F. Vanlalrochana

Guest writer

F. Vanlalrochana

HUAISENNA

Huaisenna hi chi hnih a awm theiin ka hria. Taksa huaisenna, tharuma innghat leh rilru huaisenna, thinlunga innghat te.

Indonaa huaisenna te, taksa hrehawm tawr htheihnate, rilru hrehawm tawrh theihna, insum theihna te, tluk tawh hnua tho leha beih let lehna te, hmuhsitna tawrhna ata din chhuah theihnate, bet tawh chunga tlawm loa ṭan tlatna te zawng zawng hi huaisenna hian a huam vek. Mi huaisen lo tan hetiang kan sawi tak mizia leh nunphung hi a neih theih loh a ni.

Huaisenna hi hlauh neih loh lam a ni lo a. Hlauhna hnehna hi huaisenna a ni . Chu chuan, nun a khawih a, khawvel chanchin a her danglam ṭhin a ni.

Lt. JFR Jacob-a kha sipai ropui tak a ni. Indo -Pak War 1971-a India hnehtu zawk a nihna kawnga sipai hotu pawimawh tak a ni a. India Today-in 2010 a an special anniversary issue an tih chhuahah chuan, "Tu nge mi huaisen, pasaltha (hero)" an zawt a. Lt. Gen Jacob-a chhanna chu, "Eng emaw chang chuan thil hi a kal dik ngai lo. Indona hmunah hliam ka tuar fo a, Laipui ri inchhawn mup mup kara mi huaisen ber berte hlauh vanga zun cheh phunga an awm ka hmu tawh ṭhin. Ka t^na mi huaisen, pasalṭha chu, hlau chung chung pawha, tilang lo tute hi an ni. Mi zawng zawngin hlauhna an nei vek. Mi huaisen dik tak chuan a ti lang lo mai a ni. Mite hruaitu i nih chuan, i hlauhna chungah i chuang anga, nangma nun ngeiin i hruai ang," tih a ni. Asterix-an, Getafix- a hnenah, "Hlauh hi eng nge maw a ṭangkaina ni reng reng le?" tia a zawh khan, Getafix-a khan, "Hlauhna hi a ṭha a ni. Mi huaisenah min siam. Huaisenna tak tak chu hlauhna hnehna hi a ni," tiin a chhan kha.

Mi tam tak chu, huai anga lan te kan duh a, hlauh nei lo ang maia awm kan duh. Hlauh nei lo mihring an awm a nih chuan, thluak lamah an dik vak lo tihna a ni ang.

Mi huaisen ṭhenkhatte chanchin tawitein i han sawi teh ang.

1. Napoleon-a chu ‘khawvelah theih Ioh a awm lo,’ titu a ni a. Indona muala silai mu sur sung sung karah pawh a duh huna muhil mai ṭhin mi, hlauh nei tlem ber pawl a ni ngei ang.

French Revolution hnu khan, France ram rorelna chu a mumal lo hle mai a. Kum 1804 khan kum 35 mi chauh niin, Napoleon-a chuan Emperor-ah a insiam ta a ni. Hetah hian, Pope kut ata Lallukhum lain, amah leh amah a inkhum tir a. “French lallukhum chu leiah a lo tla reng a; Ka ngunhnamin ka’n pir kang a, ka khum ta a ni,” tiin a sawi.

A hma tiamin Europe ram dangte chu a bei a, a hneh chho ta a. Trafalgar indonaah khan Horatio Nelson-an, a lawng te a lo chhut chhiat sak vek a. Amah pawh a him thei hram a ni. Napoleon-an England a beih chhan hi, India ram chhuhsak a tum vang a ni.

