changkan mai loh chu hmabak a nei lote pawh a tih theih a. Kan chenhona thilah a nuam zawk bawk ang. Chuti zawng ni lova kan tih ve tur lamah a tlem thei ang ngaihtuahna kan neih nasat a, a hlawkna lama kan chanvo tur a buk thei ang bera chheh kan tum hlawm chuan ram nuam tak neih a harsa. Ram rethei nungchang an sawifiahna pakhat khan rilru a luah reng ṭhin — ‘Ram retheiah chuan mi zawng zawngin sorkar chu an tana thil ṭha tihsak turin kawng engkimah an beisei a, sorkar tana an tih ve tur chu a tlem thei ang ber an duh thung.’ He awmphung leh hrilhfiahna hi kan ngaihtuah fo a dikin a rinawm a, min hruaitu atan kan hman a dik awm e.

Sorkar hnathawk emaw, mipui emaw tan pawh sorkara lut tur thawhlawm thawh a tha natthlak fo nachhan chu kan pawisa thawhkhawm kha engtin nge sorkarin a hman tih hi a ni. Sorkar rin ngam, kan pawisa thawhkhawmte him taka vawngtu tur leh renchem tak si, mipuite tana thil phal tak leh dik taka hmang tur kan neih a ngai. Tun hma aṭangin kan mipui sum (sorkar sum) enkawltute hian mipui rin an hlawh lohna chin a lo awm tawh ṭhin a. Covid do nan mi hrang hrang leh pawl hrang hrangin sorkarah sum an chhung lut chur chur a, mahse sorkarin a thil lei ṭhenkhat kha a rinhlelhawm ta riau va. Kan sum thawhkhawm kha a zat leh a hmannate tarlan fumfe a awm lo nge kan lo hre ve lo tih theih a ni a. Covid do nana sum thawh kha a phurawm hlei thei ta lo a ni. Chutiang deuh hlek chuan Health Care bill pawh rin aiin a tang rei a, mipui tan a lungawithlak lo deuh bawk.

Sapin, ‘Honesty is the best policy’ a tih ang mai khan tihdan finthlak leh remhriatna ṭha tak takte hi han vawrh chhuak ṭhin mah ila, a tawpah chuan dikna leh rinawmnain a zui si loh chuan a buaithlak tlat ṭhin. Ram changkang, ‘Sorkarin chutiang khatiang chuan a tihsak,’ kan tihah te hian dik leh dik lo chungchangah sorkar a fet em em a. A thikthu a chhia a, a duh kherkhiap bawk a. Covid lai pawhin England-ah sorkar duh loh danin an sorkar hotu lawk tak khan intihhlimna kalkhawm a lo buatsaih a, dim hauh lova an chachhuah a, an hrem kha. Sorkar sum eirute pawh an man chhuah chuan dimna tel hauh lovin mi lian leh mi lal sawi lovin an dan angin an chungah ro an rel hmiah hmiah mai. Rinawmna nena inkaihkuah nghet si lova ṭhahnemngai anga lan te, mipui laka chhiah leh thawhlawm khawnte hian rilru a tinain harsatna kan tawk fo.

Kan Health Care thawhlawm hi dik taka sorkarin a hman a, khua leh tuiten kan inenkawlnate dan ang taka kan hmang ṭangkai a nih chuan, rilru na lovin mi tin hian thawhkhawm ila, kan ramah hian dam mawh hritlana kan inenkawlna thuah mipuite hi thlamuang takin awm ila a duhawm ngawt mai. A hmang ṭangkai lotu nih pawh he damlohna thilah kher hi chuan vanneihna a ni zawk si a. Kan sorkar pawh vawiin thleng chuan thawhlawm han pekkhawm chakawm lo turin eirukna thua sawi kai viau an awm rih loh hi maw.