HRIAT CHIAN

Mawl leh fin inkar hi teh theih ni ta se, a tehkhawng pawimawh ber zinga pakhat chu hriat chian leh hriat chian loh hi a ni mai awm mang e. Miin thil a hriat chian miau chuan a hriat tlat avangin a awmzia a hre fuh mai a. Chutiang chiah chuan miin a hriat chian miau loh chuan a hriat chian lohna chuan a hruai khawlo vek thei. Dik tak phei chuan hriat chian loh emaw, hriat fuh loh emaw ai chuan hriat miah loh law law hi a ṭhat zawk chang a awm fo.

Kan buaina tam tak hi chu kan hriat fuh loh vang a ni chawk. Hmeichheho zinga innghirnghona tam tak chhuah chhan chu thudik hrula thil an sawi ṭhin vang leh an hriat ṭhin vang a ni. Ṭawngkam khat leka thil an han sawi belh emaw, ṭawngkam khat lek an han tihdanglam emaw hian a pawi ta em em a, a huatthlala a, a ngeiawm a, inchapchar an ngam phah tawh mai ṭhin a. Chutiang bawk chuan ṭawngkam khat lek han chheh danglam deuh hian rilru na tur leh thinrim tur hi a danglam daih thei. ‘A duh rih lo vang,’ tih leh ‘A duh teuh lo vang’ tih chu inlahlei angreng tak a ni. Hrechiang lo ve ve thusawi a ni nain a dawngsawngtu tan chuan a inhahdamthlak hlei hle a ni. He thu hi chu a la tluangtlam deuh va, mahse thubuai hlabuai awm thei chi ang emaw, hei aia thu pawimawh deuh zawkah chuan ‘ngai lo’ han tih ngawt aia ‘ngai miah lo,’ han tih zauh te, ‘ziah’ telh lohna tura han telh zauh mai te hi pawi thei angreng tak a ni. Hmeichheho chauh a ni lo, politics thilah hlei hlei hian ṭawngkam pahnih khat lek han tihdanglam hian thil a tidanglam nasa thei em em a. Tuin emaw hmana inthlan puan hma daiha rilru tluangtlam taka damlo a kan kha a hun sawi duh si lo va, ‘Pawisa pawh chumite chu a pe,’ han tih mauh tawh chuan inthlan vuakvetah chuan thil a danglam vek tawh mai ṭhin.

Tunlaia kan ṭawngkam pakhat, ‘Dar nga vel chiah chiah a ni ang,’ tih ang chi hi a mak angreng hle. Vel ti bawk si, chiah chiah ti bawk si, hre chiang hauh si lova chiang taka thil sawi tumna ṭawngkam a ni. He ṭawngkam hi ka hre tam khawp mai a, ‘vel chiah chiah’ han tih hian kan hnam min timualpho hialin ka hria! Kan inring tawk lo va, kan chiang lo va, mahse chiang anga lan kan duh a, inring tawk anga lan kan duh bawk tihna te pawh ni thei tur a ni.

Mihring mawlna hmun apiangah hriat chian lohna hi a tam lehzual. Lung remna hmunah hian ka awm ve ṭhin a, han teh zauhva a leng tawk tur hriat mai theih a nih lai hian, ‘A leng ang em aw? A len ka ring chiah si lo va, hman ka duh bawk si a,’ tia ding chunga hisap a, melh tawn melh tawn mistiri te ka hmu ṭhin. A chang phei chuan rit ti takin an chawi tawrh tawrh a, ‘A leng lo ka ti!’ tih pahin an han theh thla leh ṭhuai a, an rin thu bawkin an chhu bal mawlh mawlh ṭhin. Ṭul lovah tha an seng a, hun an seng a, a chang phei chuan an cement chawhsate pawh an seng tel ṭhin. A tirah hre chiang turin teh fel se awlsam mai tur.

Thil hi hre chiang ila chu kan tih tak tam tak hi kan ti lo vang a, kan tih loh tam tak hi kan ti ngei ang. Kan hriat chian loh avangin ngei loh tur kan ngei a, huat loh tur kan hua a, a chang chuan chawimawi loh tur te pawh kan chawimawi ṭhin a, chutiang bawkin thiam loh chantir tur pawh thiam kan chantir ṭhin. Heng zawng zawng bul hi hriat chian loh vang mai a ni. Kan sual vanga mi ṭha hua kan ni lo va, thil awmdan kan hriat chian loh vang mai a ni. Thil dik lo chawi sân kan duh vangin mi dik lo kan chawisang ngawt lo va, mahse thil ni thei leh thei lo kan thliar chian thiam miau loh avangin mi dik lo kan chawisang mai a ni.

Mi ṭhenkhat hi chu hre chiang ila kan ngaisang lo ve viau thei awm e. Dan dik taka an pawisa lak luhin a pha lo satliah pawh ni lo, pha lo ngawih ngawih chung pawh a in leh lo an din te, nawmsakna thil dang, motor car leh ke hnih nei chi lirthei an lei te, in hmun lo ram an lei te kan awt ve titih mai ṭhin. In ṭha leh mawi chu kan ngaisang tlangpui a, mahse mi ṭhenkhat chu an pawisa lakluh dan thianghlim chinin a pha hauh lo tih kan hrethiam ta tlat lo hi a buaithlak lai chu a ni. Chutih laiin mi ṭhenkhat, pawisa hmang fimkhur thiam, dan dik taka pawisa pukte ngei pawh an inrenchem thiam dan leh chawhmeh thlenga an inhrêk dante leh, an leiba ngah dan hre hawt lovin kan han ringhlel leh ringawt maite hi chu a dik leh chuang lo. Thil ni thei leh ni thei lo te, thil awm dan dikte hi chik peih a ngai a, ngaihtuah a ngai a. Thil hre chiang tura chik peih si lovin a sawi lam kan chak lu deuh te hi a pawi angreng ngawt mai.