Nelson-a khan hlauh awmzia a hre lo an ti ṭhin. A naupan lai paw’n, “Ka nu, hlauh chu eng nge ni, et theih lam chi em ni?” tih zawhna zawt ngat kha a ni hrim hrim a. Hlauh awmzia hre lo hlen chu a ni lo ang a, a thih thlengin hlauh hre lo ang maiin a awm a ni. He a huaisenna hian London khawlaia hmun hmingthang tak pakhat Trafalgar Square an tihah hmun a chantir a. Helai hmunah hian ama lim Feet 17 zeta sangin an dintir a, Nelson Column an tih feet 170 leh Inches hnih-a sang an phun a; a chungah chuan Nelson-a sakawr chungchuang lai lim hi an dah a ni. Hemi thir ban bulah hian Sakeibaknei lim lian pui pui pali an ṭhuttir bawk a ni.

Napoleon a hran zual vanglai a ni a, French leh Spanish lawng sipai ṭangrual hruaiin Napoleon-a chu British sipaite bei turin an kal a. Chutih lai chuan Admiral Horatio Nelson-a chu British lawng sipai hotu lu ber a ni a, ‘English-ho chu dawrkai hnam an ni,’ tia hmusit taka British mipuite lo ṭawngkhum duhtu hmachhawn tur chuan Nelson-a chu a thawk chhuak a. Chu chu October 21, 1805 a ni a, Spain rama Cadiz chhim lam Cape Trafalgar an tihah chuan an inep ut mai a. Napoleon-a hote chu an huphurhawm ngang a ni ang, a hnuaia mi pakhat chuan, “En rawh, ka pu saw, kan hmelmate tamzia saw, an hlauhawm viau dawn a ni,” tiin a han hrilh a. Nelson-a hi indona hmasaa mit khing lehlam chan tawh a ni a. A mit ṭha lam chu a hup a, a han thlir ve ta thung a, “Hlauhawm eng mah ka hmu lo ve,” tin a chhang a. Chu huaisenna chuan alawm: Napoleon-a pawh tlawmtir chu. Hmelmate’n a hnungzang ruh an kap fuh a, a hliam tuar lovin a thi a, WestMinister Abbey-a phum a hlawh a inbeisei viau laiin St. Paul’s Cathedral-a hmun laili ber a chang ta zawk a ni. Trafalgar indonaah hian Nelson-a hian Napoleon-a hi a tlawm satliah mai a ni lo, French lawng sipai chakna, kum sawmnga lai ṭhuanawp turin a chhuchhia a, khawvel history-a her danglam a ni. Napoleon-a a hneh tih hre hman chiaha indona khawvel chhuahsan. ‘England chuan mi tin hi an tih tur puala tla chu hlen theuh turin a phut a ni,’ tih a sawite kha a inhmeh hle. Indonaah a mit khing a del phah a, a ban khing leh lam a hloh deuh thaw bawk. Hotu tha leh sipai ṭha a tling.

2. 2016 October thla a ni a. Dibrugarh-ah Dentist nula pakhat hian Police hnenah Complaint a theh lut a. Sawrkar Engineer pakhat chu man a ni. He Engineer hian Assam Public Service Commission Chairman Rakesh Kumar Paul-a tân sum a khawn a. Pawisa pe duh apiang hna laknaah an lo tling ṭhin a lo nia. Chairman Rakesh-a hi jail bang a zut phah. Member dang pahnih pawhin. 2017 november ni 7 khan ACS officer 10 leh APS-4 chu hemi case kaihhnawihah hian man an ni bawk.

He dentist nulain huaisen taka dikna ṭana a din ngamna hian, thil dik lo lian tak lo inphum ru chu an hai chhuaka, mi dik lote chuan, an dik loh man an hmuh phah ta a ni. Dikna avanga chân ngam, tuar ngam te avangin sual tihmualpho a ni fo. Society siam ṭhatna tur hian mi pakhat chauh pawh a tawk fo.

3. Khawvel indopui Pahnihna chanchinah chuan December ni 7, 1941-a US Navy hmunpui pakhat, Pearl Harbor Japanin an beih kha chanchin hmingthang ber pawl a ni awm e.

