MIZO ṬHALAITE LEH HMASAWNNA

Ram pum huap competitive exam-ah kan tling hlei thei ta lo va, central sorkarin Mizoram state pawna hna thawh theih tura tlangzarh diltu kan tlemin tling pawh kan awm ta meuh lo va, sipaia ṭang duh erawh kan awm nual niin a lang. Hetih lai hian kan state chhungah chuan nuamsa angreng takin kan awm a. Kan state chhunga competitive exam-a pass te pawh an hamṭha viau. State chhunga mite inelna a nih miau avangin tling tawk hi awm lo thei an ni lo. Mahse chu kan tlinna chu kan state pawn lamah chuan a tling tawk lo ni ngei tur a ni, ram pum huap competitive exam-ah kan tling thei ta tlat lo. Chu chauh ni lovin kan clerical line-a kalte pawh an hamṭha viau. Anmahni leh anmahni chhunga inelna a nih miau avangin a inelho rau rau zinga a ṭha ber pawl kha lak tur an ni mai a, pawn lam mitah chuan chuti takin a ropui thei lo. Kan state chhunga kan sorkar hna hi a nuamin a vanneihthlak ta em mai a, sorkar hna hrim hrim hi kan ngaisang ta hle mai.

Hetiang dinhmuna kan lo din takah chuan mi dang leh state dang el tura kan tha a tlem ta viau mai hi eng vang nge ni ang tih chhui loh theih loh a ni a. A chhan kan hre fuh ber lo maithei a, mahse a chhan ni thei awm hi kan dap kan dap a ngai a, kan hmuh chhuah ang ang chu kan ngaihven zui a ngai bawkin a lang.

Kan ṭhalaite hi an zumzuk ta deuh va, ram thar leh hmun thar an dap chhuak ngam tawk ta lo deuh va, mi dang el tura insan mar ai chuan nuam taka mahni state chhunga khawsak hi kan thlang ta fo mai niin a lang. Kan Aizawl khawpuiah chuan tlangval fel kan tehna pakhat chu kohhrana inhman leh inhman loh te, ruih theih thil tih leh tih loh te a ni tlangpui ti ila kan sawi sual awm lo ve. Chutah pawh nakinah chuan kan intehna chu kohhran dang, kan tualchhung kohhrana mite hi a ni ang tih a hlauhthawnawm. Kohhran pakhat ṭhalai aia changkang deuh anga kan inngaihna hi kan hlimpui tawk viau chuan a buaithlak thei ang. Veng chhungah tlangval tam tak ruih theih thilah an buai a, tlangval tuin emaw ruih theih thil eng emaw tih a neih loh a, eng ngawl emaw a vei loh chuan tlangval pangngai tak a ni phawt a. Chutah kohhrana a inhman leh lek phei chuan tlangval fel ve tak anga ngaih a ni tlangpui. Ngawl vei neih loh te, ruih theih thila fihlim ringawtte hi chu awmphung pangngai, mi tin awm dan tur zawk a ni a. Ngawl vei neih leh ruih theih thila buai hi nun chuanhnuai, awm loh dan tur chiangsaa awmna a ni. Thiam bik te, eizawnna tur tling khawp hnathawh neih te, thawhrimna leh thiamna te leh taimakna te avanga sual chhuah neih te hi chhuanawm nihna tur leh chhuantlak nihna tur a ni.