Hlawhtlinnate hi kan ngaihtuah chiang lem lo. Pawisa neih ngawr ngawrte hi hlawhtlinna emaw ti hi kan ṭhahnem viau awm asin. Mi tam tak chuan chhût chiang hauh lo hian pawisa neih ngawr ngawr hi hlawhtlinna emaw kan ti fel hmiah mai a. Miin pawisa an neih tawh chuan an hlawhtling fel ta vek anga ngaihna lian tak kan nei tlat mai a. Pawisa neih loh chu a hahthlakin a retheihthlak ngei mai, mahse pawisa neih tak avanga hlawhtling ta vek anga ngaih hi chu hriat chian loh vang a ni ve thei khawp mai. Pawisa neih avanga hlawhchham ta tam tak awm theih a ni a, pawisa neih avanga chhiat hlen tak der theih a ni ve tih hi hriat chian a ṭha viau. Dik taka kan hlawh chhuah leh thawh chhuah theih chin hi Pathianin kan neih tawk tura a ruat a ni ang tih hriat chian hi a ṭha viau a ni. Mi pahnih, zangnadawmna pawisa, an thawh chhuah phak hauh loh leh an neih phak loh khawpa pawisa tam la, chhiatpui hlen ta ve ve ka hria a. (An hming pawh ka hre lo va, an hmel pawh ka hre hek lo) Kha'ng zangnadawmna pawisa, an hmuh phak ngai miah loh kha nei thut lo se chu an nih dan tawk tè tèin an la ziaawm ve zawk ngei ang. Thil hi kan hre chiang lo va, kan enkawl zawh loh pawisa neih thutte hi a lo ṭha mang hauh lo.

‘A ṭhen pawh kan hre thei lo, he luikam aṭang hian...’ tih ang deuhvin thil tam tak hi chu ṭha lo tura kan ngaih, kan vanneihna bul inṭanna lo ni ta te a awm a. Chutiang bawkin kan thlakhlelh leh kan duh em em, nikhaw reia kan ṭhatpui tak mang hauh loh thil hi he khawvelah hian a va tam em! Nu leh pain pawisa an lakluh tam deuh avanga chawr chhuak ta lo mihring kan tam viauin a rinawm a. A hun lai chuan nu leh pa thawh chhuah hmanga inchhek arbawm lo tura inhrilh fin a har khawp mai. Keimah ngei pawh hian thil ṭhenkhat, a hun laia ka ngaihhlut leh duh em em, a hnua ka chhawr ṭangkai zui tak loh ka nei nual a. Hmanraw ho té anga lang, man tlawm leh chhuanawm lo taka lang, ka hman ṭangkai em em si ka nei nual. Chutiang thil ka ngaihtuah chang chuan mi hriat loh hian keimah leh keimah hi ka innuihzat fo. Changkang anga lang, mahse ka hman thiam leh tak si loh leh ka ṭangkaipui zui miah loh hmanrua ka nei nual. A ṭhen chu mi dang ka pe chhawng a, a ṭhen chu kum eng emaw zat hnuah ka paih leh mai mai fo.

Khawtlang rawngbawlnaah te kan han inhmang ve a, hriat chian pawimawhziate pawh a lang uar uarin ka hre ṭhin. Mi ṭhenkhat chuan kawng dipdal ni ngeia hriatin in leh lo an han din a, khawtlang hruaitute'n en fel ngam lovin kum tam tak chhung chu an lo hêl tawh a. Mahse ngun taka han enin ni theiin a lang si lo va. Hre chiang tura Land Settlement Department nen han teh fel awm chiah si lovin kan indawr chhen mai a. An ta ni lo pui, vantlang ta hi khawtlang hruaitute hian kan dil duk duk fo mai. A nih loh leh an hriat phak loh mualah kan rum kan rum a. Land Settlement Department lah hian mi in hmun hriat felte hi khawtlang hruaitute lakah pawh an roh angreng tlat a. ‘Confidential’ ti angreng hian an han vawng a. Hre chiang hlawm ila chu mite inpeknate kan hre thei ang a, mite bawhchhiatnate pawh kan hre fel tur a nia. Hre chiang lo leh hre chiang lo kan indawr sek a, ‘sawi fel kan tum’ te kan ti a. A ṭhenin hmanlai an sawi a, a ṭhenin ṭhenawmte an sawi a, a ṭhenin an pi emaw, an pate thusawi an sawi chhawng a. Heng zawng zawng felna leh chinfelna chu ram chin hriat chian a ni.

Khawvel thilah chuan hriat chian lohna kan buaipui viau laiin kan Pathian thu lamah hi chuan hre chiang kan tam lutuk hi ka mang a lo ang ve ṭhin a. Vanram kai loh theih dan tur kan hre chiang lutuk hlawmte hi a manganthlak viauin ka hria. Kohhran hrang hrang hian kan kohhran tihdan sawhngheh tumin ṭan kan la sauh sauh a. Kan hre chiang hlawm fu hian a lang bawk si a, khawvel thila hriat chian lohna kan buaipui tluk zetin kohhran lamah hi chuan kan chianna hi kan buaipui law maw ka ti.