Pearl Harbor beihnaa a thluak bur ber, a ruahmanna siamtu ber kha, Yamamoto Isoroku, Commander in chief of Japan’s Combined Fleet a ni a. Kum 1926-27 khan, Naval attache niin, Washington DC-a Japanese embassy-ah a awm. A hnu kum 15 chhung chu a kai sang chho zelin, Lawng Sipai hotu lu a lo ni ta a ni.

Indopui pahnihna kal mekah chuan, Italy leh Germany nen an thawhho avangin, Japan leh US inkar chu a chhe hle a. Japan Sawrkar hotute’n US do an sawi chuan, Commander Yamamoto hi chuan huaisen takin a hnial char char a. US nena kum khat aia rei an indo vaih chuan, Japan chu a chak lo dawn a, a tuar hle dawn a ni tih a sawi ṭhin a, a thu chu an ngaithla duh si lo. Prime Minister Tojo Hideki chuan, US beih tur a ti ta bur a. Chutianga a tih tak siah chuan, an inrin loh laia beih thut chu a ṭha ber a ni, tiin Yamammoto chuan Thlawhna aṭanga Pearl harbor beih dan tur chu uluk leh kim takin a duang ta a. December ni 7, 1941 khan Pearl Harbor chu an bei ta a. US Indo lawngte bakah, Indo Thlawhna 180 an ti chhia a, mi 3400 zet an thi bawk. Chumi hnu kum 4 zet a liam leh chuan, Japan chuan atom bomb rapthlak taka sawisak tuarin Commander Yamamoto sawi ang chuan, an tlawm a, an ram chuan chhung lam leh pawn lamah nasa takin an tuar phah bawk a ni.

Japan khan, an Commander-in-Chief, USA-ah pawh ram palaia lo zu awm tawh, a aia hre tur awm chuang lo thu kha lo awihin, US kha lo bei loin, Indopui pahnihnaah lo hnuk lut lo se, a hunlai khawvel boruak kha a dang daih ang.

Japan sawrkar hotu lianten Yamamoto thu an ngaih chan loh avangin an ramin a tuar a, vawiin thlengin an hnamah ser a lo awm phah. Yamamoto ropuina em em chu, huaisen takin hotu lian hmaah a ngaihtuahna leh a thil thlir dan fim tak chu a sawi ngam a. A thurawn an han pawm lo a, an ram hotute duh dan anga ral beih dan tur ruahmanna a siam leh mai a ni. An ram hruaitute pawh kha, amah anga huaisen leh thurawn dawng tura chapona dah ṭha thei khawpa huaisen ni se, Indopui Pahnihna hawi zawng a danglam daih mai thei a ni.

THU KHARNA

Hlauhna hi thil pangngai a ni a. Hlauhna hnehna hi huaisenna a ni a, hlauhna hneh lo a, hlauhna inbawh behtir erawh dawihzepna a ni.

Mahni hmachhawn ngei tur pawh hmachhawn ngam lohna hi huaisenna let ling chu a ni a, thil zahthlak a ni. Genghiz Khan-a khan, "Ka tlanchhiatsan theih loh thilte chu ka hlau tawh ngai lo" tiin a sawi nghe nghe a ni.

Kan ko a tla, kan hmachhawn ngai chu a ṭul anga hmachhawn mai hi huaisenna chu a ni mai. Sipai ral kap ngam lo chu a dawihzep tihna a ni a. Thihna erawh a hlau anga, a bul vela mite an thih pawhin a hlau anga, silai thawm leh bomb puak thawm pawh a hlau thei a, dawihzep tihna a ni lo. A tih tur a ṭhulh phah loh a, a hma lama a ralbeih tur a beih zela kha huaisenna chu a ni zawk.

Mi tinin kan tih tur chin hre chiang a, kan hma lama kan hmachhawn tur hmachhawn ngamna hi, huaisenna chu a ni. Chumi kal kawngah chuan, tiril khur der dera hlauhnain kan thau a a man chang pawh a awm ang. Chung zawng zawngte chunga chuan theihna chu huaisenna a ni a, chu chuan hlawhtlinna leh hnehna min pe ang.