Mizoram kohhranah chuan ṭhalai kan tih chu kum 14 leh kum 40 inkar hi a ni ta ber a. Kan ṭhalai huam chhung hi a zauh avangin hei hian kan rilru thlengin a nghawng mai awm mang e tih hi ngaihtuah tham tak a ni ta. Ṭhalai anga a nawlpuia zalen taka kan intawllen (han ti ila ṭawngkam mawi lo a ni emaw) theih hun chhung chu kum 40 kan nih hma thleng ang a ni ta ber a. Tleirawl chhuak tir, kum 15 vel te chu kohhran ṭhalaiah an han inziak lut ve a, chutah chuan nula-tlangval, kum sawmthum ral kai tawh, tlangnel tak tak leh hmangchang hre tak tak an lo awm suau suau mai a. Mahse pawl a nih avangin angkhata inhrut rual a ngai vek si a, a naupang pawl tan chuan kawng engkimah a thlamuanthlak ngawih ngawih mai a. A lo awmsate hmel an han hmuhin hun tam tak la nei niin an inhria a, an tan thlamuang tak a awm a, Pathian kaihhruai leh Pathian rinchhantu pawl a awm a, ṭhalai pawl bikin tihtur leh inhmuhkhawmna bik an buatsaiha a tel ve zel chuan eizawnna kawngah engmah tih nei lo mah se, thlamuanna tur tawk a awm titih mai.

Mihringin kan duh ber chu ngaihsan nih leh ngaih hlut nih a ni reng mai. Thawh belh leh hlen chhuah (achieved) nei lo pawha mi pangngai tak nih theihna hi ṭhalai tan thil hlauhawm tak a ni thei. Tu mah el lo va, tu nen mah a intehkhin lo va, tu nen mah sang zawk nih inchuh lova mi pangngai tak anga lan theihna hi mihring, pian hlim aṭanga ṭhang zel a, kum 60 kan nih vel thlenga hmasawn tura beih mamawh tan thil hrisel lo tak a ni thei. Thingtlang khua pawh zin chhuak tlem, fiamthu ngai thawha nui huau huau khua chu an changkang thei lo. Thingtlang khua rau rau, zin vak tam khua, hmun danga thil zira awm tamna, hmun danga hnathawk tura inbengbel tamna khua chu an changkang chak zel.

Chutiang deuh chuan kan Mizoram chhunga kan ṭhalaite hian kan Mizoram hi nuam kan ti a. Aizawl khawpuiah ngat phei chuan a aia khaw lian zawk dang Mizoramah awm tawh hek lo, Aizawl khawpui kohhran pakhata ṭhalai hruaitu nih te, a virvat ṭha pawl niha incheina pangngai taka awm theihte chu a mihring azirin mi tam tak tan a bak a awm leh tawh chuang lo va, chu chuan min eichhia a tih theih ang.

United Nations chuan ṭhalai (youth) han tih hian kum sawmthum chu sawi loh, kum 15 - 24 hi ṭhalai angah an chhiar a. Miin kum 24 a tlin tawh chuan ṭhalai anga chhiar ni tawh lovin puitling anga chhiar tawh tur an ni. Mahse keini chuan ṭhalai hi kum 40 thleng angah kan dah a. Hei hian kan rilru a nghawng thui hle. YMA hian kum bithliah chunglam awm lovin kum 14 aṭanga a duh apiang tel theih an ti a. YMA leh kohhran chu a kalphung a dang deuh hlek a, YMA chuan mi zawng zawng hi huap vek tura ngaih a nih laiin kohhran ṭhalai erawh chuan huap chin a nei a, ṭhalai intel khawmna pawl anga ngaih a ni.

He kan intelkhawmna hian kan hnam pum puiah nghawng nasa tak a nei. Tun hma chuan kum bithliaha inkhelh dawnin kum bithliah pel tawh, tel thei lo turte kan intelh chiam chiam a. Chu chuan kan infiamna khawvelah harsatna min siam a. Tunah chuan kum bithliah chin kan zawm ṭha ve ta deuh a, hma pawh kan sawn ta viau. Infiamna lamah chuan kan changkang ve ta viau kan ti thei ang. Kan kohhran berin hetia ṭhalai kum a pawh fan duai duai hian kan hnam hi hmasawnna kawnga ke kan penna lamah a hnuk hniam thei a, hnam dang aiin Mizote hi kan puitling har bik dawn tihna a ni. Eizawnna ngaihtuah a, mahni inhai chhuah tuma thil thar dap rual tawhin eizawnna leh thiamna kawnga mi dang el lem lova awm hi awmphung pangngaia kan neih tlat chuan kan ṭhang chak ngai lo vang.